جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب مشروطه ایران صحنه ای مناسب جهت بررسی حوادث تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران درسالهای 1324 تاکنون می باشد.انطباق موقعیت های مختلف درانقلاب مشروطه باتئوری های جامعه شناسانه در یک روش تحقیق براصول شناخت و تحلیل منطقی پدیده اجتماعی، برای ما شرایط کمک در شناخت علل و آثار و پیامدهای در سطوح مختلف درجامعه را مناسب می سازد. نظریه های انقلاب در پی پاسخ به این پرسش اساسی هستند که انقلاب چرا و چگونه روی می دهد و پیامدهای آن چه می باشد؟در بین نظریه ی مارکسیست ها (مارکس) و نئومارکسیستها ساختارگرایان (اسکاچ پل) را انتخاب کرده، نظریه مارکس انقلاب بورژوازی با تاکید بر نابرابری برخواسته از تضاد و تغییر در وجه تولید بخشی از واقعیت تاریخی مربوط به نقش تجارو اصناف را در انقلاب مشروطه تبیین کرد، اما درانطباق با انقلاب مذکور توانایی تطبیق کمی دارد.نظریه اسکاچ پل انقلاب اجتماعی که از نئومارکسیستها می باشد وبر وجود دولت ضعیفی در یک جامعه کشاورزی با موقعیت نامساعد درعرصه بین المللی و فشار جهت اصلاحات ونوسازی برآن دولت ونهایتا عدم موفقیت دولت با شورش و طغیان کشاورزان با هدایت رهبران شهری انقلاب امکان پذیر می شود. میزان انطباق قابل ملاحظه ای را با مشروطه پیدا کردیم.

موضوع تغییر و تحول اجتماعی و انواع آن از دیرباز مورد توجه فلاسفه، متفکران اجتماعی و حتی ادیان و مذاهب بوده است. مثلا بحث دگرگونی در خلق و خو و باورهای افراد، تغییر امتها و دین ها، تحول تمدن ها و نسل ها در پیام و رسالت پیامبران همواره مطرح بوده است. البته سرعت دگرگونی همیشه به یک اندازه نبوده است. جوامع بشری در گذشته با سرعت کمتری دگرگون می ‌شدند تا جوامع فعلی بشری. بقول لنسکی و لنسکی «شگفت انگیزترین رویداد دنیای امروز سرعت بی سابقه تغییرات است. هیچ گاه در زمان های گذشته، شرایط زندگی گروه های وسیعی از جوامع بشری با چنین سرعتی دستخوش دگرگونی نبوده است. تمام جوامع بشری وتمام زمینه های تجربیات انسانی با این تغییرات پرشتاب درگیرند» (لنسکی و لنسکی، 1369: 3).

مفهوم و پدیده رانت عموما به عنوان یک موضوع اقتصادی، مورد توجه اقتصاددانان قرار دارد و حداکثر در ادبیات مربوط به اقتصاد سیاسی است که به بررسی تاثیر آن بر رابطه متقابل دولت و جامعه و اثرات مخرب آن بر اقتصاد داخلی و استقلال دولت از جامعه پرداخته می ‌شود. اما هدف اصلی مقاله حاضر، ارایه تعریفی از مفهوم ترکیبی «رانت سیاسی» و بررسی تاثیرات آن بر آرمان ‌های انقلاب اسلامی است. در واقع مساله اساسی این است که «انقلاب اسلامی از طریق اتخاذ چه سازوکارهایی قادر خواهد بود تاثیرات مخرب «رانت سیاسی» در عرصه سیاست کشور را کمرنگ ساخته و به تحقق آرمان ‌های اصیل خود کمک نماید؟»نگارنده با پذیرش این مفروضات که اولا پدیده «رانت سیاسی» در کنار سایر عوامل، یکی از پارامترهای اصلی ناکامی نهضت ‌های اصلاح ‌طلبانه یکصد ساله گذشته ایران همچون «نهضت مشروطیت» و «نهضت ملی شدن نفت» بوده است و ثانیا در صورت عدم چاره اندیشی درباره آن، این پدیده می تواند یکی از عوامل موثر در ناکامی انقلاب اسلامی در دستیابی به آرمان ‌هایش محسوب شود، معتقد به این فرضیه است که «در صورت پیش‌ بینی یک رشته تمهیدات ضروری درازمدت و کوتاه مدت در عرصه ‌های نظام ارزشی حاکم، فرهنگ سیاسی و ساختارهای سیاسی - حقوقی کشور، می توان تا حدودی پدیده شوم «رانت سیاسی» را از عرصه سیاسی کشور زدوده، یا کم اثر ساخته و از این طریق، به تحقق آرمان‌ های انقلاب اسلامی یاری رساند.»روش تحقیق در این مقاله، تحلیلی - تبیینی و از طریق بررسی روندها بوده و با تکیه بر مواضع اعلامی رهبر و بنیان ‌گذار انقلاب اسلامی و همچنین عملکرد سی ساله جمهوری اسلامی، کوشش می شود تا ضمن بررسی وجود یا فقدان پدیده ای به نام رانت سیاسی در جامعه ایران، به ارایه راه کارهایی برای مقابله با آن پرداخته شود.

یکی از موضوعات مورد توجه در جامعه شناسی سیاسی تطبیقی، پژوهش تجربی درباره خشونت سیاسی و تبیین رابطه بین متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی با وقایعی است که تحت این عنوان مطرح هستند. این پژوهش در چارچوب رهیافت نوسازی، با اتخاذ رویکرد تطبیقی و کاربرد تحلیل همبستگی کنونیکال به بررسی رابطه میان نوسازی و خشونت سیاسی در کشورهای اسلامی می پردازد. برای سنجش نوسازی از شاخص کیفیت زندگی (QOLI)، و برای سنجش خشونت سیاسی از داده های ثانویه مربوط به خشونت سیاسی استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی کنونیکال دو مجموعه متغیر خشونت سیاسی و نوسازی نشان می دهد، اولا، بین نوسازی و خشونت سیاسی در کشورهای اسلامی رابطه معناداری وجود دارد و ثانیا، متغیرهای فرهنگی و اقتصادی بیشترین همبستگی را با خشونت سیاسی در این کشورها دارند.

در این مقاله، پژوهشگران می کوشند، به این پرسش پاسخ دهند که نماز جمعه چه تعاملی با رسانه های جمعی، به ویژه تلویزیون، در نه دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران داشته است.پژوهش مربوطه به این مقاله بنیادی – توصیفی است. یافته ها به یاری روش شناسی کیفی – کمی کیو (Q) گردآوری و گزارش تحقیق با توجه به مطالعات نظری مربوط به «آیین» تدوین شده است. داده های تحقیق از طریق مصاحبه با 30 پژوهشگر، کارشناس و مدرس در جامعه شناسی دین، سیاست و ارتباطات، از مراکز دانشگاهی – علمی – تحقیقاتی در ایران، و به کمک 63 پرسش یا گویه گردآوری شده و مورد تحلیل قرار گرفته اند.نتایج این پژوهش نشان دادند که نماز جمعه، به عنوان مهمترین آیین عبادی سیاسی در کشور، نقش عمده ای در ایجاد زمینه برای پذیرش اقتدار حکومت نزد مردم داشته است. همچنین، این آیین توانسته است در ارشاد و هدایت رای دهندگان به سوی مراکز تایید و تحکیم قدرت سیاسی و صندوق های رای، و جهت دهی به انتخابات به ویژه انتخابات ریاست جمهوری، یعنی مهمترین آیین سیاسی در ایران، بخشی از وظیفه اعمال حاکمیت در کشور را اجرا کند.

این نوشتار حاصل پژوهشی میدانی از بازارچه های مرزی سردشت و پیرانشهر در استان آذربایجان غربی است که با استفاده از روش کمی و کیفی صورت گرفته است. در این مقاله سعی شده است با رویکرد جامعه شناختی- اقتصادی میزان اثر گذاری بازارچه های مرزی به عنوان یک پدیده اقتصادی بر متغیرهای رفاهی و اجتماعی مورد ارزیابی قرار بگیرد. روش انجام این تحقیق در بخش نظری، کتابخانه ای و اسنادی و در بخش عملی، پیمایشی می باشد. در این بررسی دو بازارچه «کیله» و «تمرچین» به عنوان نمونه انتخاب شده اند تا بررسی دقیق روی آن ها انجام بگیرد. در نهایت با بررسی عمقی مسئله نتایج و دستاوردهای زیر حاصل شده است: فعالیت بازارچه های مرزی باعث ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم، همچنین تحرک شغلی مرزنشینان گردیده که سهم اشتغال غیر مستقیم به مراتب بیشتر از اشتغال مستقیم می باشد. همچنین فعالیت بازارچه های مرزی باعث افزایش درآمد مرزنشینان گردیده است که در این میان درصد کمی بیشترین درآمد و سهم اکثریت به مراتب کمتر می باشد.استقرار بازارچه و ایجاد اشتغال برای ساکنین مرزنشین نتوانسته از خیل عظیم مهاجران روستایی به شهر بکاهد اما از اقتصاد غیر رسمی در این منطقه تا حد زیادی کاسته است.بازارچه مشترک مرزی تاثیر شگرفی در تامین مایحتاج نیازهای ساکنین مرزنشین نداشته و کالاهای مبادله شده عمدتا رویکرد فرا استانی و فرا منطقه ای دارند.فعالیت و استقرار بازارچه ها در منطقه هر چند توانسته اند دربسیاری از متغیرهای رفاهی بهبود نسبی ایجاد کنند اما در زمینه فراغت نتوانسته اند اثر مثبتی بر جای بگذارند به طوری که بعد از استقرار بازارچه از میزان فراغت پاسخگویان کاسته شده است.علیرغم اینکه بازارچه ها توانسته اند حداقل امنیت نسبی از لحاظ اقتصادی در منطقه ایجاد کنند، متاسفانه ایجاد و رونق بازارچه ها نتوانسته اند به شاخص های امنیت اجتماعی در منطقه کمک شایانی بکنند.

در ایران، دستگاه های دولتی، طبق آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بخش زیادی از زنان را در مشاغل گوناگون جذب نموده اند و زنان ایرانی نسبت به اشتغال در سازمان های دولتی تمایل بیشتری دارند و آن را به اشتغال در بنگاه ها و شرکت های خصوصی ترجیح می دهند. در نتیجه، تعداد زنان استخدام شده در بخش عمومی، افزایش یافته است. با وجود این، مقایسه سهم مدیران زن با سهم زنان در نیروی کار سازمان های دولتی، نشان می دهد که زنان تا نیل به سهم مطلوب، راه زیادی در پیش دارند.وضعیت تحصیلی زنان، نقش مهمی در اشتغال و بهبود موقعیت اجتماعی و شغلی آنان نیز ایفا می کند. در سال های اخیر سهم اشتغال زنان دارای تحصیلات عالی در ایران، رو به افزایش بوده است، در این مورد، نکته قابل بررسی در این است که آیا با افزایش تحصیلات، کیفیت اشتغال و نوع آن بهبود خواهد یافت یا خیر؟ از سوی دیگر، پیشرفت شغلی زنان، تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد؛ چرا که به رغم افزایش مشارکت اجتماعی و شغلی زنان در سال های اخیر، زنان شاغل هنوز نتوانسته اند سهم مناسبی از پست های مدیریتی را در سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی به دست آورند. هدف این مقاله، بررسی و تبیین موقعیت شغلی زنان شاغل است. در این راستا، مطالعه ابعاد نابرابری بین مردان و زنان شاغل در کسب موقعیت های شغلی و مدیریتی، هسته اصلی بررسی حاضر را تشکیل داده است. به منظور تدقیق مطالعه، دو پرسش اساسی زیر مورد توجه قرار گرفته اند.چرا زنان در ایران، هنوز نتوانسته اند سهم مناسبی از پست های مدیریتی را به دست آورند؟آیا مرد سالاری، مانع دستیابی زنان به پست های مدیریتی می شود؟با توجه به تحقیق میدانی انجام شده در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه های تهران در سال 1382 که با استفاده از روش های آماری، شامل روش همبستگی جزیی و روش رگرسیون چند متغیره صورت گرفته است، در این مقاله، سه فرضیه «کسب پست های مدیریتی زنان شاغل با موقعیت مطلوب شغلی آنان رابطه مثبت دارند»، «بین مردسالاری و موقعیت مطلوب شغلی زنان رابطه منفی وجود دارد» و «موقعیت های شغلی بین زنان و مردان شاغل در شرایط یکسان، به طور برابر توزیع نشده است»، تجزیه و تحلیل شده و با نمونه تصادفی مطالعه شده، رد نشده اند.

وقتی حرکات عضلانی آدمی (تکنیک های بدن) به قول «مارسل موس» پدیده ای فرهنگی اند، آنگاه رفتارهای مشارکتی و ضد مشارکتی آدمی از همکاری ایثارگرایانه تا جنگ و ستیز خودخواهانه، بی شک اموری فرهنگی به شمار می آیند.از سوی دیگر بین فرهنگ ها و آموزه های دینی ارتباطی دراز هنگام و متقابل وجود دارد و فرهنگ ایرانی یکی از نادر فرهنگ های جهان است که چند هزار سال است به قول «فرایزر» به آستانه ادیان تک خدایی از گونه انتزاعی و روحانی ناب آن وارد شده است.این راه دراز و آموزه های آن، هم در چند و هم در چون (کم و کیف) همکاری های تاریخی و فرهنگی وی موثر بوده است. انگار متناظر با عبور از ادیان با خدایان جسمیت گرا به ادیان روح گرا و تصعید یافته و تعالی گرا (فرا رونده)، با همکاری های عینت گرا و منفعت گرا به سمت و سوی همکاری های خالص تر و رهاشده از هدف های دنیوی و منفعت گرایانه به سمت و سوی همکاری های منزلت گرایانه، تشفی طلبانه و آخروی سوق داده است.به نظر می رسد نکاثف یاریگری در فرهنگ ایرانی و تبلور آموز ه های دینی در فرهنگ ایرانی، نوعی «عایق زدایی عاطفی» را به همراه داشته که سطح توقعات ایرانیان را از همکاری های خودیارانه و همیارانه، که آرزوی اجتماعیون تعاون طلب غرب بوده، به سمت و سوی همکاری های دگریارانه سوق داده است. بخشی از این همکاری های دگریارانه به وفور در فعالیت های روزمره و گذرای ایرانیان ساری و جاری بوده است، و بخش دیگری از آن به ویژه از نوع دگریاری ناهمترازانه در «ایستاندن مال» وقف در آیین نیاکان زردتشتی ما و آیین مقدس اسلام متجسد و متجلی شده است.بنیادهای دگریار ناهمترازانه در طول تاریخ، افزون بر موضوعات صرفا مذهبی، گستره وسیعی از اهداف انسانی و خیرخواهانه را در بر داشته است، و نیازهای گوناگون آدمیان را در بر می گرفته و گاه دامنه اهداف گوناگون آن از نیازهای بشردوستانه عبور کرده و گاه حمایت از جانوران اهلی، وحشی و درختان را نیز در بر می گرفته است.تامل در این یاریگری های تجسد یافته از منظر نظری نیز می تواند برای بحث سه ربع قرنی همکاری یا ناهمکاری فرهنگ ایرانی، که دنباله آن تا بهار 1389 نیز کشیده شده است- مفید باشد. البته به شرطی که روشنفکران ایرانی بخواهند از واقعیت و میدان، به قول مالینوفسکی، به سمت نظریه حرکت کنند و اینکه بپذیریم که هم واقعیت وجود دارد و هم قابل شناخت است.

کشور ایران یکی از نخستین مراکز کشاورزی و باغداری جهان است. کشت و اهلی کردن بسیاری از گیاهان میوه ها و سبزی ها، شناسایی و استفاده از گیاهان دارویی و صنعتی، آبرسانی و آبیاری و اختراع کاریز (قنات) بخش کوچکی از دستاورهای فرهنگی ایرانیان در زمینه کشاورزی و باغداری می باشد.علیرغم این پیشینه گرانبها و طولانی و سرآمدبودن مردم ایران در زمینه کشاورزی، باغداری و گیاهان دارویی و صنعتی، متاسفانه بسیاری از این مسایل نه تنها برای قاطبه روشنفکران و دانشگاهیان ما بلکه برای مردم شناسان و مردم نگاران و مهندسان و استادان دانشکده های کشاورزی، بیگانه و ناشناخته است و یا برای آن اهمیت و ارزش خاصی قایل نیستند.نگارنده این سطور بنا به توصیه استاد ارجمند، جناب آقای دکتر فرهادی با جستجوی فراوان در بین مجله های مختلف علمی و فرهنگی که طی سال های اخیر چاپ و منتشر گردیده اند؛ تنها توانسته است به 13 مقاله در این زمینه دست یابد که در ادامه این نوشته چکیده ای از مقاله های مزبور آمده است.با توجه به پیشینه مردم ایران در زمینه کشاورزی و باغداری و با عنایت به رویکرد جدید در زمینه شناخت و کاربرد دانش های بومی و روستاییان در محافل علمی، پژوهشی و اجرایی کشور، امیدواریم که فرهنگ نوشتاری نیز در این زمینه و گسترش یابد، در غیر این صورت بسیاری از اطلاعات ارزشمند در زمینه دانش های بومی و مردم در خصوص کشاورزی، باغداری، گیاهان صنعتی و دارویی به بوته فراموشی سپرده خواهد شد.