جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ذات‌گرایی جدید در تقابل با کلّ ضدّذات‌گرایی مابعدنیوتنی تا حال حاضر و روایت جدیدی از ذات‌گرایی قدیم است. جناب استاد مصباح یزدی، که در سنّت ذات‌گرایی قدیم قرار دارند، دارای دیدگاهی است که در توافق با ذات‌گرایی جدید است. طبق ذات‌گرایی جدید، حقایق دارای ذوات و خواص ذاتی حقیقی و اعتبارات دارای ذوات و خواص ذاتی اعتباری‌اند. ذوات و خواص ذاتی موضوعات تجربی از طریق تجربه، موضوعات عقلی از طریق عقل، و موضوعات اعتباری(اعم از اعتبارات تجربی و نقلی، و اعم از اعتبارات توصیفی و توصیه‌ای) از طریق اعتبارات غیردینی و دینی قابل اکتساب و شناسایی می‌باشند. طبق رویکردی که مصباح یزدی در باب روش و در باب علم دینی دارند، علوم تجربی و نیمه‌ی تجربی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع تجربه، علوم عقلی محض به تبع عقل، علوم عقلی غیرمحض به تبع عقل و منابع عقلی دین، و علوم نقلی و نیمه‌ی نقلی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع نقل و منابع نقلی دین قابل اکتساب می‌باشند. بر این اساس، رسالت دین بر تأیید برخی علوم، تهذیب برخی علوم، و تأسیس برخی دیگر است.

فضای سایبر -که از آن مسامحتاً با عنوان فضای مجازی یاد می‌شود- عرصه و زیست‌جهانِ نوینی است که در پی بروز انقلاب‌های علمی چند دهه اخیر و پیشرفت بشر در علوم رایانه و فناوری اطلاعات، به دست انسان مدرن گشوده‌ شده است. به‌موازات انفتاح و بسطِ فزاینده این ساحت جدید، فراهم‌شدن امکان تعامل فرامکانی و فرازمانی افراد با یکدیگر و با اشیاء‌ و نیز بروز تغییر هستی‌شناسانه (تغییر در نحوه وجودِ) اطلاعات، یعنی گسست اطلاعات از ماده (کاغذ) و شبیه‌سازی آن در ماده "بیت" (دیجیتالی‌شدن اطلاعات)، در عرصه معرفت‌شناسی بشر و درک او از چیزها نیز دگرگونی شگرفی پدید آمد؛ به‌گونه‌ای که می‌توان، نشستن اطلاعات به‌جای معرفت؛ تغییر در روش طبقه‌بندی اطلاعات؛ مرور صفحه نمایش به‌جای خواندن مطلب؛ تحول در معیار صدق باورها؛ تحول در الگوی توجیه باورها؛ فقدان ملاک تمییز میان حقیقت و مجاز؛ گسترش معرفتِ اجتماع‌محور؛ و تحول در مسئولیت معرفتی را در زمره مهم‌ترین مختصات معرفت‌شناختی فضای سایبر -چونان یکی از اصلی‌ترین منابع معرفت بشر کنونی- دانست. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-عقلی، درصدد تبیین مختصات معرفت‌شناختی فضای سایبر بوده و اهم تطورات معرفت‌شناختی این عرصه را به تصویر کشیده است

یکی از رویکرد هایی که مدعی پاسخگویی به مساله آگاهی است رویکرد فضای کاری عصبی است که تلاش می کند با بررسی دقیق بر روی ساختارهای همبسته های عصبی به ما بگوید کدام فعالیت های نورونی با آگاهی همبسته اند.در مقابل تئوری حسی حرکتی ایده ای است که بیان می کند درک آگاهانه به واسطه بازنمود های ذهنی یا کارکردهای محاسباتی مغز ایجاد نمی شود؛بلکه بواسطه تعامل مستقیم با محیط حاصل می شود .در واقع عوامل ادراکی به شکلی منفعلانه واجد تجربیاتشان از دنیا نمی شوند .تجربه کردن اتفاقی نیست که در ما رخ بدهد بلکه آن چیزی است که ما انجام می دهیم . ما بر اثر کنش گری با جهان خارجی ضوابط حاکم بر جهان را بواسطه بدنی که در موقعیت خاصی است، کشف می کنیم.هم رویکرد حسی حرکتی و هم رویکرد فضای کاری عصبی مدعی پاسخگویی به شکاف تبینی در مساله آگاهی هستند . برخی نیز تلاش می کنند با تلفیق این دو دیدگاه به این چالش پاسخ دهند. در اینجا نشان داده می شود نه تنها تئوری حسی حرکتی به تنهایی قادر به حل شکاف تبینی نیست ، توسل به فضای کاری عصبی نیزراه حل مناسبی برای این چالش نخواهد بود.

از منظر فرهنگستان علوم اسلامی، جهت‌داری علوم به سه معنای کارآمدی، متدولوژی و معرفت‌شناختی است. فرهنگستان مدعی است که معنای اول و دوم حتی بر مبنای معرفت‌شناختی رایج قابل اثبات است ولی معنای سوم صرفا با مبانی معرفت‌شناختی این مجموعه قابل اثبات است. هدف این پژوهش معرفی و نقد نظریه فرهنگستان علوم اسلامی درباره جهت‌داری معرفت‌شناختی علوم است و روش آن توصیفی-تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای است. یافته‌ها نشان‌گر آن است که جهت‌داری علوم به معنای معرفت‌شناختی دارای پنج مبناست: اصل فاعلیّت به‌جای اصل علیّت، تناسب صورت با خارج به‌جای تطابق آن دو، ارزیابی معرفت با سنجه حق و باطل به جای صدق و کذب، نسبیت در فهم و آمیختگی انگیزه و انگیخته. همه این مبانی با نقد جدی مواجه هستند. این دیدگاه به نتایجی از جمله نسبیت گرایی منتهی می‌گردد که آن را غیرقابل پذیرش می‌کند.

هرمنوتیک فلسفی مدعی است فهم به جهات مختلف زائیده شرایط تاریخی و لزوما متأثر از آن است و با تغییر آن شرایط فهم هم متغیر و متناسب با شرایط جدید شکل می‌گیرد؛ باعتقاد گادامر فهم تابع حیثیت های مختلف تاریخی است، مثل افق معنایی مفسر، پیش‌فرض‌های او، شرایط و سئوالات فعلی او و به گفته هیدگر، تابع پیش‌داشت ها، پیش‌دید‌ها و پیش فهم‌ها است که همه حیث وجودی انسان اند. این حیثیت ها هستند که مشخص می‌کنند انسان چگونه بفهمد؛ اینها قالب اصلی فهم های بعدی هستند و خود نیز حالت سیالیت و تأثر از شرایط و اوضاع و احوال تاریخی را دارند؛ فهم همواره حاصل امتزاج افق‌های تاریخی ودر نتیجه مقتضی تولید معنای جدید است نه بازتولید معنای مراد مؤلف؛ از همین رو امکان رسیدن به مر مراد مؤلف وجود ندارد. حیثیت‌های فوق الذکر و عوامل دخالت کننده در فهم خود قابل ملاحظه و مطالعه استقلالی نیستند. در مقاله حاضر سعی بر این است که به این موضوع پرداخته شود. دقت و تدبر در آیات نشان‌گر آن است که دلالت دسته های مختلف آیات مستقلا یا با افزودن برخی ملاحظات عقلی، با دیدگاه تاریخمندی ذاتی فهم توافق ندارد بلکه خلاف آن قابل اصطیاد از آیات است.

نظریه دوگانه‌انگاری ویژگی در فلسفه ذهن، انسان را از منظر جوهری، تماماً فیزیکی می‌داند، بااین‌وجود برای جوهر فیزیکی مذکور، دو نوع ویژگی قائل است؛ ویژگی فیزیکی و ویژگی غیرفیزیکی (ذهنی). دراین‌بین جدی‌ترین مشکل پیش‌‌روی دوگانه‌انگاران ویژگی، خطر سوق یافتن آن‌ها به‌طرف شبه‌پدیدارگرایی است. شبه‌پدیدارگرایی بدون این‌که اصل تحقق ویژگی‌های غیرفیزیکی (ذهنی) را طرد کند، علیّت و اثرگذاری آن را بر بدن فیزیکی نمی‌پذیرد. درنتیجه علاوه بر این‌که کار را برای کسی که می‌خواهد از دوگونه بودن ویژگی به دوگونه بودن جوهر پل بزند مشکل می‌کند، نفس دوگانه‌انگاری ویژگی را به یگانه‌انگاری سوق می‌دهد. در مقاله حاضر علاوه بر اشکالات خاستگاهی، اشکالات ساختاری و بنائی متعدّدی را در ابطال شبه‌پدیدارگرایی ارائه داده‌ و در انتها نظریاتی را که به پی‌پدیدارگرایی منتهی شده‌اند را نقد کرده‌ایم.

تعین معنای متن یکی از مسائل مهم فلسفه زبان معاصر است. هرمنوتیک فلسفی در پاسخ به این مسئله، قائل به عدم تعین معنای متن شده است. عدم تعین معنای متن هسته مرکزی معناشناسی‌های جدید و حاکی از نوعی عدم قطعیت در فلسفه معاصر است. این مقاله می‌کوشد تا این مسئله را به دو سنت فلسفه تحلیلی زبان متعارف به نمایندگی جان سرل و علم اصول فقه به نمایندگی شهید سید محمد باقر صدر عرضه کند. جان سرل، با تکیه بر مبانی همچون: افعال گفتاری، حیث التفاتی فردی و حیث التفاتی جمعی و مبتنی بر قواعد قوام بخش اجتماعی معنای متن را متعین می‌داند. از سوی دیگر شهید صدر نیز با تکیه بر مبانی همچون: قرن اکید و تعین دورنی معنا، تعین استعمالی معنا، تعین مبتنی بر ظهور معنا، تعین سیستمی و اجتماعی معنا، معنای حاصله از متن را متعین می‌داند. از این رو در این مقاله کوشیده‌ایم ضمن مقایسه دیدگاه این دو فیلسوف معاصر، نقاط اشتراک و افتراق معناشناختی دو متفکر را مورد بررسی قرار داده و راه را برای شکل‌گیری دانش‌های میان رشته‌ای میان فلسفه تحلیلی و علم اصول فقه بگشاییم.

پژوهش حاضر می‌کوشد که با رویکردی شناختی،شبکۀ شعاعی ماده [دبر] در قرآن را مورد بررسی قراردهد، چرا که دستیابی به فهم دقیق واژگان قرآن،گامی مهم در جهت دستیابی به فهم دقیق آن است.شبکه شعاعی ازجمله نظریات مطرح درحوزه معنا شناسی شناختی است که دستاورد آن تحلیل شناختی معنای واژه‌ها در بافت‌های مختلف است.در این نظریه معنای واژه ها پیرامون یک معنای مرکزی شکل می‌گیرند و معنای مرکزی در اثر تغییرات طرحواره‌ای و بسط استعاری با انعطاف خود معانی دیگر را می‌سازد.بررسی‌های نشان می‌دهد، «پشت» معنای کانونی ماده «دبر» پیش مفهومی بدنمند است که در قالب طرحواره «جهت» درادراکات حسی-حرکتی انسان بارها تکرار می شود و به آن ساختار می بخشد، این ماده در هم‌نشینی های متفاوت گستره معنایی خود را توسعه میدهد و آنچه در این گسترش معنایی مؤثراست تغییرات طرحواره‌ای است که منجر به بسط استعاری و تولید معنا می‌شود. طرحواره‌های موجود در بنیاد استعاره‌های مفهومیِ پژوهش حاضر با تغییرات خود زمینه‌ی شکل‌گیری معانی چون ترس،نسل،غفلت،گمراهی، دنبال-کردن زمان،چینش هدفمند،شنیدن را فراهم آوردند،معانی به دست آمده از تغییرات در طرحواره‌های نیرو، جهت، حرکت، تعادل، چرخه، فرایند حاصل شدند. تغییرات طرحواره‌ای به خوبی نشان داد که طرحواره‌ها مبنای شکل گیری مفاهیم انتزاعی‌اند و می‌توانند مبنایی برای استدلال درحوزه اندیشه واقع شوند

برای واقعیت همواره در فیزیک کلاسیک مفهومی واقع‌گرایانه وجود داشته است. از این منظر، گزارۀ واقعیت فیزیکی وجود خواهد داشت حتی اگر هیچ ناظری وجود نداشته باشد؛ گزاره‌ای صحیح و با معنی بوده است. یکی از انقلاب‌های مکانیک کوانتومی به چالش کشیدن مفهوم «واقعیت» است. به‌گونه‌ای که در تعبیر مرسومِ مکانیک کوانتومی توسط مکتب کپنهاگ «خواص اجسام میکروسکوپی» وابسته به ناظر است و وجود «واقعیت» مستقل از ادراکات حسی انسان رد می‌شود. ازاین‌رو، این نوع دیدگاه‌ها، دیدگاه‌هایی انسان‌محور هستند و واقعیت در آنها امری بیناذهنی است. از طرف دیگر، طبق نظر سرل واقعیت اعتباری امری بیناذهنی است و بدون فکت‌های فیزیکی محض نمی‌توان فکت‌های نهادی داشت. ازاین‌رو، در این مقاله پس از مطالعه و نقد دیدگاه‌های مکتب کپنهاگ و همچنین پوزیتیویسم علمی، نشان داده می‌شود که واقعیت اعتباری متأثر از واقعیت در فیزیک است. به‌عبارت‌دیگر، در این مقاله تأثیر فیزیک مدرن (مکانیک کوانتومی) بر ذهن عامه نشان داده می‌شود که یکی از تأثیرات آن به وجود آمدن «فراواقعیت» است.

پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایة نظریة شناختی استعاره که توسط جورج لیکاف و مارک جانسون(1980)، مطرح گردید؛ در نظر دارد، مفاهیم استعاری را که در قرآن کریم و نهج‌البلاغه به وسیلة حوزة ملموسِ لباس و پوشش برای مخاطبین عینی‌سازی و فهم آنها تسهیل شده، استخراج و روابط موجود میان دو حوزه را تحلیل نماید. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که به ترتیب در قرآن کریم مفاهیمِ: تقوا، گرسنگی و ترس، شب و ارتباط زناشویی و در نهج‌البلاغه مفاهیمِ: میانه‌روی، عزت، جهاد، کرامت، عافیت، تغییر احکام صحیح اسلامی و تواضع به عنوان حوزه‌های مقصدِ انتزاعی، توسط مفهومِ ملموسِ لباس و پوشش به عنوان حوزة مبدأِ محسوس که بشر تمام زوایا و ساختار آنها را می‌شناسد؛ برای مخاطبان عینی‌سازی و درک آنها تسهیل شده است . از آنجایی که متون دینی مفاهیم انتزاعی دارای بیشترین فراوانی است فلذا کاربردِ عملی پژوهش مذکور این است که امکان هنر دینی را اثبات می‌کند به گونه‌ای که با طرح‌واره‌های تصویری گوناگون می‌توان مفاهیم معنوی و انتزاعی عمیق را متناسب با ظرفیت مخاطبان ارائه داد.