جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر نور آموزه‌های قرآن را در صحنه‌های عملی زندگی، ارائه داده و با کاربردی کردن توصیه‌های قرآن بین مردم و قرآن پیوند برقرار کرده است. از آنجا که اقبال عمومی گسترده­ای به این تفسیر شده است و در برداشت­های آن ملاحظاتی وجود دارد، لازم است اعتبار آن بررسی شود. این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی اعتبار محتوای تفسیر نور بر اساس قواعدی می‌پردازد که مفسران برای دستیابی به مراد خداوند به کار گرفته‌اند. بررسی 25 جزء قرآن در تفسیر نور بیان گر آن است که مؤلف در هیچ مورد به بررسی قرائات متعدد نپرداخته و در بررسی مفاهیم لغات قرآن روش اجتهادی نداشته و صرفاً در برخی آیات معنای کلمات را بیان کرده و از این مقدار برخی معناها را به منبعی ارجاع نداده است. در تفسیر آیات به قواعد عربی توجه شده که علاوه بر آن در موارد متعددی از سیاق و در موارد بسیار کمی از مسلّمات عقلی و علمی و بیشتر از آیات همسو و روایات استفاده شده است که منبع اصلی این تفسیر، آیات و روایات بوده است. مؤلف با تجمیع مفاهیم مشابه ذیل عنوان مناسب، تقسیم‌بندی کردن مفاهیم، کالبدشکافی و ارائه مفاهیم در قالب اشکال منطقی، تقطیع مناسب آیات و دقت در وجوه تشابه به تفسیر آیات پرداخته است. روش این تفسیر، آمیزه‌ای از روش نقلی و اندکی اجتهادی و در موارد فراوانی ذوقی در قالب پیام‌ها و نکات قرآنی است. گرایش این تفسیر بیشتر تربیتی و اجتماعی است.

از زمان نزول قرآن، تفسیر آیات آن نیز مطرح بوده است. بدیهی است که در طول تاریخ، تفسیر دچار تغییر و تحولاتی شده است. یکی از این آیات، آیه ­ی 138 بقره می ­باشد که به «صبغه ­الله» معروف است. در این آیه­ ی شریفه، به صبغه و رنگ الهی اشاره شده است. اینکه به راستی صبغه و رنگ الله به چه صورت می ­باشد؟ مراد و مفهوم آن چیست؟ و مفسران فریقین، بسته به گرایش خود آن را چگونه معنا نموده ­اند؟ در این پژوهش به روش تحلیل محتوا به تجزیه و تحلیل آراء تفسیری پرداخته شده و نتایج سیر تطور آراء نشان می ­دهد که ابتدا در تفاسیر نخستین با ذکر جریان غسل معمودیه ­ی مسیحیان، صبغه را به «اسلام» معنا نموده، سپس در تفاسیر مأثور اهل سنت، به «اسلام»، «فطرت»، «سنن از جمله ختنه» و «تقوی الهی» اشاره شده و در تفاسیر مأثور شیعیان به «اسلام» و «تزئین مؤمنین به ولایت امام در عالم میثاق» ترجمه و معنا شده است. آن گاه در تفاسیر قرن پنجم و ششم با کمک استدلال ­ها و تحلیل ­­های عقلی و ادبی با اشاره به اقوال مختلف، صبغه را فطرت یا تطهیر به واسطه ­ی ایمان به اسلام می‌دانند. سپس در قرون میانه مفسران عارفی مثل ابن­ عربی، صبغه را باطن و حقیقت مذهب دانسته ­اند. در قرون معاصر در کنار نقل قول از گذشتگان، تحلیل ­های اجتهادی یا عقلی با رویکرد عصری مورد توجه قرار گرفت و به پیام ­های آیه، مانند ترک اختلاف نژادی و قبیله ­ای، دعوت به عدالت و برادری، اشاره می­ گردد. البته هر کدام از معانی گفته شده می­ تواند صحیح باشد، ولی به نظر می ­رسد که «رنگِ بی‌رنگیِ الله» که همان «دین اسلام» و به دنبال آن «ولایت امام» به ­عنوان مصداق کامل را می ­توان به ­عنوان بهترین و کامل ­­ترین معنا برای «صبغه ­الله» انتخاب نمود.

یکی از مهم‌ترین مسائل تفسیری، مسأله عرش و ویژگی‌های آن در قرآن‌کریم است که از جهات مختلف قابلیت بررسی و نظریه‌پردازی دارد. از این رو نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد؛ برخی از دانشمندان عرش را صرفاً مادی و جسمانی دانسته، استوای الهی بر عرش را مانند نشستن بر تخت پادشاهی می ­دانند؛ این در حالی است که برخی دیگر عرش را فرامادی و از عالم مجردات می ­دانند. همچنین بعضی از علما عرش را به معنای علم و مرکز تدبیر نیز می ­دانند. هدف از این تحقیق این است که مفهوم حقیقی عرش را با بررسی و دقت در آیات تبیین نموده، این مسأله را که یکی از معارف الهی است و تأثیر بسیار زیادی در نوع شناخت ربّانیت و عظمت الهی دارد، شناسایی کنیم تا ابهامات در خصوص جهان شناسی و خداشناسی پاسخ داده شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد بر منابع کتابخانه ­ای انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد عرش الهی حقیقتی مستقل و در مرتبه عوالم مجردات است. مراد از حقیقت عرش، جایگاهِ تدبیر و مدیریت و ربوبیت الهی می‌باشد. مقامی‌ است‌ که منشأ صدور احـکام عـالم است و همه اوامر و نواهی الهی به آن منتهی می ­شود.

برخی اخیراً ادعا نموده ­اند که واژه­ ی «مجنون» در قرآن براساس نظریه معنی، با «کاهن»، «ساحر»، «معلم» و«شاعر» هم­نشین شده و از آن­جا که این واژه­ ها نزد عرب جاهلی دارای بار مثبت معنایی هستند، لذا «مجنون» به معنای «دیوانه» صحیح نیست که بار معنایی منفی دارد. «جن ­زده» ترجمه صحیح «مجنون» است که ارتباط با جن را به ذهن متبادر می ­کند. هدف این پژوهش، یافتن مقصود و بار معنایی واژه ­ی «مجنون» در کاربردهای قرآنی است که با روش تحلیلی - توصیفی و با یافتن نمونه ­های قرآنی، به این پرسش، پاسخ مناسب یافته شده است. دست­ آورد این پژوهش این است که واژه ­ی «مجنون»، همیشه با واژه­ های فوق هم­نشین نشده؛ بلکه با هرکدامشان یک یا دو مرتبه و یا به صورت انفرادی، به­ کار رفته است. همچنین اگر مُلَقَّب کردن به کاهن، مُعَلَّم و شاعر در جاهلیت، نشانه رفعت باشد، مُلَقَّب بودن به کذّاب از هم­نشین ­های مجنون، چنین نیست و مفسران، مجنون را به فرد دارای جنون، تفسیر کرده اند که بار معنایی مثبتی ندارد. در چهار مورد نیز، پیامبر (ص)توسط کفار، با «بِهِ­ جِنَّه» توصیف شده که مفسران آن را به معنی«دیوانگی» گرفته ­اند. خدا نیز در چهار آیه با تعبیر «ما بِصاحِبِکُم مِن جِنَّه» این صفت را از حضرت نفی کرده است.

بیشتر پژوهشگران مسلمان معتقدند قرآن کریم مهم‌ترین و جاودانه‌ترین معجزه پیامبر مکرم اسلام (ص) است. معجزه در اصطلاح علمای اسلام بر هر امر خارق ­العاده‌ای اطلاق می‌شود که توسط مدعی منصب الهی ارائه می‌شود و همراه با تحدی و سالم از معارضه است. البته باید توجه داشت که در قرآن، واژه معجزه (یا سایر مشتقات آن) در معنای اصطلاحی آن به کار نرفته است؛ لذا ممکن است این سؤال مطرح شود که آیا معجزه خواندن قرآن صحیح است؟ با تأکید بر این مطلب، در این پژوهش برای پاسخ به این سؤال به روش توصیفی - تحلیلی، اسامی، اوصاف، ویژگی‌ها و هدف‌هایی که قرآن برای کارهای خارق ­العاده انبیا بیان داشته است، مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که تمام این اوصاف و ویژگی‌ها، بر قرآن نیز قابل انطباق است. لذا این نتیجه حاصل شد: از منظر قرآن همان­طور که معجزه خواندن کارهای خارق ­العاده انبیا صحیح است، معجزه پنداشتن قرآن نیز درست است.

مقوله تدبیر، از جمله مؤلفه‌های شاخص در حیات اجتماعی انبیا و اولیای الهی به شمار می‌آید. خداوند، با توجه بر جایگاه بی بدیل آن در نیل به سعادت یا هلاکت انسان، الزامات راهبردی مختلفی را جهت نیل به اهداف و موفقیت آنان در برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و بهبود آن، در لابلای آیات قرآن بیان فرموده است. تحلیل و تبیین مؤلفه‌های اداره امور در زندگی اجتماعی انبیا برای نیل به اهداف الهی و انسانی، حائز اهمیت فراوان است که در پژوهش‌های محققان مشاهده نمی‌شود. یافته‌های پژوهش با روش توصیفی - تحلیل مضمون و درون متنی در آیات قرآن، معطوف به این حقیقت مهم است که در امر مدیریت اجتماعی، مؤلفه‌هایی مهم و راهبردی وجود دارد که می‌توان با التزام نظری و عینی به هر یک از آن­ها، هم مدیریت اسلامی را به نمایش گذاشت و هم جامعه اسلامی را در نیل به اهدافش کمک نمود. در نتیجه می­توان مدعی شد که برای نیل به اهداف مطلوب، شناخت محورهای مذکور و عمل به آن­ها از لوازم لاینفک تدبیر و مدیریت اسلامی به شمار می‌آید.

با نگاهی گذرا به تفاسیر عرفانی در می ­یابیم که مهم­ترین عنصر شالوده این تفاسیر، استنباط مفسر می ­باشد. از این حیث می ­توان تفسیرهایی متفاوت و در عین حال مشابه را مشاهده نمود. در میان تفاسیر موجود، تفسیر ابن­ عربی یک تفسیر عرفانی است که بیشتر صبغه فلسفی دارد. این مسأله از آن رو است که عارف در مرحله سیر دریافت ­های درونی خود، شیفته درک حقایق عالم ملک و ملکوت است و نیازی به اثبات حقانیت مطالب، دریافت ­ها و داشته ­های خود ندارد؛ لکن بعد از دریافت ­های قلبی باید با استعانت از اصول فلسفه به اثبات عقلانی گفته­ های خویش برای مخاطب بپردازد. از این­ رو تفسیر ابن­ عربی بیشتر گرایش به تأویل آیات بر اساس ذوق شخصی دارد که این امر می ­تواند از مصادیق تفسیر به رأی تلقی گردد. اما تفسیر خواجه عبدالله انصاری سعی دارد با شیوه درون بینشی و با ریاضت و مجاهدت، مطابق با سبک عرفان عملی به درک حقایق هستی بپردازد و از این رو کوشیده است با دوری از عقل و استدلال و با استعانت از جلا دادن قلب که محل دریافت ­های باطنی است، به فهم معانی قرآن دست یابد.

از شبهات مطرح­ شده، حول مسئله عصمت و اسوة حسنه بودن پیامبر اسلام (ص) با نگاه حداکثری به آن­ دو، عتاب آیه اول سوره تحریم است. به باور صاحب ­نظران، استفهام در آیه یا شفقتی بوده و یا دلالت بر ترک اولی کرده و یا در مقام تعریض بوده و در واقع، عتاب دیگران است و یا این­که توبیخ مذکور، مصلحتی و برای دفع غلو بوده است و در آخرسر گفته شده که بایستی حمل بر معنایی گردد که منافی با عصمت نباشد. به باور نویسنده، شفقتی گرفتن استفهام، خلاف ظاهر آیه، فاقد دلیل و ناسازگار با قراین بوده و بر فرض پذیرش، دلالت التزامیه بر طی مسیر خطا از جانب شخص مخاطب کرده و همچنین تعریض و عتابی بر دیگران نبوده و مصلحتی دانستن این توبیخ، منافی با چند اصل مُسَلَّم است و لزوم حمل این آیه بر معنای غیر منافی با عصمت، پاسخ مبنائی- اقناعی بوده و قبول وقوع ترک اولی، وافی به دفع اشکال نیست. بنابراین توجیه ­های مذکور، وافی به رد شبهه و دفاع از عصمت و اسوه حداکثری نمی­ شود.

دعای شریف فرج، دعائی است با مفاهیم بلند و پرمحتوا که شیخ طوسی و شیخ کفعمی و دیگر بزرگان در کتاب ­های خود، آن را نقل کرده ­اند. بدیهی است کلام اهل بیت (ع) به عنوان همتایان قرآن کریم، همانند آن، علاوه بر معنا و مقصود ظاهری، دارای معاریض و باطن­ هایی است. در این نوشتار به گوشه ­ای از معارف باطنی این دعا، یعنی مقصود از بلا و سختی­ ها و ریشه مشکلات، یعنی هبوط و دوری انسان از مبدأ و فقدان حاکمیت ولی الهی و زندگی زیر سلطه و قواعد حاکمان ظالم و گرفتاری در ظلمت­ کده طبیعت و راه­ های رهایی از بلا با رفع موانع و درمان دردها، با استناد به آیات و روایات، بدون پرداختن به معانی لغوی رایج، اشاره شده است. روش این پژوهش توصیفی بوده و نوع جمع ­آوری و تحلیل داده­ ها کتابخانه­ ای می­ باشد.

سید ابوالفضل ‌برقعی (1287–1372) یکی از روحانیون و قرآنیون معاصر است. او در نیمه اول عمر خود یعنی حدوداً تا 45 سالگی دیدگاه­ های شیعی داشت، اما پس از آن، کم ­کم به نقد تمام اعتقادات شیعی می­ پردازد. او امامت شیعی را قبول ندارد. عصمت انبیا و اهل بیت (ع) را رد می ­کند. امیرالمومنین علی (ع) را خلیفه الهی نمی‌داند و به امامت اهل بیت (ع) اعتقادی ندارد و به طور کلی، به نقد تمامی اعتقادات شیعی می­ پردازد. یکی از دیدگاه ­های برقعی، نقد مسئله زیارت است. او در این ­باره، کتابی با عنوان «خرافات وفور در زیارات قبور» نوشته است و تمام زیارت را خرافه می ­داند. این نگارش به بررسی صحت و سقم دیدگاه ­های برقعی در مسئله زیارت می­ پردازد. روش جمع ­آوری مطالب در این نگارش به صورت کتابخانه ­ای بوده و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می­ باشد. پس از بررسی ­ها، مشخص شد که سخنان برقعی درباره مسئله زیارت صحیح نیست و او به برخی از آیات و روایات اشاره می ­کند تا مدعای خود را اثبات کند و آیات و روایات دیگر را نادیده می ­گیرد.