جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متأثر از انگاره‌ مقبولیت یافته نزد فلاسفه‌ علم تاریخ از معرفت آرمانی به‌مثابه‌ بازنمایی عینی جهان در آیینه‌ ذهن، هرگونه واکاوی درجه دوم در خصوص دانش تاریخی ناگزیر از بازشناسی سهم فاعل شناسا در فرآورده‌های معرفتی است.با عطف نظر به این شرایط، پرسش از آنکه مورخان روایت‌های تاریخی را کشف می‌کنند یا بر می‌سازند، گامی مهم در گره‌گشایی از مسائل فراروی دانش تاریخی است. راهبرد مقاله پیش رو جهت پاسخ بدین پرسش ایضاح مفهومی سازه­گرایی و واقع‌گرایی و همچنین پرده‌برداری از منطق تفکر تاریخی است. واقع‌گرایان صورت و محتوای روایت‌های تاریخی را در تناظر با صورت و محتوای واقعیت‌های گذشته می‌بینند؛ درحالی‌که از نظر سازه­گرایان، مورخان در طی فرآیند طرح­اندازی، طرح‌های مفهومی‌شان را بر داده‌های بی‌شکل تحمیل و فرافکنی می‌کنند. به نظر می‌رسد با توجه به نقش نقطه نظرات و طرح‌های مفهومی مورخان در منطق تفکر تاریخی، دیدگاه سازه­گرایان تصویر صحیح‌تری از ماهیت دانش تاریخی ارائه می‌کند

سال‌هاست که ماهیت علم به عنوان یکی از اهداف آموزش علم مورد توجه قرار گرفته و درک ماهیت علم به عنوان یکی از اجزای سواد علمی مطرح شده است. در این مقاله که پژوهشی توصیفی-تحلیلی است پس از طرح رویکرد زمینه‌گرا در آموزش علم و انتظاراتی که از یک کلاس روزآمد علوم می‌رود، به چیستی ماهیت علم و مؤلفه‌های آن پرداخته می‌شود و سپس دیدگاه استاندارد درباره ماهیت علم که در استانداردهای بین­المللی آموزش علم مؤلفه­های آن را شاهد هستیم معرفی شده و نقدهای وارد برآن، از جمله ارائه تصویری ثابت و غیر پویا از علم مطرح می­شود. از طرفی دیگر نشان داده می­شود که این دیدگاه به­گونه­ای با فلسفه علم هنجاری مرتبط است. در ادامه دیدگاه­های رقیبی چون وجوه علم و شباهت خانوادگی درباره ماهیت علم معرفی و نشان داده می­شود که رویکرد شباهت خانوادگی افزون بر اینکه مؤلفه‌های دو رویکرد دیگر را شامل می‌شود، جامع‌تر، نظام‌مندتر، متنوع‌تر و در کل از مفهوم سطح بالاتری برخوردار است؛ همچنین این رویکرد سازگار با فلسفه علم توصیفی است. در انتهای مقاله پیشنهادهایی برای ورود ماهیت علم به برنامه ریزی­های درسی و آموزشی آموزش و پرورش و تربیت معلم کشور ایران ارائه شده است.

هدف مقاله بررسی قدرت تبیینی بازنمودگرایی در زمینۀ توهم است. توهم از حیث طرح مسئلۀ امر ناموجود می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. بدین قرار مسئلۀ مقالۀ حاضر چالشِ برخاسته از توهم است. روش تحقیق مقاله تحلیل منطقی مفاهیم و تا حد امکان ذکر شواهد تجربی است. در این راستا سعی می‌شود نشان داده شود که ممکن است حافظه همبستگیِ معناداری با توهم داشته باشد. این امر با توسل به بازنمودگرایی ردّگیرانه و ارائۀ چند مثالِ تجربی انجام می‌شود که ممکن است مؤید نقش بازنمودگرایانۀ حافظه در توهم باشد. یک مثالِ نقض در­ مقاله طرح و قدرت پاسخ ­گفتن یا نگفتن به آن بررسی می­شود. نتیجۀ مقاله این است که بازنمودگرایی مسئله توهم را احتمالاً می‌تواند تبیین کند. پیشنهادهایی نیز برای پژوهش‌های بیشتر ارائه شده است.

تاریخ اندیشه طی سدة اخیر موقعیت خود را به­مثابه یک دیسیپلین یا حوزة مطالعاتی متمایز تثبیت کرده است. به تبع این امر، توجه به مباحث روش­شناختی این حوزة مطالعاتی نیز گسترش یافته و مجموعه­ای از منازعات روشی را برانگیخته است. عمده­­ترین منازعات روش­شناسی حول مباحثی چون متن و زمینه، مطالعة طولی و عرضی و نیز مسئلة عینیت در جریان است. ­ در این مقاله، کار تاریخ­نگار آلمانی­تبار آمریکایی، آرتور لاوجوی، در بستر این مباحث روش­شناسی تاریخ اندیشه مورد توجه قرار می­گیرد. او که به واسطة طرح روش «تاریخ ایده­ها» در محافل علمی و دانشگاهی شناخته می­شود، به رویکرد متن­گرا و علاقه­مند به مطالعات طولی در تاریخ اندیشه تعلق دارد. بنای رویکرد روشی او بر دو ستون اصلی بنا شده است: نخست، مفهوم «واحد-ایده» که عبارت از ایده­های بنیادینی است که دکترین­ها و نظریه­ها از ترکیب آنها ساخته می­شوند و دیگر تأکید بر مطالعة تحول ایده­ها در بستر میدان­ها و حوزه­های مختلف فکری بدون توجه به مرزها و دیوارهای تخصصی و رشته­ای

کتاب‌های متعددی در حوزه‌های تاریخ، جامعه­شناسی و فلسفه علم، تحت عنوان انقلاب علمی وجود دارد. ممکن است گمان برود همان‌گونه­که مورّخان، تاریخ جنگ ویتنام را نوشته‌اند، چیزی به نام انقلابِ علمی وجود دارد که مورّخان آن را ثبت کرده‌اند. در این مقاله نشان داده می­شود که این تصور اولیه را تا آنجا باید تصحیح کرد که پرسید: آیا اساساً می‌توان تاریخی از علم جدید به نگارش درآورد که در آن انقلاب وجود داشته باشد؟ به بیان دقیق‌تر، آیا امکان دارد که یک مورخ و نه فیلسوف یا دانشمند، سیر تحولات علم جدید را ثبت کند و در آن به کشفِ تاریخیِ انقلاب نائل آید؟ پاسخ ما بر اساس معانی متفاوت از انقلاب علمی یکسان نیست؛ دست‌کم به دو معنا از انقلاب علمی، انقلاب شبه‌سیاسی و انقلاب‌های علمی تامس کوهن، چنین امکانی وجود ندارد. در اینجا نشان داده می‌شود تاریخ‌نگاری علم بر مبنای انقلاب علمی به دو معنای فوق از انقلاب یا بر پایه شواهد روشن تاریخی شکل نگرفته و یا با پیش‌‌‌‌فرض‌های فلسفی انجام شده است؛ اما امکان تحقق تاریخی معنای سوم از انقلاب، انقلاب علمی پسینی، بدون پیش‌فرض فلسفی و مستند به تحقیقات تاریخی وجود دارد.

از ابتدای شکل‌گیری جامعه‌شناسی، اغلب تصور می‌شد چنانچه از روش علوم طبیعی در مطالعات اجتماعی استفاده شود، این حوزه نیز همچون علوم طبیعی پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای خواهد داشت؛ اما پیتر وینچ با نشان دادن تمایز علوم اجتماعی با علوم طبیعی، امکان علم اجتماعی را به چالش می‌کشد و از طرف دیگر با نشان دادن پیوندی که میان علوم اجتماعی و فلسفه وجود دارد، مطالعات اجتماعی را به عنوان مطالعاتی پیشنهاد می­کند که به دنبال تبیین پدیده‌های اجتماعی نیست؛ بلکه ماهیتی توصیفی دارد. وینچ به عنوان فیلسوفی که برای اولین بار ایده‌های ویتگنشتاین را در فلسفه علوم اجتماعی به کار می‌گیرد، معتقد است از طرفی تمامی رفتارهای معنادار آدمی، قاعده‌مند می‌باشند و از طرف دیگر فهم رفتارهای معنادار در گرو مهارت یافتن در پیروی از قاعده است که همه اینها تنها درون جامعه –با نهادهای تثبیت شده- رخ می‌دهد. در این مقاله سعی می­شود با روشن کردن مفهوم قاعده و پیروی از آن، جایگاه کلیدی و بنیادین آن در فلسفه وینچ نشان داده شود

تعریف علیتی نام یکی از تعریف­های ممکن از اشیاست. هر جا که قوه شناخت درصدد شناسایی یک شیء برحسب واقع برآید، حاصل شناخت خود را در بهترین وضعیت به صورت تعریفی ارائه می­دهد که آن شیء را هم از اشیای دیگر متمایز و هم چیستی حقیقی آن را مشخص می­کند. تعریف علیتی در مرتبه عالی خود، چیستی واقعی معرَّف را با ارائه علت واقعی آن نشان می­دهد و در مرتبه فروتر، چیستی واقعی معرّف را با ارائه معلول یا اثر واقعی آن به نمایش می­گذارد. بدین ترتیب، تعریف علیتی یک­سره بر رابطه علیت و معلولیت میان اشیاء تکیه زده است. کشف رابطه­ علیت و معلولیت در میان اشیاء جز از راه فعالیت­های تصدیقی عقل ممکن نیست. عقل در نیک پیمودن این فعالیت تصدیقی به برهان تکیه می­زند: قیاسی که از حیث محتوا و صورت می­تواند عقل را به وضعیت شناخت (مطابق با واقع) یقینی رساند. تبیین علیتی اشیاء، حوادث و فرآیندها در هر علم حقیقی وابسته به ارائه برهان است. در این مقاله سعی می­شود تا رابطه تبیین علیتی و تعریف علیتی مشخص شود؛ به­طوری­که بتوان از هر تبیین علیتی که حضور آن در همه علوم امری شناخته شده است، یک تعریف علیتی، چه در سطح عالی و چه در سطوح دیگر، فراهم آورد. گستره این­گونه تعریف، از علوم تجربی طبیعی، انسانی، علوم ریاضی تا علوم عقلی را زیر پوشش قرار می­دهد