جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحثی که در تفسیر تاریخی قرآن مطرح می‌شود، شناخت مخاطبان این کتاب آسمانی است. در این زمینه، قرآن‌پژوهان غربی به مخاطبان مسیحی قرآن بیشتر پرداخته‌اند: آیا قرآن با فرقه یا گروه خاصی از مسیحیان گفتگو می‌کند؟ اگر چنین است، کدام فرقه؟ در مقالۀ حاضر، دیدگاه‌های تعدادی از قرآن‌پژوهان غربی در سه محور بررسی و بر دیدگاه سیدنی گریفیت تأکید شده است. وی معتقد است که مخاطبان مسیحی قرآن باید همان فرقه‌های آشنا در منابع اسلامی یعنی «نستوریان»، «یعقوبیان» یا «ملکانیان» باشند؛ نه گروه‌های یهودی-مسیحی که برخی دیگر از پژوهشگران غربی مطرح کرده‌اند. از دیدگاه گریفیت، قرآن دیدگاه‌های مسیحیان را که اغلب به‌صورت شفاهی در محیط آن رواج داشته است طرح می‌کند و موضع انتقادی به آنها می‌گیرد. بنابراین، نمی‌توان گفت قرآن از آنها اثر پذیرفته یا وام گرفته است. به‌نظر می‌رسد که دیدگاه گریفیت به‌ویژه از این جهت – که مبتنی بر فرضیۀ اثرپذیری قرآن از منابع پیشین نیست – و نیز بدین سبب که مخاطبان قرآن را گروه‌هایی شناخته‌شده و معاصر با ظهور اسلام می‌داند، نسبت به دیدگاه‌های کسانی که فرقه‌های یهودی-مسیحی پدیدآمده در مسیحیت متقدم را مخاطب قرآن می‌دانند، و نیز باورمندان به سه‌خدایی فیلوپونی در نجران که از سوی سی. جان بلوک مطرح شده، به نظرات مسلمانان نزدیک‌تر است.

اخباری منقول از پیامبر اکرم(ص) وجود دارد که در مقام نهی از بنای مسجد بر قبور، به ریشه‌شناسی این عمل پرداخته و آن را به اقوام و پیروان ادیان گذشته بازمی‌گرداند. این اخبار تحریرهای متعددی دارد؛ براساس شباهت‌های متنی و سندی، می‌توان آنها را به شش دسته تقسیم کرد: 1- اخبار عایشه، 2- اخبار عایشه و ابنعباس، 3- اخبار ابن عباس، 4- اخبار ابوهریره، 5- اخبار ابن مسعود، و 6- اخبار ابوعبیدة بن جراح. این مقاله با استفاده از روش تحلیل اسناد-متن به تاریخ‌گذاری این اخبار پرداخته و به این نتیجه رسیده است که صورت اصلی خبر که در مقام نهی از اتخاذ مسجد از قبور به عنوان یک ویژگی قومی و مذمّت این فعل است، در نیمۀ اول قرن اول رواج داشته است. گرچه می‌توان گفت برخی از تحریرهایی که این فعل را یک ویژگی دینی جلوه داده و به لعن یهود و نصاری می‌پردازند در نیمۀ اول قرن اول ایجاد شده‌اند و همزمانی آن با اخراج یهودیان از جزیرة العرب و یکسان‌سازی دین این منطقه نیز آن را تأیید می‌کند، اما قطعی است که روند گسترش تحریرهای اخیر نسبت به صورت اصلی خبر در گذر زمان سیر صعودی داشته و حتی در تحریرهای متأخرتر شاهد استفادۀ سیاسی از آن هستیم.