جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نگرش اسلامی انسان موجودی شریف است. ازاین­رو عزت­نفس یکی از مهمترین شاخصه‌های انسان سالم (مؤمن) ازمنظر دینی است؛ زیرا او را در رسیدن به کمال و رستگاری یاری می‌کند. ازاین‌رو حفظ و تقویت این ویژگی مهم بر هر فردی لازم و ضرورت است. پایه‌های عزت‌نفس از کودکی بنا نهاده می‌شود و نوع ارتباط والدین و چگونگی رفتار آنها تأثیر زیادی بر خودارزشمندی کودکان دارد. پژوهش حاضر با پارادایم تفسیرگرایی به تحلیل محتوای متون دینی می­پردازد و بااستناد به آیات و روایات باروش قیاسی و استقرایی ابعاد رفتاری و روان‌شناختی مرتبط با عزت‌نفس و راهکارهای ارتقای آن در فرزندان را استنتاج می­کند. آنچه از این مطالعه به‌دست آمده این است که والدین با راهکارهایی مانند محبت، تکریم، توجه به تفاوت­های فردی و واگذاری مسئولیت به کودکان می‌توانند عزت‌نفس و اعتمادبه­ نفس را در آنها افزایش دهند.

یکی از مشکلات و اختلالات دوره نوجوانی، افسردگی، اضطراب و پرخاشگری است. پرخاشگری نوجوانان یکی از چالش‌هایی است که بسیاری از والدین با آن مواجه می‌شوند. برخی تغییرات جسمانی و روانی زمینه­ساز بروز خشم و رفتار پرخاشگرانه در نوجوان هستند، اما در بسیاری از موارد پرخاشگری نوجوان به سبک‌های فرزندپروری والدین و شیوه برخورد آنها با نوجوان برمی‌گردد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای درمان پرخاشگری نوجوانان بااستفاده از منابع کتابخانه‌ای و به­روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده است. براساس یافته‌های پژوهش، روان­شناسان برای درمان پرخاشگری نوجوانان راهکارهای مختلفی ذکر کرده‌اند مانند مراجعه به مشاور و پرهیز از مقایسه کردن فرزند. در منابع دینی نیز می‌توان به شیوه‌های شناختی، رفتاری، هیجانی و یا معنوی اشاره کرد.

مقاله حاضر با هدف ارائه راهکارهای مؤثر والدین در اصلاح ناسازگاری کودک و نوجوان با تأکید بر منابع اسلامی شکل گرفته است. بدین منظور متون دینی و روان­شناسی باروش توصیفی-تحلیلی بررسی می­شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد شیوه‌های تربیتی والدین بر بروز ناسازگاری‌های رفتاری فرزندان اثرات قابل­توجهی دارد. تحقیقات بیانگر آن است که همسویی روش‌های اصلاح رفتار با فرهنگ و باورهای دینی افراد در اثربخشی آن نقش بسزایی دارد. بخشی از یافته‌هایژوهش حاضر عبارتند از: والدین بااستفاده از راهکارهای مستقیم، غیرمستقیم، زمینه­ساز و محیطی می‌توانند به اصلاح ناسازگاری بپردازند، روش‌های غیرمستقیم شامل زمینه­ساز، محیطی و رفتاری است، روش‌های مستقیم شامل زمینه­ساز و روش‌های مختص دوره تحولی است.

پرخاشگری یکی از رفتارهای مذموم است که آسیب­های فراوانی بر کیفیت تعاملات افراد داشته، ارتباط بسیار مؤثری بر سطح سلامت جسمانی و روانی افراد و جامعه دارد. پرخاشگری در بیشتر موارد ریشه در عادات و شخصیت افراد دارد و خانواده که مهمترین کانون­ تربیت است مؤثرترین و عمیق­ترین تأثیر را در شکل­گیری شخصیت اخلاقی افراد دارد. خانواده بیش از هر کانون یا عامل دیگری در مورد شکل­گیری و تثبیت و یا حتی حذف این رفتار مورد توجه دست­اندرکاران امر تربیت بوده است. پژوهش حاضر به­روش توصیفی-تحلیلی در متون روان­شناختی و دینی، به ارائه و تبیین عوامل خانوادگی مؤثر در ایجاد پرخاشگری کودکان می­پردازد و درصدد است که دریابد آیا عوامل خانوادگی در ایجاد پرخاشگری و رفع آن نقش دارند یا نه. نتایج پژوهش نشان می­دهد که تربیت، مهمترین وظایف والدین است و بین رفتار والدین و رفتار فرزندان رابطه علت و معلولی وجود دارد.

دروغ‌گویی یعنی، کتمان واقعیت و بیان سخنی که واقعیت خارجی ندارد. این خصوصیت بااینکه در همه فرهنگ­ها، ادیان و مکاتب، قبیح و ضدارزش بوده و در اسلام نیز به­شدت مذمت شده است در بسیاری از کودکان به دلایل مختلف به­صورت مکرر مشاهده می­شود. باتوجه به تأثیر ویژه دوران کودکی در شکل­گیری شخصیت در بزرگسالی، پژوهش حاضر به­روش توصیفی-تحلیلی با بررسی منابع روان­شناسی و اسلامی، چیستی و چرایی (علت­های) بروز و یا تثبیت این رفتار غیرارزشی در کودکان را بررسی می­کند. با بیان مختصری از انواع دروغ­گویی، شرح علت­هایی دروغ‌گویی مانند ترس از تنبیه، تقلید از والدین، کم­رویی، جلب توجه، رهایی از فشار و سرزنش و... اشاره به آثار دروغ‌گویی مانند ایجاد شخصیت کاذب برای دروغ­گو، رسوایی و بی­آبرویی، بی­ارزش شدن دروغ­گو، فریب خوردن دیگران، بی­اعتمادی و... روش­هایی برای پیشگیری و یا درمان این رفتار مذموم توصیه شده است.

پژوهش حاضر، تأثیر محبت در خانواده بر پیشگیری از انحرافات اجتماعی نوجوانان را بررسی می­کند. دامنه پژوهش، آیات و روایات معصومین (ع) و منابع و متون تربیتی و روان‌شناختی است. پژوهش حاضر ابتدا محبت والدین را ازنظر فقهی بررسی کرده و باتوجه به ادله موجود به این نتیجه رسید که ابراز محبت به فرزندان در برخی موارد واجب است. در مرحله بعد تأثیر محبت بر کاهش انحرافات و رذائل اخلاقی در فرزندان را به­روش قیاسی و استقرایی درمیان منابع دینی و روان‌شناختی بررسی می­کند. نتایج به­دست آمده نشان می­دهد که در تربیت نوجوان (به­دلیل حساسیت این مقطع سنی) والدین با رعایت اصل محبت می‌توانند از انحرافات اجتماعی نوجوانان جلوگیری کنند؛ زیرا محبت با تأمین نیاز عاطفی، تقویت عزت­نفس و ترغیب به همانندسازی، عامل بازدارنده مهمی در کاهش انحرافات اجتماعی است.

روش الگویی تربیت به‌‌دلیل ارائه نمونه‌های عینی و عملی از پرکاربردترین و مؤثرترین روش‌‌ها در امر تربیت است. تحقق این روش و آثار متناسب آن به اموری بستگی دارد که از جمله‌‌ آنها مبانی و قواعدی است که توجه به آنها برای دستیابی به نتیجه مطلوب بسیار مهم و ضروری است. در نوشتار حاضر، مبانی اجتماعی بودن انسان، کاستی‌‌های انسان در توانایی، بینش و گرایش، تأثیرپذیری انسان از محیط، تقلیدگرایی انسان، کمال‌‌طلبی انسان و قهرمان‌‌جویی او به‌‌روش توصیفی-تحلیلی تبیین می‌‌شود. همچنین برخی از قواعد مهم روش الگویی مانند لزوم هماهنگی میان الگو و پیرو، ممتاز و نمونه بودن الگو، عینی و دردسترس بودن الگو و پرهیز از مریدپروری بررسی می‌‌شود.

روان‌‌شناسی شخصیت سالم یکی از مباحث بنیادین در اندیشه‌ معاصر است که روان‌‌شناسان در معرفی آن، نظر واحدی ندارند. ازآنجاکه تأثیر مبانی فلسفی در حوزه‌ روان‌شناسی امری بدیهی است، نظریه‌‌های غربی که ریشه در فلسفه‌‌ پوزیتیویستی و یا فلسفه‌‌ کانت و اگزیستانسیالیستی مادی‌‌گرایانه دارند تأثیر زیادی بر نگرش‌‌های روان‌‌شناسانه به انسان و شخصیت او دارند. نگاه مادی به انسان، نگاه او از زاویه‌‌ محدود است و این باعث می‌‌شود بسیاری از ابعاد وجود او مورد غفلت قرار بگیرد. باتوجه به نکات فوق در پژوهش حاضر تلاش می‌‌شود که دیدگاه اسلام برای مثال یک ایدئولوژی فرامادی درباره شخصیت ارائه شود. بدین‌‌منظور ابتدا چیستی شخصیت از دیدگاه اسلام و مؤلفه‌‌های ساختاری شخصیت بررسی شده و در ادامه، رابطه نفس و شخصیت، فطرت و شخصیت و عقل و شخصیت بررسی و سپس رشد و تحول شخصیت و مفاهیم مهم رشد و تحول شخصیت تبیین می‌‌شود. در آخر نیز شخصیت بهنجار از دیدگاه اسلام و روش‌‌های تغییر و اصلاح شخصیت از دیدگاه اسلام مطرح شده است.

تنبیه از روش‌های ‌‌‌مهم و مؤثر تربیتی است که برخلاف وجهه‌‌ ناخوشایند و آفت‌هایی ‌‌‌که دارد در طول تاریخ تعلیم و تربیت بشر سابقه زیادی دارد. امروزه نیز برخی اندیشمندان حذف آن را به‌خاطر بازدارندگی آن در شرایط خاص نمی‌‌‌پسندند. بدیهی است استفاده نادرست از این روش اگر براساس اصول و ضوابط مناسب نباشد، آسیب‌‌‌‌های ‌‌‌متعددی برای فرد و جامعه به‌دنبال دارد که در منابع اسلامی نیز به حد مطلوبی به این آسیب‌‌‌‌ها ‌‌‌و حتی راهکار‌های ‌‌‌برون‌رفت از آن ‌‌‌پرداخته شده است. در پژوهش حاضر به‌روش توصیفی- تحلیلی، آسیب‌‌‌های ‌‌‌مطرح شده در منابع اسلامی، اعم از آسیب‌‌‌های ‌‌‌جسمانی، روانی، اخلاقی، اجتماعی، شخصیتی، دینی و اخروی و حتی راهکار‌های ‌‌‌برون‌رفت از این آسیب‌ها ‌‌‌اعم از آموزش روش‌های ‌‌‌مختلف تربیتی به والدین، هماهنگی در تربیت، عدم تصمیم‌گیری در حال عصبانیت و کاستن از سختی شرایط زندگی، کشف، ارائه و تبیین شده است.

دغدغه و آرزوی دیرینه بسیاری از انسان‌ها، رسیدن به قله کمال است. صبر که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) به‌‌وفور از آن یاد شده است عامل تکامل‌‌دهنده روح و بعد معنوی انسان است. صبر بر طاعت، صبر بر مصیبت، صبر بر دوری از گناه و معصیت از عوامل مهم در آیات قرآن است که می‌‌توان با آن، موانع تکامل‌‌گرایی را از سر راه برداشته و به سرمنزل مقصود نهایی رسید. نوشتار حاضر با مراجعه به روایات اهل بیت (ع)، آیات قرآن و سخنان اندیشمندان بزرگ مسلمان با بررسی انواع صبر و تحلیل آن برای رسیدن به کمال نوشته شده است. نتایج نشان می‌‌دهد که انسان با صبر می‌‌تواند از گناهان دوری کند، سختی‌ها و مصائب را تحمل کرده و با پرورگار عالم هستی انس و الفت بگیرد. این عوامل مهم، زمینه‌ساز رسیدن انسان به کمال مطلق است. روایات اهل بیت (ع) به‌ویژه سخنان حضرت علی(ع) در برجسته کردن ارتباط صبر و تکامل روحی درخور توجه است.