تعصب مثبت و منفي | کتابخانه مجازی الفبا

عده اي ميگويند كه بايد در مورد اسلام و ائمه، تعصب داشت. آيا اين درسته؟ولي من ميگم اسلام دين منطق و استدلاله. و هر چيزي رو هم با منطق قبول داره. ميخواستم بدونم آيا امامان ما نسبت به اسلام تعصب داشتند؟ يا اينكه مخالفان خود را با استدلال متقاعد ميكردند؟ اگر ايشان تعصب داشتند كه ديگر اينهمه جلسات مناظره با دشمنان خود برپا نميكردند.اگر ايشان تعصب داشتند كه بلافاصله دشمنان يا سران اديان ديگر را كه براي بحث و مناظره شرفياب ميشدند را گردن ميزدند. آيا اسلام دين تعصب است و اين امر را هم جايز ميشمارد؟آيا ما بايد متعصب باشيم يا اينكه اهل دليل و استدلال؟

دوست عزيز پاسخ شما بصورت كلي بدين شرح ميباشد:
تعصب به دو قسم مذموم و ممدوح تقسيم مي شود.(1) تعصب كه بار منفي دارد و به معناي لجاجت، تكبر و وابستگي غير منطقي و غير معقول به كسي يا چيزي است، پيامدهاي منفي و تلقي كوركورانه و جمود انديشي را در پي دارد. تعصب بدين معنا از منظر اسلام مذموم بوده و در آموزه هاي ديني از آن شديدا‍ً نكوهش شده است،(2) تا آنجا كه پيامبر(ص) آن را يكي از ويژگي هاي جامعه عصر جاهليت خواند و فرمود: هر كس در دلش به اندازه خردلي عصبيّت باشد خداوند روز قيامت او را با اعراب جاهليت محشور مي كند.(3) همو فرمود: كسي كه مردم را دعوت به تعصّب كند از ما نيست و كسي به خاطر تعصّب بجنگد از ما نيست....(4)امام علي(ع) نيز تعصب غير منطقي را عامل انحراف و بدبختي خواند.(5)
‌بهترين راه مبارزه با اين خوي زشت و طريق نجات از اين مهلكه بزرگ، تلاش و كوشش براي بالا بردن سطح فرهنگ و فكر و ايمان هر قوم و جمعيت است. در حقيقت داروي اين درد را قرآن مجيد نقطه مقابل آن، داشتن سكينه و روح تقوي مي‌داند: يعني آنجا كه ايمان و آرامش و تقوي است، حميت جاهليت نيست و آنجا كه حميت جاهليت است ايمان و تقوي در كار نيست. (. تفسير نور الثقلين جلد ۵ صفحه ۷۳.)
تعصب به معناي حمايت از دين و تلاش در نگهباني از دين و كوشش در خصوص ترويج آن، ممدوح بوده و در آموزه هاي ديني بدان سفارش شده است. تعصب ديني كه گاهي از آن به غيرت ديني ياد مي شود، آن است كه هرگاه به دين و مقدسات و ارزش هاي آن اهانت شود و دين زدايي و ارزش ستيزي ظهور نمود، مسلمانان نبايد در برابر آن بي اعتنا باشند، بلكه بايد با بهره گيري از خِرَد و زمان شناسي و جامعه شناسي، به دفاع از دين و مقدسات آن بپردازند. همان گونه كه بزرگان دين در برابر اهانت به دين بي اعتنا نبوده، حتي براي حفظ دين و ارزش هاي آن زحمات طاقت فرسا را متحمل شده و بعضاً به شهادت رسيدند بي ترديد يكي از علل اصلي قيام امام حسين(ع) حفظ دين و ارزش هاي آن بود در قيام امام حسين(ع) غيرت و تعصب ديني به اوج خود رسيد. امويان دين ستيز، دين و مقدسات آن را مورد تعرض قرار داده و از دين جز پوستي باقي نگذاشته بودند از اين رو امام حسين(ع) با خطبه خواندن و سخنراني مردم را به غيرت ديني فرا خواند و مرگ در راه دين را افخار و زينت دانست: خط الموت علي وُلُد آدم مخطّ القلادة علي جيد الفتاة....(6) همچنين امام حسين(ع) در نامه اي به مرم بصره اعلام نمود كه دين و ارزش هاي آن مرده و بدعت ظهور نموده است: من شما را به كتاب خدا و سنّت پيامبر فرا مي خوانم. سنّت مرده و بدعت زنده شده ا ست....(7)
كلمات امام دو پيام مهم داشت: يكم دين زدايي و افول غيرت ديني جامعه را فرا گرفته است.
دوم - امام حسين(ع) همگان را به غيرت ديني فرا خواند و به مسلمان گوشزد نمود كه نبايد در برابر دين ستيزي و ارزش زدايي امويان بي تفاوت باشد.
نكته قابل دقت آن است كه امام حسين(ع) دشمنان خويش را نيز به غيرت ديني فرا خواند. حضرت در كربلا فرمود: ألا ترون إلي الحق لا يعمل به و إلي الباطل لا يتناهي عنه... فإنّي لا أري الموت إلا سعادة و الحياة مع الظالمين إلا برماً.(8)
تيغ بهر عزّت دين است و بس مقصد او حفظ آيين است و بس(9)
ائمه ديگر نيز به حفظ دين اهميت مي دادند، زيرا در برابر دين زدايي بي اعتنا نبودند و به ارزش هاي ديني سخت اهميت مي دادند. قيام و صلح و سكوت ائمه(ع) در راستاي حفظ دين صورت گرفت و براي حفظ دين به شهادت رسيدند.
در عصر امام راحل(س) با حكم ارتداد سلمان رشدي به همه مسلمانان درس داد كه بايد تعصب و غيرت ديني خويش را حفظ كنند، زيرا دين و مقدسات آن را با هيچ مصلحتي نمي توان معامله كرد. فتواي امام راحل(س) در زماني صادر شد كه دين ستيزان و دين گريزان او را متهم به سنت گرايي نموده و او را مخالف بيان و انديشه خواند؛ ولي غافل از آن بودند كه آن امام فرزانه غيرت ديني را سنت پذيرفته شده دانسته و براي آ ن همه تهمت ها را تحمل مي كند. تعصب ديني بايد بر اساس زمان و جامعه شناسي و خرد ورزي صورت گيرد، در غير اين صورت تعصب ديني به عصبيت كور كورانه تبديل شده، پيامدهاي منفي در پي خواهد داشت. اگر غير ديني بر اساس عقلانيت و رشد سياسي و فرهنگي صورت نگيرد، ممكن است تبديل به نوعي خشونت گرايي شود كه با جامعه ديني همسويي ندارد.(كانون گفتگوي قراني)
- درپاسخ به سوالي كه فرموديد آيا داشتن تعصب خوب است يا بد عرض نمايم ، همان طوركه درمقدمه اشاره شده ست انچه اسلام نهي ورد نموده تعصب مذموم وكوركورانه ميباشد، وانچه اسلام ومعصومين به ان سفارش نمودند تعصب ممدوح وغيرت ديني كه لازم وضروري ميباشد.
- درپاسخ به سوالي كه فرموديد كه بايد در مورد اسلام و ائمه، تعصب داشت عرض كنم همان طور كه اشاره گرديد بله، چون بايد تعصب ديني داشت البته با استدلان ومنطق كه سيره ائمه مانيز اين گونه بوده است.
- در اينجا سؤالى مطرح مى شود كه آيا در اسلام تعصب جايز و مستحسن وجود دارد؟ در جواب مى گوييم خير، تعصب در اسلام اطلاق مى شود به موارى كه انسان پيروى كند از جمعيتى بدون دليل و در حالى كه آن جمعيت در خط انحرافى باشند و الا اگر انسان پيروى از افراد صالح و شايسته كند نه تنها تعصب نيست بلكه در شريعت اسلام تشويق به اين امر شده، چنانكه از حضرت على بن الحسين (عليهماالسلام) از عصبيت سؤال كردند، حضرت فرمود: عصبيتى كه صاحبش به سبب آن به گناه مى افتد اين است كه كسى بدهاى قوم خود را بر نيكان قوم ديگر برترى دهد ولى دوست داشتن كسى قوم خود را عصبيت نيست، بلكه يارى كردن قوم خويش را بر ستم جز عصبيت است.»(10)
- درپاسخ به سوالي كه فرموديد كه آيا ما بايد متعصب باشيم يا اينكه اهل دليل و استدلال، عرض نمايم هردو يعني هم تعصب ممدوح كه اين تعصب همراه ميباشد با استدلال ومنطق كه همان سيره ائمه ومعصومين (عليها السلام) ست وماشيعيان نيز جهت رسيدن به كمال وسعادت دنيوي واخروي بايستي اين راه راانتخاب نموده وازآن پيروي نماييم.انشاللهمنبع:
1. ناصر مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 217.
2. اصول كافي، ج2، ص 308؛ سوره فتح، آيه 26.
3. اصول كافي، ج 2، ص 308.
4. سنن ابي داود، ح 5121، به نقل از اخلاق در قرآن، ج 2، ص 211.
5. نهج البلاغه، خطبه قاصعه.
6. كشف الغمه، ج2، ص 241.
7. تاريخ طبري،‌ج 4، ص 266، الكامل في التاريخ، ج 4، ص 23؛ مقرّم مقتل الحسين، ص 141 - 142.
8. مقتل مقرم، ص 194؛ مقتل خوارزمي، ج 2، ص 5؛ حليه الاولياء،‌ج 2، ص 39؛ العقد الفريد، ج 3، ص 366.
9. كليات اقبال لاهوري، ص 75.
10. برگرفته از كتاب: تكامل در پرتو اخلاق, غلامرضا سلطاني

پرسمان دانشجویی