جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مباحث اساسی دین اسلام و متکلمان اسلامی، خلود در جهنم است. اعتقاد به این امر در زمره عقاید اخروی مسلمانان است و قرآن بر جاودانه‌بودن عذاب کفار دلالت تام و صریح دارد. خلود به معنای باقی‌ماندن در حالتی است؛ همچنین می‌توان واژه خلود را به معنای بقای همیشگی چه در بهشت یا جهنم دانست. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی به دنبال بررسی خالدین در جهنم از دیدگاه اشاعره است؛ بنابراین ابتدا ضمن توجه به آیات الهی در جایگاه منبع مشترک مسلمانان، دیدگاه بزرگان و متکلمان اشاعره را در این‌باره بیان می‌دارد؛ سپس این نتیجه می‌رسد که از دید ایشان کافران مستحق خلود و استمرار ابدی در جهنم هستند و مؤمن گنهکار نیز بعد از گذراندن یک دوره عذاب با شفاعت پیامبر نجات می‌یابد.

مراحل سلوک معنوی همواره در نگرش‌های عرفانی مختلف مورد توجه بوده است. در نگاه برخی صاحب‌نظران معاصر نیز به این مراحل با تعبیرهای مختلف اشاره شده است. در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به دیدگاه علی صفایی حائری درباره مراحل سلوک معنوی پرداخته شده است و ضمن استخراج سلسله‌ای منسجم از مراحل سلوک معنوی بر اساس آثار وی، عناصر متناظر با اجزای آن در آموزه‌های عرفانی مورد توجه قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد مراحل سلوک در نگاه صفایی، با شناختی که از تذکر، تفکر و تعقل بیرون می‌آید شروع می‌شود و زمینه آزادی درونی فرد را از عادت‌ها و تعصب‌ها فراهم می‌کند تا بر اساس آن، عشق و ایمان در قلب فرد شکوفا شود. این عشق و ایمان به عمل می‌انجامد و در سه بُعد ذکر، اطاعت و شکر خود را نشان می‌دهد. سرانجام سالک باید اخبات را با عبور از مسیر ابتلا، اضطرار و اعتصام در خویش محقق کند. هر کدام از مراحل این سیر با آموزه‌های عرفان عملی هماهنگ است و نشان می‌دهد که نگرش صفایی به سلوک معنوی، همراهی‌های متعدد و ظرفیت‌های تبیینی زیادی را در نسبت با آموزه‌های عرفان عملی دارد.

بررسی تطبیقی رویکرد کلامی عبدالعزیز بن‌باز در جایگاه مفتی سابق وهابی و اسامه بن‌لادن یکی از متنفذترین رهبران جهادی، تحلیل روشنی از مبانی سلفیه وهابی و سلفیه جهادی در کیفیت تعامل با حاکم اسلامی را آشکار می‌کند. این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی و گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، به پاسخ این پرسش می‌پردازد که کیفیت تعامل سلفیه وهابی و جهادی با حاکم اسلامی بر کدام مبانی کلامی استوار است؟ در تعامل با حاکم اسلامی، بن‌باز بر اساس مبانی وهابیت، ضمن تأکید بر لزوم تمکین تام در برابر حاکم عادل و ممنوعیت نافرمانی از حاکم فاسد، با ادعای اعلمیت حکام به مصالح، سیاست را جایگاه استقلالی حاکم و قلمرو ممنوعه مردم ترسیم می‌کند؛ اما بن‌لادن بر اساس مبانی سلفیه جهادی، بر ممنوعیت تمکین از حاکم فاسد و لزوم خروج مسلحانه برای عزل او تأکید دارد و ناامنی ناشی از خروج بر حاکم فاسد را عقوبتی الهی برای جامعه راضی به جور طاغوت تفسیر می‌کند. تمسک گزینشی به منابع اسلامی، کمبودهای جدی در منظومه فکری سلفیه وهابی و جهادی در برابر امور حکومتی را موجب شده است که در رویکرد تفریطی بن‌باز در مشروعیت استبداد و تطهیر حاکم فاسد و در رویکرد افراطی بن‌لادن در تجویز خشونت و سفک دماء برای عزل حاکم فاسد جلوه‌گری می‌کند.

یکی از مسائل فقهی مورد ابتلا میان فریقین، غیبت مخالف است. در این مقاله کوشیده شده است با روش توصیفی - تحلیلی دیدگاه اهل سنت در برابر غیبت شیعه بررسی شود. تجویزکنندگان غیبت شیعیان معتقدند آنان به دلیل انکار خلافت خلفای سه‌گانه، قائل‌شدن به کفر و سب صحابه، کافر هستند و همان‌گونه که در استثناهای غیبت، غیبت کافر جایز است، غیبت شیعه نیز جایز خواهد بود. در مقابل مخالفان جواز غیبت شیعه معتقدند با تکیه به دلایلی از جمله مسلمان‌بودن شیعیان، عدم تکفیر ساب صحابه، سرایت‌نکردن حکم کلی به تک‌تک افراد، علم‌نداشتن به حال همۀ افراد، جواز اقتدا به شیعه، جایز‌نبودن لعن مسلمان و رعایت مسائل اخلاقی، نمی‌توان به جواز غیبت شیعه حکم داد

توحید ذاتی از مهم‌ترین مسائل توحیدی است که کم‌وکیف تقریر آن دارای اهمیت و از چالش‌های مباحث عرفانی و کلامی است؛ به گونه‌ای که اندک‌تغییری در چشم‌انداز فهم و تقریر آن، به ایجاد زاویه و خروج از توحید ناب اهل بیت (ع) منجر خواهد شد. توحید ذاتی احدی و فردانی دو گونه از برجسته‌ترین تقریرهای ابن‌عربی است که در قالب ویژگی‌های خاصی به تصویر کشیده و با برهان‌هایی به اثبات رسانیده است. این مقاله با روشی توصیفی ـ تحلیلی و استنباطی کوشیده است با تأکید بر توحید ذاتی احدی، ضمن به‌تصویر‌کشیدن دیدگاه ابن‌عربی در این‌باره در قالب صورت‌بندی جدیدی، تفاوت آن را با توحید فردانی بیان می‌کند. همچنین آن را در سنجه روایات می‌گذارد و با ارائه تحلیل‌هایی هم تعبیر لفظی توحید ذاتی احدی و هم حقیقت معنایی آن را از دیدگاه ابن‌عربی در این سنجه مورد بذل تأملاتی پژوهشی قرار داده است و نقطه عطفی را در زمینه همسویی و ناهمسویی این دیدگاه با روایات بیان می‌کند.

خالدی در کتاب الکلینی و تأویلاته الباطنیة به نقد دیدگاه‌هایِ شیعیان پرداخته است. از جمله مسائلی که او دلیلِ انحراف شیعه برداشت می‌کند، نگرش شیعه به توحید است. او معتقد است شیعیان در مسئلۀ توحید در الوهیت و عبادت، ربوبیت و صفات به خطا رفته‌اند؛ زیرا اهل‌بیت را واسطۀِ فیض خداوند می‌شمارند؛ همچنین با خارج‌کردن آیاتِ قرآن از معنایِ ظاهری خود، اسمای خداوند را به معنایِ امامان خویش دانسته‌اند و ائمۀ خویش را هم‌سنگ خداوند قرار داده‌اند. این نوشتار ابتدا مبانی کلی توحید از نگاه شیعه و وهابیت ـ که خالدی از آن مبانی استفاده می‌کند ـ را بیان می‌کند؛ سپس مبانی وهابیت را نقادانه بررسی می‌نماید. در ادامه نقدهایِ خالدی ـ که در کتابِ الکلینی و تأویلاته الباطنیه، مذکور‌اند ـ را بررسی کرده‌ایم و نشان داده‌ایم اعتقادات شیعه نه‌تنها منحرفانه نیست، بلکه با عقل و آیات قرآن سازگاری دارد و اتهاماتِ واردشده توسط خالدی بر اندیشه شیعه و کتاب کافی وارد نیست. مدعایِ وهابیت موجه نیست؛ چراکه آنان یا نتوانستند مراد شیعیان را دریابند یا در تبیین مدعا به مغالطه دست زده‌اند. در این پژوهش از روش‌ بحث کلامی استفاده کرده‌ایم و در برابر نقدهای خالدی از استدلال‌های عقلی و نقلی بهره برده‌ایم.

راه‌ها و حریم قانونی آنها جزء سرمایه ملّی هر کشور دانسته می‌شوند. حق مرور از این راه‌ها ممکن است به ‌طور طبیعی یا قراردادی در ملک دیگری ایجاد شده‌ باشد. این نوشتار به بررسی احکام و حریم حق ‌مرور از دیدگاه فقیهان مذاهب‌ اسلامی و مطالعۀ سیاست تقنینی در حقوق ایران و بیان خلأهای موجود در این‌باره می‌پردازد؛ از این‌رو توجه در این نوشتار به ملاک و ضابطه‌ای معین برای مشخص‌شدن انواع و احکام راه‌ها خواهد بود. با توجه به پژوهش انجام‌شده، می‌توان نتیجه گرفت در احکام و انواع راه‌ها بین فقیهان مذاهب ‌اسلامی اشتراک‌ها و تضارب آرا وجود دارد؛ همچنین در سیاست تقنینی حقوق ایران دربارۀ احکام راه‌ها و حریم آنها خلأ‌هایی وجود دارد؛ بنابراین برای رفع خلأهای موجود در قوانین مربوط در حوزه راه و حق‌ عبور و مرور می‌توان از این نقاط مشترک و تضاد برای اصلاح قانون استفاده کرد.

جبران یا عدم ‌جبران ضرر وارده بر اموال از موضوعاتی است که کسبه و تجّار همه‌ساله در پایان سال خمسی با آن روبرو می‌شوند و این مسئله در شقوق مختلف آن، مورد توجه فقها و به‌ویژه متأخرین قرار گرفته است. سؤال اصلی تحقیق این است که آیا ضرر وارده بر فرد هنگام محاسبۀ خمس، از سود حاصل از سرمایه‌اش جبران می‌شود؟ یا بدون جبران ضرر، خمس ارباح مکاسب کامل پرداخت می‌شود؟ این پژوهش به شیوۀ توصیفی - تحلیلی با بررسی آثار فقهای امامیه، دلایل جبران خسارت و تلف از ربح را احصا کرده است و ضمن بیان عدم تفاوت خسارت با تلف، عوامل مؤثر بر موضوع نظیر استقلال ارباح یک یا چند کسب از یکدیگر، تقدم هر یک از خسارت و ربح بر دیگری و ضرر در رأس‌المال و غیررأس‌المال را بررسی می‌کند؛ سپس دیدگاه فقیهان امامیه همراه با نظر برگزیده بر جبران را طرح می‌کند؛ همچنین با استفاده از اصول عملیۀ برائت و استصحاب، حکم به جبران ضرر از ربح می‌کند.

دعا در دیدگاه عارفان جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد؛ به طوری که عارفان در مسئله اجابت دعا معتقدند لسان قال و حال بدون استعداد مؤثر نیست؛ اما صبغه عبادی دعا به‌هرحال محفوظ و مورد تأکید شارع است. در اجابت دعا، ظرفیت و استعداد وجودی افراد در مرتبه علم الهی معیار دریافت فیض حق متعال است. طلب استعدادی یعنی دعای باطنی یا به اصطلاح عارفان خفی الدعوات. به بیان دیگر طلب استعدادی یعنی نفس انسان به مرتبه‌ای از کمال می‌رسد که مستعد دریافت فیض حق متعال می‌گردد؛ چرا که حق متعال فیاض علی الدوام و جواد علی الاطلاق است و هیچ بخل و امساکی در او راه ندارد؛ به همین دلیل چنانکه ابن عربی با کلمه بسیار زیبای فتنفهق علی تلک الاعیان بیان می‌کند حق متعال مستفیض را سرشار از فیض می‌نماید؛ بنابراین دعای نفس مستعد مجاب و تأثیرگذار است؛ چون نفس مستعد استعداد دریافت فیض را یافته است و نقص در قبول قابل نیست؛ فاعل یعنی حق متعال فیاض علی الدوام نیز هر نفس مستعدی را بهره‌مند می‌نماید. درباره این قسم از دعا چنین آمده است: «وَآتَاکُمْ مِنْ کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ» (ابراهیم: 34)؛ یعنی هر چه را به لسان استعداد خواستید به شما داد و چه بسیار دعاهایی که مقرون به لسان استعداد نیست و مورد اجابت حق متعال قرار نمیگیرد. تمام بحث ما در موضوع نقش طلب استعدادی در اجابت دعا در استعداد اعیان ثابته است که آیا استعداد بسته شده و اصولا دعا مفهومی ندارد یا اینکه فیض حق متعال بر اساس استعداد ظهور و گسترش می‌یابند؛لذا این پژوهش به بررسی جایگاه دعا در مراتب هستی و نقش طلب استعدادی در اجابت دعا می‌پردازد.

اتحاد، وحدت و تقریب مذهب اسلامی یکی از میراث‌های اصلاحی در تاریخ معاصر جوامع اسلامی است. اگرچه نخستین نمودهای مسئله تقریب و اتحاد را می‌توان در سده‌های نخستین و قرون میانه اسلامی دید، این مهم نتیجه اندیشه‌های نخبگان و علمای جهان اسلام در دوره معاصر است که نخبگان دینی - سیاسی سهم مهمی در تحقق این میراث داشتند. آیت‌‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی از جمله نخبگان دینی - سیاسی معاصر است که تلاش زیادی در زمینۀ اتحاد و وحدت اسلامی داشت. مقالۀ حاضر دیدگاه و عملکرد هاشمی رفسنجانی در زمینۀ وحدت و تقریب مذاهب اسلامی در دوران پیش از انقلاب اسلامی را بررسی می‌کند. این مهم با روش توصیفی-تحلیلی و با تمرکز بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی شده است. هاشمی اگرچه برای اتحاد و تقریب مذاهب اسلامی بنیان‌های معرفتی در نظر داشت، بیش از هر چیز تقریب را پروژه‌ای سیاسی برای مقابله با دولت‌های استعماری و غربی می‌دید. از سوی دیگر مهم‌ترین مسئله قاموس وحدت و اتحاد مسلمین برای وی همچون دیگر نخبگان دینی - سیاسی به‌ویژه از دهه 1330 به بعد، مسئله فلسطین و اتحاد مسلمانان برای رهایی آن بود.