جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دست‌اندازی جدّیِ انسان به محیط‌زیست، بعد از جنگ جهانی دوم شروع شد. از آن زمان نقش انسان به‌عنوان خلیفة خدا بر زمین، جای خود را به سیطره بر طبیعت و برقراری رابطه‌ای ابزارمآبانه با آن داد. تا آن‌جا که با شروع تمدن «مدرن» و ادامة دورة روشنگری و تحولات برخاسته از رنسانس، به‌تدریج دستکاری انسان در تغییرات ژنتیکی موجودات زنده نیز آغاز شد. به نظر می‌آید که بهترین روش برای حل‌وفصل عقلانی چالش‌های زیست‌محیطی موجود، به‌رسمیت‌شناختن توأمان سه رکن «اخلاق، دین، و علم» است. آنچه مقالة حاضر بدان می‌پردازد اهمیت عنصر «دین» در حفظ طبیعت در جامعه سنتی، و اهمیت عنصر «اخلاق» در عصر روشنگری است. به‌قول کانت، انسان باید از نابالغی خود که طبیعت ثانی‌اش شده است، دست بردارد، به قصور خود واقف شود و بدون تقلید یا هدایت دیگری، دلیرانه و «خودآئین» جرأت خردورزی در محیط ‌پیرامونی خود داشته باشد. شعار روشنگری این است: «جرأت اندیشیدن داشته باش».

بررسی دیدگاههای مختلف در بحث از حکمت عملی، پرده از نزاعی برمی‎دارد که ناظر به جایگاه عقل است. این نزاع با پرسش از حاکم و یا کاشف بودن عقل شکل می‎گیرد. با طرح این پرسش در اندیشه اسلامی و بررسی سخنان ذکر شده، مشخص می‎شود که از یک‎سو ابهامات و از سوی دیگری شواهد متعددی در نسبت با هر دو جایگاه (کشف و حکم) می‎توان یافت، نگارنده، به عنوان نتیجه این سخن را در پایان مطرح می‎کند که جایگاه عقل «حکم در ضمن کشف» است. تبیین این مطلب، به این صورت است که عقل با گذراندن مراحل حکمت نظری، جنبۀ کاشف بودن عقل به فعلیت می‎رسد؛ اما بعد از گذراندن مراحل نظری، عقل، قدرت بر قانون‎گذاری و حکم در نسبت با شئون انسانی پیدا می‎کند و او در پرتو کشف واقع، می‎تواند به عنوان حاکم در حکمت عملی قانون‎گذار باشد.