جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آغازین روزهای نگارش تفسیر،روایات تفسیری همواره مورد توجه مفسرین بوده است و میزان این توجه به مذهب مفسر و مشرب فکری وی ارتباط مستقیم داشته است. زمخشری یکی از علمای اهل سنت بوده ودر زمره معتزلیان به حساب می آید، لذا اهل بیت(ع) را معصوم نمی داند و دیدگاهش با تشیع تفاوت زیادی دارد. با توجه به رویکرد عقلانی معتزله انتظار می رود که در تفسیر وی کمتر به نقل روایات؛ آن هم روایات ائمه شیعه توجه شده باشد . پژوهش حاضر به بررسی جایگاه روایات اهل بیت(ع) ـ به مفهوم شیعی آن ـ در تفسیر الکشاف پرداخته است. زمخشری در تفسیر خود در موارد متعددی از اهل بیت(ع) نام برده و از ایشان نقل قول کرده است. پس از بررسی مستندات این پژوهش نشان می دهد که می توان این روایات را به چند بخش از جمله ذکر روایتهای تفسیری و غیر تفسیری از ائمه(ع) و ذکر نوع قرائت اهل بیت(ع) ؛ تقسیم کرد . علاوه بر این زمخشری در موارد بسیاری به ذکر فضیلت یا فضائلی از اهل بیت(ع) پرداخته است.

مقاله حاضر عهده دار تحلیل و بررسی عوالم مختلف زندگی انسان با رویکرد مقایسه ای میان رویکرد قرآنی، روایی و فلسفی است تا بتوان به میزان مطابقت و عدم مطابقت این سه رویکرد دست یافت ؛ اصل وجود عوالم در هر سه رویکرد فوق مورد قبول است. طبق آیات قرآن کریم و روایات صادره از معصومین سلام الله علیهم، قبل از آنکه انسان در این دنیا مراحل آفرینش خویش را آغاز کند، عوالمی بر او سپری شده است. در فلسفه اسلامی نیز به وجود عوالم تصریح شده است. آیات قرآن به عالم ذر و روایات به عالم ارواح اشاره روشنی دارند. فلسفه اسلامی نیز به وجود دو عالم عقل و مثال تصریح دارد. این پژوهش که با مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی، به بحث پرداخته است ، در نهایت به این نتیجه دست یازیده است که در تناظر بین هر سه رویکرد، ، عالم عقل در فلسفه متناظر با عالم ارواح در روایات است و عالم مثال متناظر با عالم ذر در آیات قرآن است.

یکی از انواع کتاب‌های اولیه حدیثی اهل سنت «مُصَنَّف» نام دارد. این سبک از نگارش در دهه‌های پایانی قرن دوم رواج یافت و کتاب «المصنّف» تألیف «عبد الرزاق» از طبقه تابعان یکی از نخستین جوامع حدیثی می‌باشد که با اسلوب مصنّف-نگاری نگاشته شده است. این دوره که از اواخر قرن دوم آغاز شده و تا میانه قرن سوم به طول می‌انجامد از طلایی‌ترین دوره‌های سنت پیامبر است زیرا حدیث و روایت در اوج شکوفایی خود بوده است و در این دوره تفاوت تدوین و تصنیف ظهور پیدا کرد. عبدالرزاق یکی از محدثان و راویان برجسته قرن سوم قمری و معاصر با اوج شکوفایی دولت عباسی است و در این دوران عواملی به وجود آمد که منجر به تدوین و نگارش سنت پیامبر گشت که از جمله‌ی این نگارش‌ها و کتاب‌ها «مصنف عبدالرزاق» است. این نوشتار با هدف پرداختن به یکی از جوامع حدیثی و به روش توصیفی-تحلیلی، به معرفی و بررسی کتاب وزین مصنّف عبد الرزاق می‌پردازد. مصنف عبدالرزاق نمونه‌ای از تلاش علما در برابر جعل حدیث است به همین دلیل نگارش حدیث و نیز تصنیف در ابواب مختلف فقه به وجود آمد لذا مطالعه شیوه‌های کتابت در این مرحله اهمیت به سزایی دارد

فهم درست از معنای «ضرب» در آیه‌ی 34 سوره‌ی نساء با نظر به روایات وارده از شیعه و اهل سنت ذیل آیه‌ی مذکور و همچنین دیدگاه‌ها و نظرات آیه الله خامنه‌ای در خصوص نحوه‌ی برخورد با زنان و دیدگاه فقهی ایشان در خصوص عدم مجوز زدن زن توسط همسراز اهداف این پژوهش است. در این آیه به شوهران در مقابل نشوز زنان اختیار داده شده تا خود بتوانند زنان خویش را تنبیه کرده و به اطاعت وادارند.واژه‌ی ضرب با توجه به فحوای کلام و محل صدور آن معانی گوناگونی را به ذهن متبادر می‌کند و از دیرباز بسیاری از دانش‌پژوهان چرایی و چگونگی ضرب مورد نظر را به بحث گذارده‌ و دیدگاه‌هایی را اختیار کرده‌اند، از دیگر سو برخی با برداشت‌هایی نادرست قائل به ظلم و اجحاف در حق زنان شده و این آیه را مصداقی از ظلم به زنان تلقی کرده‌اند. در این پژوهش با روشی کیفی-کتابخانه‌ای و با رویکردی انتقادی در می یابیم که هرگونه رفتار ناشایست با زنان خلاف شرع بوده و آن‌چه در این آیه به عنوان ضرب بیان شده با توجه به محتوای روایات مفهوم ضرب در آیه می‌تواند قرابت مفهومی بیش‌تری با ضرب به معنای آزار روحی داشته باشد.

از آسیب‌ها و چالش‌های مهمی که از بدو اسلام مطرح بوده ضعف در دینداری و دین‌گریزی است. امروزه این مسئله جدی‌تر شده است و با مدرن شدن جامعه خطراتی که دین را تهدید می‌کند هم مدرن شده‌اند و انسان‌های امروزی بیشتر در معرض از دست دادن دین خود هستند. پژوهش حاضر در صدد یافتن پاسخ به این مسئله است که چگونه دین و ایمان خود را در شرایط کنونی حفظ کنیم؟ کدام ویژگی را باید در خود بوجود آوریم و یا تقویت کنیم که دین مان مورد تهدید واقع نشود؟ در آموزه های حدیثی ما روایاتی مربوط به ویژگی های مؤمن و صفاتش وجود دارد. یکی از این صفات که از جمله عوامل حفظ دین نیز معرفی شده، صلابت است. این مقاله با شیوه ای توصیفی- تحلیلی به بررسی و تفسیر حدیث زیبای «اَلمُومِنُ اَصلَبُ مِنَ الجَبَل، اَلجَبَلُ یُستَقَلُّ مِنهُ وَ المُومِنُ لا یُستَقَلُّ مِن دینه شَیءٌ» می‌پردازد. با تحلیلی فقه الحدیثی پیرامون این حدیث مشخص شد صلابت است که نقشی تعیین کننده در حفظ دین دارد.

مذمت عقلی، حرمت فقهی و دوزخ کلامی ‌«تفسیر و تأویل به رأی قرآن» که نتیجه‌ای جز سقوط ماهیت وحیانی، خطاناپذیر و جاودانه قرآن و نفوذ غیر روشمند اندیشه‌های بشری در استخراج آموزه‌های قرآنی ندارد، مورد پذیرش همه‌ فرق اسلامی‌است. ضرورت بررسی سندی-رجالی روایات فریقین در تشخیص ماهیت تفسیر و تأویل به رأی و حدود مفهومی‌آن بر قرآن‌پژوهان پوشیده نیست. پرسش اساسی مقاله حاضر که با روش نقلی، تحلیلی و توصیفی پژوهش شده است، واکاوی سندی جدیدی در «روایات تفسیر و تأویل به رأی شیعه» و در راستای استحکام سندی-رجالی روایات این باب است. نتیجه پژوهش حاضر اولا دستیابی به هفت دسته روایات که به طور غیر مستقیم مؤید مفاد روایات قوم است؛ ثانیا استخراج سندی-رجالی سی و پنج روایت که به طور مستقیم به مسأله «تفسیر و تاویل به رای قرآن» پرداخته و دستیابی به یازده روایت «مسند» و شش روایت «صحیح» و در نهایت شش روایت «صحیح و مسند» است. ضعف سندی روایات این باب به دلیل: سازگاری با مفاد آیات قرآن، کثرت نقل در منابع فریقین، کثرت راویان و پذیرش از سوی عالمان فریقین، جبران و مآلا از تواتر معنوی و اجمالی بهره‌مند اند.

پس از قرآن، مهم‌ترین منبع اساسی مسلمانان در تبیین معارف دین، حدیث و روایات است. تاریخ حدیث بیانگر فراز و نشیبی در فهم آن از سوی عالمان حدیثی است. فهم صحیح و روشمند حدیث دغدغه بسیاری از آنان می باشد. در سال های اخیر بررسی و شناخت روش‌های فهم حدیثی عالمان مورد توجه برخی از نویسندگان قرار گرفته است. این نوشتار درصدد بررسی روش فهم حدیث در آثار سید علی اکبر قرشی می-باشد. با کوششی که نگارندگان در این نوشتار انجام دادند معلوم گردید که استاد علی اکبر قرشی در فهم حدیث روشمند بوده و ابتدا به معنای ظاهری پرداخته و سپس برای فهم مقصود اصلی گوینده به قرائن توجه کرده‌اند چرا که همیشه معنای ظاهری با مقصود اصلی مطابقت ندارد، قرائنی از قبیل سیاق، خانواده احادیث، تخصیص، تقیید، آیات قرآن، باورهای کلامی، دانش‌های بشری، دلایل عقلی و ... از جمله قرائن مورد توجه ایشان در فهم مقصود گوینده بوده است.

نوشتة میکوشد مفهوم «خیرخواهی» در اخلاق سیاسی کارگزاران حکومت اسلامی، ضرورت و نقش آن را در پیشگیری و کاهش ناهنجاری‌های اخلاقی آنان به کمک منابع اسلامی(قرآن و حدیث)، با تأکید بر نهج‌البلاغه، تبیین نماید. این نوشتار، با بررسی کتابخانه‌ای و به روش توصیفی - تحلیلی به این نتیجه می‌رسد که؛ کمترین فایدة خیرخواهی در روابط کارگزاران حکومت با مردم؛ محبت‌آفرینی، رفع اختلاف و کدورت‌ها، اصلاح امور و تهذیب شخص کارگزار حکومتی است. فرایند تأثیر خیرخواهی در روابط مزبور به این شکل است که؛ خیرخواهی با محبت‌آفرینی میان طرفین، همگرایی و همنوایی را به دست می‌دهد که نتیجة آن؛ آسانی و وسعت ارتباطات اجتماعی، و نظارت متقابل خواهد بود. با ظهور یکرنگی و دلسوزی در تعامل متقابل، اختلاف و کدورت، رخت بربسته و از همین رهگذر، تهذیب اخلاق و رفتار کارگزاران و مردم، توأمان حاصل خواهد شد. نتیجه آنکه؛ «خیرخواهی» در حوزة تعاملات کارگزاران حکومت اسلامی با مردم، با مصادیق و آثاری که دارد به بهبود روابط دولت و مردم، همچنین به اعتماد مردم به حاکمان و همکاری آنها با نظام اسلامی می‌انجامد. از این نظر، یکی از راهکارهای دستیابی حکومت اسلامی به محبوبیت، کارآمدی و موفقیت، ایجاد فضیلت «خیرخواهی» و تقویت آن در یکایک مدیران، کارگزاران و کارمندان آن است.

از «عیاشی» محدث نامدار شیعی، کتابی ناقص در موضوع تفسیر اثری به نام «کتاب االتفسیر» به ما رسیده است. کنکاش در منابع روایی و نیز تفسیری روشن می‌کند کتاب یادشده تمام میراث حدیثی ـ تفسیری موجود او نیست و پاره‌ای از آن از طریق آثار شیخ صدوق، شواهدالتنزیل حاکم حسکانی و مجمع‌البیان مرحوم طبرسی حفظ شده و به دست ما رسیده است. در نوشتۀ پیش رو، پس از معرفی کوتاه آثار یادشده و نویسندگان آنها، آمار و ارقام مربوط به روایات تفسیری عیاشی در آن منابع که از طریق مقایسۀ بین آنها و کتاب التفسیر به دست آمده بیان شده است. در نهایت آشکار شد با اینکه بخشی از روایات کتاب التفسیر در آثار یادشده نقل شده است؛ اما شیخ صدوق 17 روایت، حاکم حسکانی 15 روایت و مرحوم طبرسی 56 روایت از عیاشی نقل کرده‌اند که در تفسیر کنونی او موجود نیست. شناسایی و شناساندن این تعداد از میراث حدیثی ـ تفسیری عیاشی از اهداف این پژوهش است.

آفرینش نخستین چشمه در روی کره زمین با عنوان اولین چشمه جوشیده، در روایتی مرسل که شیخ طبرسی در ‏نقل آن متفرّد است، در مباحث تفسیری سوره شعراء در مجمع البیان ذکر گردیده است. با توجه به بررسی روایت ‏مورد بحث به روش کتابخانه ای و توصیفی، این روایت از نظر سندی، به سبب ارسال و مفرد بودن، ضعیف است ‏و توانایی مقابله با تعداد زیادی از روایات واحد که بر اساس نظریه آخوند خراسانی، دارای تواتر اجمالی هستند ‏را ندارد. از نظر دلالت، با توجه به بررسی خانواده بزرگ حدیث یعنی مطالعه روایات مشابه و مخالف، ناسازگاری ‏روایت ذکر شده با دیگر روایات مندرج در منابع شیعه مبنی بر نخستین بودن آفرینش چشمه حیات در میان ‏چشمه ها که یوشع بن نون در آن ماهی را شست و زنده گشت و خضر علیه السلام از آن نوشید و عمر طولانی ‏پیدا نمود، هویدا است. بنابراین پذیرش روایت نامبرده، مشکل است. نیز احتمال اسرائیلی یا منتقله بودن آن نیز ‏وجود دارد.‏