جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر بررسی و نقد مقاله «شفاعت» در دایرة‌المعارف قرآن الیورلیمن به قلم اسماء افسر الدین استاد دانشگاه نوتردام ایالات متحده می‌باشد. مؤلف آیات ناظر به «شفاعت» و نظر مسلمانان درباره این موضوع را مطرح کرده است، اما با تکیه بر عقیده «وهابیت» شفاعت و زیارت را مردود می‌داند، در حالی که از نظر قرآن کریم، شفاعت غیر استقلالی و با اذن الهی امری ثابت است؛ چرا که شفاعت جریان رحمت الهی و شامل کسانی است که مورد رضایت خداوند باشند و شفاعت بت‌ها که پندار ناروای مشرکان بوده، مردود دانسته شده است. شفاعت با بت‌پرستی در مواردی همچون استقلالی نبودن شفاعت شفیعان، رشد وتعالی فرد در محبت شفاعت‌کنندگان، جایز نبودن پرستش شافعان، دارای حیات و شعور بودن شفیعان، مشروط بودن شفاعت و صاحب اختیار نبودن شفیعان در ذلت یا عزت و پیروزی یا شکست، تفاوت‌های اساسی دارد؛ بنابراین، معادل دانستن این دو مقوله قیاس مع الفارق است. زیارت قبور اولیاء و توسل به ایشان نیز موافق نص شریف قرآن کریم و روایات می¬باشد و باورهای فرقه ضاله وهابیت برخلاف تعالیم مکتب اسلام است.

چکیده شیعیان به عنوان پیروان یکی از دو شاخه اصلی دین اسلام، تاریخی به درازای تاریخ اسلام دارند و در این قرون متمادی میراثی بسیار ارزشمند برجای گذارده‌ و بخش‌های مهمی از این میراث کهن را در منابع و آثار خویش معرفی نموده‌اند. بخشی از این میراث را می‌توان در تولید علوم گوناگون و نقش‌آفرینی در پیشبرد دانش‌های مختلف نشان داد. دانش کلام یکی از مهم‌ترین علوم اسلامی به شمار می‌آید که به یقین، شیعیان در تأسیس و توسعه آن نقشی چشمگیر داشته‌اند. دانشمندان فراوانی تلاش کرده‌اند این نقش‌آفرینی را توصیف کنند که در این نوشتار سعی بر آن است تا دیدگاه‌های برخی از مستشرقان در این باره جمع‌آوری گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که از نگاه نویسندگان ویراست دوم «دائرة‌‌المعارف اسلام»، شیعیان در تأسیس و گسترش علم کلام چه نقشی داشته‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که مستشرقان نیز معتقدند عالمان شیعه از چند جهت در توسعه دانش کلام تأثیرگذار بوده‌اند که یکی از مهم‌ترین جهات آن، ارائه موضوعات، مسائل، تبیین‌ها و تئوری‌های جدید در این علم بوده است. از نظر مستشرقان شیعیان در جهت تبیین عقاید اختصاصی خویش توانستند با ابداع مسائل جدید و ارائه تبیین‌های بدیع، علم کلام اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. در عقاید مشترک با اهل‌تسنن همچون توحید، عدل، ایمان و... تبیین‌ها و تفسیرهای متمایزی ارائه کردند و در عقاید اختصاصی خویش همچون امامت و فروع آن، مسائل بکری را به دانش کلام افزودند. این مسائل اختصاصی را می‌توان اصلی‌ترین امتیاز شیعیان در علم کلام تلقی کرد و اختصاصات اعتقادی دیگر همچون تقیه، بدا، رجعت و... را نیز به نوعی متأثر از امامت شیعی دانست.

يكي از خاورشناساني كه جايگاه بلند و شهرت زيادي ميان خاورشناسان جهان دارد، تئودور نولدكه آلماني است وي بخش سوم كتاب «تاريخ قرآن» را به مباحث رسم‌الخط و قرائت قرآن اختصاص داده است. موضوع قرائت و رسم‌الخط قرآن در واقع سابقه‌اي طولاني دارند. قدمت و اهميت آن دو باعث گرديده است، توجه بيشتري را جلب كنند و كتب و آثار متعددي در موردشان تدوين گردد، به گونه‌اي که برخي به طور خاص در مورد قرائت يا رسم‌الخط، آثاري از خود برجاي گذاشته‌اند. به رغم تأليف آثار زياد، محل معركه آراء قرار گرفتن اين دو مقوله ـ‌ كه كاملاً بحث در مورد آن روشن شده بود ـ باز شبهات متعددي به وجود آورد كه با دلايل متقن و قوي پاسخ داده مي‌شوند. نولدكه در تحقيقاتش شبهات و نظرات خود را درباره‌ نص قرآن، قرائات و رسم‌الخط مطرح كرده است. در اين نوشتار برخي عقائد و نظرات او ـ مانند: نسبت دادن تمام قرائات به پيامبر(صلی الله علیه و آله)، ارتباط حقيقي بين قرآن و قرائات، نبود نص واحد معتبر براي قرآن، ايجاد اختلاف قرائات از لهجه‌هاي متعدد، اعتبار حديث سبعة احرف، نسبت اتهام وجود اشكال‌هاي لفظي در قرآن به پيامبر، وجود خطا و اشتباه در نص عثماني و نقصان متن قرآن در زمان حيات پيامبر(صلی الله علیه و آله) ـ تبيين، بررسي و نقد مي‌شود.

یکی از موضوعات مهمی که بسیاری از مستشرقان و از جمله وات به آن پرداخته‌اند، موضوع «وحی» و مسائل پیرامون آن است که از اهمیت والایی نزد مسلمانان برخوردار است. این پژوهش، به بررسی و نقد آرا و اندیشه­ های وات پیرامون «وحی» می ­پردازد و از آثار مهم وی در حوزه­های قرآن، تاریخ اسلام و سیره نبوی برگرفته شده است. وحی در لغت و اصطلاح، تفاوت وحی با الهام، خاستگاه وحی، غرض از وحی، شیوه­های نزول وحی، تردید یا یقین پیامبر در دریافت وحی، وحی و شناخت جهان، وحی و دخالت خدا در تاریخ، تأثیر شخصیت پیامبر بر قالب وحی، خطاپذیریِ وحی و پیامبر و عنصر بشری در قرآن، مهم­ترین دیدگاه­ های وات در این نوشتار است که مورد پردازش قرار گرفته است.

نوشتار «بررسي ديدگاه برخي خاورشناسان در مورد قرآن بسندگي و نفي احاديث» كه در شماره هشتم سال پنجم مجله قرآن‌پژوهی خاورشناسان انتشار يافته است به ردّ دیدگاه‌های آوروئس در مورد حدیث‌بسندگی پرداخته است و نوشتار حاضر را مي‌توان در واقع تكمله يا تتمه‌اي بر نوشتار مذكور تلقي كرد. در این نوشتار، بعد از چند توصیه در مورد شیوه پاسخ‌گویی مقاله فوق، به اشکالات دیدگاه قرآن‌بسندگی آوروئس پرداخته شده است. نخست به اشکال مبنایی آن یعنی تفسیر به رأی آیات قرآن و عدم توجه به همه آیات اشاره گردیده، سپس دلایل قرآن، تاریخی و عقلی برای اثبات حقانیت احادیث و کارکرد آنها آورده شده است. بر اساس آیات متعدد اثبات شده که حدیث مکمل قرآن واقعیتی تاریخی است که بهترین دلیل بر وجود واقعی آن، مجموعه‌های حدیثی شیعه و اهل سنت است. همچنین نقد برخی احادیث ضعیف از سوی دانشمندان مسلمان نمی‌تواند دلیل انکار اصل حدیث شود.

وجود قصه‌¬های اسطوره¬ای در قرآن، از مسائل مطرح قرآنی دوران معاصر است که مدعیانی از جمله خلف الله دارد. وی با بیان این ادعا که اسطوره از زبان مشرکان به قرآن نسبت داده شده و خداوند این نسبت را رد ننموده، قائل به وجود اسطوره در قرآن می¬باشد. این پژوهش با بررسی دیدگاه خلف الله مبنی بر وجود قصه¬های اسطوره¬ای در قرآن با در نظر گرفتن معنای اساطیر در فرهنگ نزول به این نتیجه رسیده که مقصود قرآن از اساطیر آن‌گونه که خلف الله می‌پندارد، قصه‌های اسطوره‌ای به عنوان یکی از انواع ادبی رایج در عصر حاضر نیست.

مقاله «مراحل خلقت و مراحل آفرینش» از عبدالفؤاد محسن ابراهیم در دایرة المعارف قرآن لیدن به مطالبی پیرامون چگونگی آفرینش زمین و آفرینش آدم و حوا و بیان روند شکل‌گیری انسان از نگاه قرآن پرداخته است. مقاله با توجه به وجود نکات ابهام زا در آن و عدم جامعیت در ارائه مطالب، باعث القای شبهاتی شده است. نوشتار پیش رو در دو ساحت ـ نقد کلی مقاله و نقد مباحث طرح شده در آن، به ارزیابی مقاله پرداخته است. در نهایت بعد از تحلیل و بررسی، عدم اثبات موارد ادعایی و عدم واقع نگری و جامعیت محقق در تحقیق را به اثبات رسانده است.

مقاله حاضر از آقای اندرو ریپین (Andrew Rippin) در پی معرفی ابزارهای مطالعه علمی قرآن برای خوانندگان غربی است. توجه دادن به مبنا بودن متن قرآن در پژوهش‌های قرآنی، معرفی و نقد برخی از منابع اساسی پژوهش‌های غربیان درباره قرآن و توجه دادن به منابع روزآمد و فن‌آوری‌های نوین از ویژگی‌های این مقاله است. با وجود این تکیه بر منابع غربی و کم‌توجهی به منابع اصیل اسلامی در پژوهش‌های قرآنی، تأکید می‌شود که بهره‌گیری کامل و بی‌طرفانه؛ از منابع بایستگی یک پژوهش علمی است. اهمیت نوشتار حاضر که مکمل ابزارهای معرفی شده برای مطالعه علمی قرآن در دایره المعارف می‌باشد. از آن‌روست که مبنایی برای دانشجویان و پژوهشگران غربی در آغاز مطالعات علمیشان پیرامون قرآن است.

پیامبر اکرم(ص) به جهت برخورداری از کمالات والای نفسانی به معنای اتمّ خود، به عنوان الگوی عالی عملی و اخلاقی برای مسلمانان معرفی شده است. افزون بر تأکید الهی و تأیید مسلمانان بر این مقام، برخی از اندیشمندان غیر مسلمان نیز به آن اذعان نموده‌اند، لکن مخالفان اسلام همواره به منظور حذف اسلام درصدد انکار حقانیت نبوت پیامبر اکرم(ص) و به تبع آن، انکار حقانیت قرآن برآمده اند. در این میان، برخی مستشرقان برای رسیدن به مطلوب خویش سعی در تخریب جنبه اسوه بودن پیامبر(ص) دارند. در مقاله محمد و اسلام شایستگی حضرت را برای الگو بودن تکذیب کرده و معتقد است که علم کلام عامل ترسیم یک صورت نمادین و افسانه ای با عالی ترین فضایل از شخصیت محمد(ص) می باشد. به نظر می رسد تاکنون پاسخی دقیق و علمی به این نظریه داده نشده است؛ لذا نوشتار حاضر سعی دارد با اتخاذ روش تحلیلی ـ انتقادی، مبانی این نظریه را تبیین و سپس یک به یک مورد بررسی و نقد قرار دهد. این نوشتار از طریق طرح مبانی و استدلالات، نادرستی و غیر علمی بودن روش تحقیق این مستشرق را به دست می دهد.

خاورشناس معاصر فرانسوی آوروئِس «Averoés» در پایگاه اینترنتی: www.Baldi.net کوشیده است با پیش کشیدن پانزده موضوع و استناد هر یک به قرآن، ثابت کند که حدیثی جز قرآن نیست؛ آموزه‌های خداوند تنها در قرآن است؛ پیامبر قرآن را تفسیر نکرده؛ حکمتی که به پیامبر داده شده حدیث نیست، بلکه قرآن است؛ خدا یکی است، پس سرچشمه‌ احکام نیز یکی است؛ کسانی که دنبال حدیث می‌روند، به سرای دیگر ایمان ندارند؛ قرآن به طور مستقیم حدیث را باطل اعلام کرده‌ است؛ بهترین حدیث قرآن است؛ می‌توان قرآن را بدون احادیث فهمید؛ راویان حدیث دشمنان پیامبرند؛ احادیث نوشته‌ پیامبر نیست و عامل جدایی از قرآن است. در ادامه مقاله آرای این خاورشناس فرانسوی را نقد و با دلایل درون و برون دینی ثابت می‌کنیم که احادیث پیامبر وجود داشتند و حجت هستند.