جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند، نکاح دائم را نسبت به نکاح متعه در اولویت قرار داده است. هرچند، مشروعیت نکاح متعه، راهکاری برای جلوگیری از برخی ناهنجارهای روانی و اجتماعی می‌باشد؛ که با هدف نقش مثبت و منفی آن در بهزیستی روانشناختی و با احصاء آن مؤلفه‌ها، از تحقیقات ریف و سلیگمن و براساس ویژگیهای بومی جامعه ایرانی مورد بررسی قرار گرفت؛ و با استفاده از روش‌های توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و با تکیه بر تفسیر آیه 24 سوره نساء و روایات معصومان (علیهم‌السلام) و اتصاف آن در احکام خمسه، نکاح متعه در مؤلفه‌های معنویت، رضایت، شادی، رشد شخصی، ارتباط مثبت با دیگران و پذیرش خود، نقش مثبتی در بهزیستی روانشناختی دارا است. ولی نکاح متعه‌ای که مشکلات روانی و تهدید نظام خانواده را بدنبال دارد؛ نقش منفی آن در بهزیستی روانشناختی مطرح می‌باشد.

گاه شهرت تفسیری مانع بازخوانی آیات است. آیات 32و 33 احزاب همواره مورد اتفاق تفسیری بوده و آن­را در خطاب به امهات­المؤمنین و توصیه به حجاب، عفاف و حبس آنان در منزل تفسیر نموده­اند. به­نظر می­رسد این تفسیر در وجوهی، باشأن رسالتی پیامبر، شواهد تاریخی، سیاق و فضای سیاسی سوره در تعارض است. برون­رفت واکاوی نقادانه این آیات با بررسی واژگان کلیدی آن، نشان داد که می­توان در تفسیر آیات، احتمال داد که این آیات از محتوائی سیاسی برخوردار هستند و نمی­توان آن­را صرفاً در حد توصیه­ایی به حیا و عفت­ورزی امهات­المؤمنین تقلیل داد. بر اساس این احتمال و درنگ، فراز «فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ» درمعنای خوارننمودن، اطاعت نکردن و تأثیر نپذیرفتن از منافقان بوده و مراد از «قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ» نیز آرامش برقرار کردن و خاموش نمودن آتش فتنه در خانه است. شواهد تاریخی حکایت از ورود این تفسیر به منابع تفسیری از قرون اولیه باهدف مستور ماندن نفوذ جریان نفاق در خانه­های زنان پیامبر، و کم­رنگ نمودن خطاهای امهات­المؤمنین و در پی آن سرزنش­های متعدد قرآن دارد.

از دیدگاه آموزه‌های وحیانی، «تربیت» یکی از شئون و وظایف انبیا بیان شده ‌است. حکومت به عنوان یکی از ضرورت‌های اجتماع انسانی نقش مهمی در تحقق این امر دارد. حکومت دینی برای نقش‌آفرینی در این زمینه، نقش بستری، مانع‌زدایی، هدایت‌گری تبلیغ و ترویج و اموراجرایی برای تحقق دینداری در میان مردم ایفا می‌کند. از این‌رو، این پژوهش با روش توصیفی‌ ‌تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ایی در پی تبیین مولفه‌هایی است که حکومت دینی می‌بایست در ارتقاء دینداری مردم بکار گیرد. بر مبنای اثبات فرضیه‌های تحقیق، بررسی‌ها نشان می‌دهد که حکومت دینی با فراهم نمودن شرایط و توجه به بایسته‌های ایجابی مانند اجرای عدالت، تحکیم بنیان خانواده، تبیین درست باورهای دینی، شناساندن الگوها، و بسترسازی از طریق مانع‌زدایی و توجه به امور سلبی مانند چیره‌نشدن نااهلان و شناساندن دشمنان آشکار و نهان. موجب تقویت و بالارفتن سطح دینداری شود. هرچند بایسته‌های ایجابی و سلبی دیگری نیز می‌توان برشمرد اماتلاش شده برخی از مهمترین موارد ذکر و تبیین گردد.

اعتبار اخبار آحاد در اعتقادیات از بحث­برانگیزترین مسائل در میان عالمان در حوزۀ معرفت دینی است. حجیّت این قبیل اخبار در نگاه اصولی با دو مشکل اساسی روبروست: عدم کاشفیّت ذاتی در روایات آحاد که این دسته روایات را در مقابل متواترات در طبقۀ ظنون قرار می­دهد و فقدان اثر عملی در عقاید. پژوهش حاضر که با بهره‌مندی از روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، در پی بررسی عوامل رویکرد اختلافی شیخ صدوق و شیخ مفید، پیرامون عمل برپایۀ خبرهای واحد ظنّی (ثقه)، در حوزۀ اعتقادیات است که در ظاهریکی به حجیّت این گونه خبرباور دارد و دیگری هیچگونه اعتباری برای آن قائل نیست. در این راستا برخی عوامل، زمینه‌ساز تفاوت رویکرد شیخین در رویارویی با حدیث آحاد و در پی آن حدیث ضعیف و اعتبار آنها محسوب می­شود: 1. شیخ صدوق به مستنداتی در باب مفهوم و مصادیق خبر آحاد دست یافته که بر شیخ مفید، مجهول مانده است. 2. شیخ مفید نیز برای اخبار آحاد، اعتبار قائل بوده، مگر اخبارآحادی که از سوی عامّه وضع شده بود. 3. شیخ صدوق نظیر متکلّمان شیعی زمان خود خبر واحد را علم آور نمی دانسته و اعتقادی به خبر آحاد نداشته است. 4. یکی از مفاهیم خبر آحاد ثقه، خبر ضعیف است و این مفهوم در منظر شیخین به سبب قرائن مورد توجه شیخین متفاوت بوده و بدیهی است، این رویکرد اختلافی در مفهوم حدیث ضعیف در پذیرش اعتبار و یا عدم اعتبار خبر آحاد از سوی ایشان تأثیر گذار خواهد بود.

قرآن کریم به عنوان غنی‌ترین منبع علوم و معارف الهی، به بهترین وجه پرده از سنّت‌های حاکم بر هستی و سرنوشت انسان‌ها برداشته و به زیبایی رفتار خداوند با انسان‌ها را به تصویر کشیده است. یکی از این سنّت‌ها، سنّت عطاء عمومی است که موضوع اختتام آیه 20 سوره مبارکه اسراء می‌باشد. نظر به اینکه سخن قرآن کریم در این باره به اجمال و مختصر بیان شده و ابعاد و ویژگی‌های آن در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است، نوشتار حاضر با استفاده از روش معناشناسی کاربردی موضوع سنّت عطای عمومی را مورد کنکاش قرار می‌دهد تا قرائن زبانی و غیرزبانی معیاری شوند برای دریافت نکات ضمنی و غیرمستقیم قرآن در موضوع مورد پژوهش و سامان‌دهی جدید و تازه‌ای از آن. بررسی‌ها نشان می‌دهد سنّت عطاء الهی از لحاظ گستره و شمول در زمره سنّت‌های عام و از شئون ربوبیّت پروردگار است. این سنّت در ارتباط با سنّت امداد، خلق، هدایت عام و پاداش و کیفر بوده و شامل همه انسان‌هاست. عطاء الهی بنا بر اصل جریان، کنشی و از جنبه کیفیّت و چگونگی اجرا واکنشی به حساب می‌آید. با توجّه به عناصر بافتی، فضای صدور، ویژگی‌های دو طرف مخاطبه و محدودیت‌های حاکم بر کنش‌های غیربیانی می‌توان کارگفت‌های اظهاری، تعهّدی، ترغیبی، عاطفی و اعلامی را در آیه مشاهده نمود.

مسأله «حدود حجاب» از جمله موضوعات مهمی است که طی چند سال اخیر پیرامون آن مباحث زیادی مطرح شده است که از جمله آن می­توان به گسترۀ شمولیتِ نصوص در این باره اشاره کرد. آقای محسن کدیور از جمله نواندیشانی است که در سلسله درس‌ها و جلسات حجاب به این مسأله پرداخته و در قالب یاداشتی با عنوان «تأملی در مسأله حجاب» دیدگاه‌های خود را منتشر نموده است. ایشان بر این باور است که هر چند نصوص روایات، حدود پوشش را بیان می‌کند، اما نمی‌توان از ظهور آیات حجاب، حدود پوشش زنان را به دست آورد و این آیات تنها جنبه تأکیدی بر حفظ عفت و پوشش زنان دارد؛ در این جستار با روش تحلیلی- انتقادی، دیدگاه ایشان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. در پایان این نتیجه به دست آمده که آیات قرآن بر پوشش حداکثری زنان دلالت داشته و ادعای تأکیدی بودن آیات درباره حدود حجاب زنان نادرست می‌باشد.

شناخت نظام فکری رایج مردم جاهلی درباره­ی مسائل زنان، زمینه­ای برای درک و فهم بهتر قوانین و احکام مربوط به زنان در اسلام فراهم می­کند. مسئله­ی «طلاق» از جمله مباحثی است که بین فرهنگ جاهلی و اسلام تفاوت‌های باینی داشته و قرآن با رویکرد تحول­گرا و اصلاحی در این خصوص، در جامعه بشریت نقش اساسی ایفا کرده است؛ اصلی­ترین وجوه افتراق «طلاق» آسان و ساده­انگاری آن در میان عرب جاهلی بود؛ این مسئله بر گرفته از بستر معرفتی فرهنگ جاهلیت نسبت به حقوق زن و تضعیف آن در امر «طلاق» است. در عصر جاهلیت «طلاق» بدون هیچ مقدمات و شرایط و لواحقی (جز رضایت مرد) به وقوع پیوسته و هدف از آن انتقام­جویی یا تنبیه زن یا قبیله­ی وی بود. در حالی­که اسلام برخی از انواع «طلاق» از جمله: ایلاء، ظهار و عضل را لغو و بعضی دیگر از جمله: طلاق رجعی، خلع، مبارات و بائن را تعدیل نمود. زن پس از «طلاق» به دلیل تعصب افراطی مرد، حق ازدواج با مرد دیگر (حتی بعد از عده) را نداشت؛ عدم محدودیت «طلاق» و نیز غیر کلامی بودن آن ابزاری در دست مرد به منزله­ی آزار زن بود. عده­ی «طلاق» در زمان جاهلیت، در منابع تفسیری و تاریخی از جمله مباحث مورد تناقض است؛ در حالی­که با استنادات قرآنی و روایی در اسلام این امر مورد تاکید قرار گرفته و طبق دیدگاه مفسران مراد از «ثَلاثَهَ قُرُوء» در آیه­ی قرآن، دلالت بر سه بار پاک شدن از حیض، به منظور اتمام دوره­ی عده است. لذا هدف اسلام در مسئله­ی «طلاق» ارائه­ی الگوی مطلوب انسانیت و تکریم مقام زن است. گردآوری اطلاعات در این مقاله­ کتابخانه­ای (از طریق مراجعه به کتب تاریخی و شعری عرب جاهلی و کتب تفسیری) و پردازش آن­ها به روش مقارنه­ای و تحلیلی است.

در کتب علوم قرآنی مبحثی با عنوان مبهمات قرآن مطرح شده‌است. پژوهشگران در معرفی این دانش از الفاظی استفاده کرده‌اند که ناخواسته، قرآن و الفاظ آن را مبهم و گنگ می‌نمایاند. در این پژوهش پس از بررسی معنای واژه «مبهم» در علم لغت، زبانشناسی، نحو عربی و مقایسه آنها با معنای «مبهم» در علوم قرآنی، مشخص‌شد که معنای «مبهم» در علوم‌ قرآنی در بخشی از موارد با تعریف ‌آن در اصطلاح نحو منطبق می‌شود. جریان شناسی تعریف عالمان از «مبهم» در علوم قرآنی نشان می‌دهد که در این دانش از «اسامی غیر مصرح در قرآن» بحث شده ‌است. همچنین «تفسیرمبهمات القرآن» به معنای تفسیر الفاظ مبهم قرآن نیست بلکه به نام‌های غیر مذکور در قرآن «مبهمات» و ذکر آنها «تفسیر مبهمات القرآن» اطلاق شده ‌است و پرداختن به «مبهمات القرآن» تضادی با تبیان و روشنگر بودن قرآن ندارد و ابهام در این دانش به معنی گنگ ‌بودن الفاظ قرآن نیست. لذا پیشنهاد می‌شود که در زبان فارسی به جای استفاده از عبارت «مبهمات» از نام «اسامی غیر مصرح در قرآن» استفاده شود تا از بروز اشتباه در فهم مقصود این دانش و خلط میان تعاریف لغوی، صرفی، زبانشناسی واژه «مبهم» و تعریف آن در علوم قر‌آنی، چنانکه در برخی از کتب متأخر به چشم می‌خورد جلوگیری شود.

در تفسیر المنار برخی آیات قرآن بر تمثیل حمل شده است. در باور عبده حوادث طبیعی برای بیان حقیقت‌های متعالی به عنوان تمثیل آورده شده‌ و هر سخن و کاری که به کسی به صورت نامتعارف نسبت یابد، به شیوه تمثیلی است. به نظر عبده اصل در پدیده‌های عالم به وجود آمدن از طریق علت­ها­ی معمولی است و هر چیزی که از وقوع پدیده­ای برخلاف این نظام خبر دهد اصل بر کذب بودن آن است. وی دایره وقوع معجزه را بسیار محدود و منوط به نص صریح قرآن می‌داند. از این‌رو عبده اگر ظاهر آیه را با تحلیل عقلی خود سازگار نبیند آن را تأویل برده و یا بر تمثیل حمل می‌کند مانند مسخ متخلفان بنی‌اسرائیل، مرگ و زنده شدن دسته جمعی هزاران نفر، معجزه مردن و زنده شدن یکی از انبیا و قربانی کردن چهار پرنده توسط حضرت ابراهیم(ع). این مقاله به روش کتابخانه­ای و با هدف واکاوی ابعاد تمثیلی معجزات پیامبران (علیهم‌السلام) و پیامد آن، پس از ذکر مبانی مفسران المنار در تفسیر تمثیلی و برخی مصادیق آن به بررسی ابعاد تمثیلی معجزات انبیا (علیهم‌السلام) در این تفسیر پرداخته و به این نتیجه رسیده که حمل برخی آیات قرآن بر تمثیل با استناد به قرینه، جایز است به شرط آنکه با صدق و حقیقت بودن اخبار قرآن منافاتی نداشته‌ و منجر به نفی واقعیت خارجی حادثه نشود. اگرچه عبده در موارد حمل بر تمثیل بر واقع نشدن آن معجزات تصریح نکرده است، اما این نظریه زمینه‌ساز رویکرد غیرواقعی بودن برخی داستانها­ی قرآن توسط رشیدرضا و اسطوره بودن آن توسط خلف‌الله شد.

تبدیل بینانشانه‌ای، جایگزینی نشانه‌های یک متن در یک نظام نشانه‌ای با نشانه‌های متناظر آن در نظام نشانه‌ای دیگر می‌باشد. چنین فرایندی در گذشته انجام می‌شده اما با یک دیدگاه بسیار ابتدایی؛ مانند تصویرسازی بر مبنای یک متن. ولی اکنون پیچیدگی‌های متعدد علمی، هنری، تحلیلی و آموزشی یافته است. ضمن استفاده از علوم ریشه‌داری چون ترجمه و زبان شناسی، از مزایای چندین علم جدید نیز بهره برده است. قرآن کریم که اقیانوسی پرگهر و بی‌ساحل است، با داشتن ظرفیت‌ها و زمینه‌های گسترده‌ی ادبی، بلاغی، هنری و غیر آن، امکانات بسیار مناسبی برای تبدیل بینا نشانه‌ای از خود برجای می‌گذارد. محصول این تبدیل غالباً در جرگه‌ی یکی از انواع هنرها قرار می‌گیرد در نتیجه ابزار و روش‌های پرشمار آن هنرها در این میدان قابل استفاده‌اند. روش‌های تبدیل بینا نشانه‌ای شامل راه‌های رسیدن به چنین تبدیلاتی است؛ در مبدأ این راه‌ها همان علوم معمول ترجمه، بلاغت، تفسیر و امثالهم لازم است؛ اما در مسیر و مقصد آن، علوم و فنون دیگری مانند فلسفه هنر، مبانی هنرهای تجسمی، نشانه شناسی، روان‌شناسی و... ضرورت دارد. این پژوهش با روش توصیفی- تبیینی و با گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای دریچه‌ای است به سوی کشف و مدل‌سازی روش تبدیل بینا نشانه‌ای قرآن. در این روش با بیان قدم به قدم فرایند تبدیل بیانشانه‌ای قرآن، طیّ ده مرحله، سعی شده مسیر روشنی برای این کار ارائه شود.