جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه‌های آسمانی به سه بخش، تفکیک‌شدنی است: عقاید و اخلاق و فقه. بنابراین، آموزه‌های اخلاقی جزو مهم‌ترین معارف قرآنی به شمار می‌رود که دارای گسترهٔ بزرگی از فضایل و رذایل اخلاقی است. برای فهم مفاهیم اخلاقی، شناسایی اهمّ و مهم آن، تعیین رتبهٔ هر مفهوم که به‌وسیلهٔ آن بتوان گام‌های تربیتی درست برای تربیت نفوس افراد جامعه را برداشت، نیاز به شاخص‌هایی است که از راه‌های متعددی برای رسیدن به آن باید استفاده کرد؛ چراکه این مسئله در متون دینی به‌وضوح تبیین نشده است. جستار حاضر با رویکردی توصیفی‌تحلیلی طبق بررسی‌هایی که در زبان عرب به عمل آورده است، به شاخص‌های تکرار، حصر، تفصیل، تشبیه، مقایسهٔ عبارت‌ها و مضمون‌ها برای دسته‌بندی مفاهیم اخلاقی رسیده است و با مثال‌هایی از آیات قرآن، سعی در تبیین آن داشته است که بر اساس مثال‌های ذکرشده در این پژوهش، خصایل اخلاقیِ نصح و شکر، به‌ترتیب جزء بالاترین فضایل اخلاقی به شمار می‌روند. البته برای نتیجه‌گیری نهایی باید استقصای کاملی بر روی آیات اخلاقی صورت بگیرد که در پژوهشی مفصل در حال انجام است.

یکی از باور‌های رایج میان مردم، اعتقاد به تأثیر چشم‌زخم است. از دیرباز، برخی این باور را در زمرهٔ باور‌های خرافی دانسته‌اند که مبنای عقلی و شرعی ندارد و برخی دیگر، آن را باوری برخاسته از شرع دانسته‌اند که مخالفتی با مبانی عقلی ندارد و ازاین‌رو، وجهی برای مخالفت با آن نیست و برای اثبات ادعای خود به برخی از آیات قرآن تمسک جسته‌اند. در این نوشتار، با روش توصیفی و تحلیلی، دلایل قرآنی باور به چشم‌زخم از لابه‌لای متون تفسیر، تاریخ و کلام اسلامی، استخراج و دلالت آن‌ها بر مقصود بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا بر پایهٔ آیات قرآنی می‌توان به حقانیت این باور استدلال کرد یا خیر؟ هیچ‌یک از آیات ادعاشده دلالتی بر صحت باور به چشم‌زخم ندارند، بلکه باور‌های پیشاتفسیریِ مفسران دربارهٔ تأثیر چشم‌زخم بر تفسیر آن‌ها از آیات قرآنی سایه افکنده است. از سویی، هیچ روایت تفسیری معتبری دربارهٔ ‌شأن نزول آیات ادعاشده یا تفسیر این آیات به‌نحوی که مرتبط با چشم‌زخم باشد و نیز روایت یا دلیل معتبری که نشان دهد خواندن یا همراه‌داشتن برخی از آیات ادعاشده سبب جلوگیری از چشم‌زخم می‌شود، یافت نشد.