بيدار باش نماز صبح | کتابخانه مجازی الفبا

قبل از هر چيز در خصوص اهميت نماز صبح بايد بگوئيم كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمودند: «فَمَنْ صَلَّى الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الآْخِرَةَ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ فِى الْمَسْجِدِ فِى جَمَاعَةٍ فَكَأَنَّمَا أَحْيا اللَّيلَ كُلَّه». أمالى الصدوق، ص 329.؛ هر كسى كه نماز مغرب و عشا و نماز صبحش را در مسجد بصورت جماعت بخواند مانند آن است كه تمام شب را به شب زنده دارى و عبادت گذرانده است»


خواندن نماز صبح آنهم در اول وقت، شايد از نمازهاى ديگر مشكل باشدچرا كه كندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتداى راه سخت است ولى نماز گزار مى تواند با كمى تمرين و ممارست از منافع سحر و صبح بهره مند گردد و از فيض نماز اول وقت نماز صبح بى نصيب نماند امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «فَإِذَا صَلَّى الْعَبْدُ صَلَاةَ الصُّبْحِ مَعَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَينِ تُثْبِتُهَا مَلَائِكَةُ اللَّيلِ وَ مَلَائِكَةُ النَّهَار». ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، نويسنده شيخ صدوق، ناشر دار الرضى، قم، 1406 ق، اول، ص 36.؛ ( پس هرگاه نمازگزار نماز صبح را با طلوع فجر به جاى آورد دو مرتبه براى او نوشته مى شود، هم فرشته صبح و هم فرشته شب مى نويسند (نماز صبح را فرشته روز و فرشته شب هر دو مشاهده مى كنند)».
بايد توجه داشت از دست دادن سلب توفيق از نماز صبح معلول علتهاى مختلفى مى باشد كه پس بررسى اعمال و رفتار خود در طول شبانه روزعلت اصلى آن را يافته و در رفع آن كوشش نمود.
لذا قبل از بيان راههاى غلبه بر اين مشكل به عنوان مقدمه به بيان عوامل سلب توفيق از نماز صبح پرداخته و راهكارهايى جهت حل اين مشكل مطرح مى نمائيم.
عوامل سلب توفيق از نماز صبح به دو گروه عمده دسته بندى مى شود:
الف: عوامل مادى
كه برخى از اين عوامل شامل موارد ذيل مى باشد
1- فقدان برنامه ريزى و نظم در زندگى
از مهمترين عوامل مادى كه مانع از توفيق درك نماز صبح مى گردد فقدان برنامه ريزى و نظم در زندگى مى باشد مانند فقدان برنامه اى منظم براى خواب و يا ايجاد مشغله هاى پراكنده و فراتر از توانايى هاى خود كه نتيجه اى جز ايجاد خستگى مفرط ندارد.
2- پرخورى در شب
علتى ديگر براى خواب طولانى و سنگين پرخورى در شب مى باشد. حضرت عيسى(عليه السلام) ) خطاب به بنى اسرائيل فرمود: «اى بنى اسرائيل ! خوردن خود را زياد نكنيد، زيرا هر كس بر خوردن خود بيفزايد، بر خوابيدن خود هم مى افزايد و هر كس كه بر خواب خود بيفزايد، از نماز كم مى گذارد (و در نتيجه) در زمره غافلان نوشته مى شود». ورام ابن ابى فراس، مجموعة ورام( تنبيه الخواطر)، مكتبه فقيه، قم، اول، ج 1، ص 47..
3- كسلى و تنبلى افراد
از ديگر عواملى كه موجب سلب توفيق از نماز صبح مى شود كسالت و تنبلى است.
4- غرق شدن در مسائل مادى و دنيويى
حضرت عيسى(عليه السلام) ) نقش دنيا زدگى را درحوصلگى افراد نسبت به عبادات اينچنين ترسيم مى نمايد كه: همچنان كه بيمار بر غذاى لذيذ نگاه مى كند و به دليل شدت درد لذّت آن را نمى چشد، همچنان فرد دنيادار نيز همراه با عشق به مال نه لذّتى از عبادت مى برد و نه شيرينى و حلاوتش را مى چشد. حسن بن شعبه حرّانى، تحف العقول، بهراد جعفرى، اسلاميه، تهران، 1380 ش، اول، ص 483..
5- خوردن غذاهاى نامناسب در شب
برخى از غذاها بگونه اى مى باشند كه اعصاب و بدن را سست مى نمايند لذا اگر شب ها از ماست، دوغ، كشك و مانند آن استفاده شود خواب بر انسان چيره شود؛ و يا خوردن غذاهاى چرب و سنگين موجب سنگينى خواب مى گردد و اين امور باعث مى شود انسان براى بيدار شدن از خواب دچار مشكل گردد.
ب: عوامل معنوى
1- ضعف در خداشناسى
يكى از مهمترين عوامل معنوى كه موجب مى شود تا انسان نسبت به نماز صبح به سختى از خواب بيدار گردد، عدم معرفت و شناخت نسبت به خداوند متعال و الطاف وى مى باشد.
فرض كنيد اگر با يكى از مسولين كه حل مشكل تان در دست اوست قرارى گذاشته ايد. و يقين داريد كه وى در همان ساعت مقرر منتظر شما است. آيا واقعا شب به راحتى مى خوابيد و دير بر سر قرار حاضر شده و يا با كسلى با وى مواجه مى شويد؟
اگر انسان واقعا نسبت به الطاف الهى كمترين معرفتى داشته باشيم و بداند كه كسى كه قرار است به هنگام نماز با وى صحبت كند همانى است كه ما را از نيستى به دنيا آورده و تمامى نعمت هاى خود را نيز بر ما ارزانى داشته تا به نهايت كمال و درجات بالاى بهشتى دست پيدا كند. او همانيست كه اختيار كمى و زيادى روزى ما را دارد؛ همانى است كه مرگ و زندگى ما در يد قدرت اوست و. .. با اين حال آيا نسبت به نماز با بى حالى برخورد خواهيم كرد و يا آنكه سر از پا نشناخته و با تمام وجود به اقامه نماز عاشقانه خواهيم پرداخت.
2- گناه
اعمال و رفتارى كه انسان در طى روز انجام مى دهد نقش بسيار مهمى در توفيق انسان نسبت به عبادات دارد يعنى هر چه در طى روز كارهاى شايسته از انسان سر بزند توفيقات انسان نيز براى اعمال خوب ديگر بيشتر فراهم مى شود و هر چه به گناه آلوده شود توفيق اعمال خوب از وى سلب مى گردد؛ لذا بايد نسبت به اين مساله بسيار حساس بود تا بواسطه گناه درك لذت سحرخيزى را از دست نداد.
بعضى از گناهان كه معمولا دامنگير جوانان از جمله دانشجويان مى باشد از قرار ذيل است.
- ديدن صحنه هاى و تصاوير غير اخلاقى از طريق اينترنت، ماهواره، تلفن همراه و. ..
- چشم چرانى
- برقرارى روابط نامشروع با جنس مخالف
- استفاده از غذاهايى كه حلال نيستند.
- استفاده از غذاهايى كه پاك نيستند.
- دروغ گفتن
- استهزاء و تحقير ديگران
- ايجاد مزاحمت و آزار همكلاسى ها و يا هم خوابگاهى ها
3- ضعف اراده: سحرخيزى اراده و عزم مى خواهد. دوست داشتن تنها كافى نيست، بايد با تصميم جدى خوابيد. ضعف اراده از مهم ترين عوامل محروم ماندن از سحرخيزى مى باشد. بايد با اين ضعف و سستى اراده مبارزه كرد. امام على(عليه السلام) مى فرمايند: «ضادوا التوانى بالعزم». عبد الواحد تميمى آمدى، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، دفتر تبليغات، قم، 1366 ش ،اول، ص 476.؛ ( به وسيله عزم، با سستى مبارزه كنيد».
با توجه به آنچه گفته شد راهكارهايى حل اين مشكل در هفت محور قابل ارائه مى باشد:
اول: فعاليت هاى روزانه
1- تنظيم برنامه اى منسجم و منظم جهت جلوگيرى از خستگى مفرط
2- انتقال فعاليت هاى شبانه به بعد از نماز صبح چراكه كه معمولا اين گونه فعاليت ها تا پاسى از شب به طول مى انجامد و باعث خواب ماندن از نماز صبح مى شود اما با انتقال اين فعاليت ها به بعد از نماز صبح علاوه بر از دست ندادن نماز، بازدهى بيشترى نيز نسبت به فعاليت هاى خود كسب مى نمائيم.
3- از سيستم مراقبه، مشارطه، محاسبه استفاده كنيد، يعنى با خود شرط نمائيد كه گناهى انجام ندهيد سپس در طول روز مراقب اعمال خويش باشيد (چه در زمان حضور در كلاس و كتابخانه و خوابگاه و. .. ) و شب هنگام محاسبه كنيد تا ببينيد تقوى را رعايت نموده ايد و در طول روز آيا گناهى مرتكب شده ايد و در صورتى كه تقوى را رعايت ننموده ايد توبه نموده و با خود شرطى را بگذاريد تا ديگر مرتكب آن گناه نشويد.
4- تماشاى صحنه و فيلم هاى مبتذل و آلوده به گناه و همين طور رفتن به محيطهاى نامناسب را ترك نمائيد.
5- از گفتگو با جنس مخالف، نگاه كردن به آنها، خنديدن در منظر نامحرم جدا خوددارى كنيد.
6- از آنجا كه ممكن است ارتكاب برخى از گناهان به دليل عدم اطلاع از آنها باشد، لذا جهت فراگيرى واجبات و محرمات دينى مطالعه بيشترى نموده و به كتابهاى ذيل مراجعه فرمائيد:
- مطالعه رساله عمليه مرجع تقليد خود
- پرسش و پاسخ دانشجويى شماره 18 (احكام نگاه و پوشش )
- كتاب واجبات و محرمات در شرع اسلام / آيت الله مشكينى / دفتر نشر الهادى / 1378 ش
- گناهان كبيره شهيد دستغيب (ره)
دوم: خوراك شبانه
در خصوص خوراك شبانه نكات زير را رعايت فرمائيد:
1- شام را در ابتداى شب بخوريد زيرا هر چه وقت خوردن شام به اول شب نزديك تر بوده و با وقت خواب فاصله داشته باشد هم خواب راحت ترى خواهيد داشت و هم براى نماز صبح با مشكل كمترى مواجه خواهيد شد.
2- بلافاصله قبل از خواب چيزى نخوريد:
اگر در فاصله ى زمانى كمتر از دو ساعت به خوابيدن، چيزى بخوريد وبعد به رختخواب برويد بدن شما درگير هضم غذا خواهد بود و اين امرتواند در خواب شما اختلال ايجاد كند و يا اصلا زمان به خواب رفتنتان را طولانى كند.
3- سعى كنيد زود بخوابيد، زيرا تحقيقات نشان داده است كه خواب يك سوم ابتداى شب كاملتر و با آرامش تر مى باشد و لذا خستگى را از تن انسان، بهتر خارج مى كند.
4- پر خورى نكنيد: بايد از افراط و تفريط در خوردن پرهيز شود. كم خورى غير از نخوردن يا بد خوردن است. ميزان كم خورى را رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) چنين مى فرمايند: كُلْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِى وَ أَمْسِكْ وَ أَنْتَ تَشْتَهِى در حالى كه اشتها دارى، بخور و در حالى كه (هنوز) اشتها دارى، از خوردن دست بكش. بحار الأنوار، ج 59، ص 290..
5- غذاى مناسبى ميل نمائيد: كيفيت غذا جورى باشد كه اعصاب و بدن سست نشود. شب ها از ماست، دوغ، كشك و مانند آن استفاده نشود يا در كنار آن ها چند دانه خرما يا كشمش يا مويز و مانند آن تناول شود. هر كس بايد با توجه به مزاج خود، برنامه غذايى مناسبى براى خود داشته باشد. دقت كنيد چه غذاهايى قوت مى بخشد، چه غذاهايى سستى و نسبت به چه غذاهايى حساسيت داريد. مثلا خرما براى بعضى مزاج ها سازگار نيست زيرا موجب جوش صورت و دمل مى شود.
6- از خوردن مال حرام پرهيز نمائيد.
سوم: چگونگى خواب و استراحت براى بيدار شدن در سحر
تنظيم چرخه خواب نقش مؤثرى در عملكرد كار روزانه انسان و به موقع بيدار شدن دارد. معمولا دو نوع چرخه خواب وجود دارد. يك نوع چرخه خواب بدين صورت است كه افراد تا ديرهنگام بيدار هستند در عوض صبح ها دير از خواب بيدار مى شوند و بخشى از روز را نيز خواب هستند. نوع ديگر افرادى هستند كه شبها زود مى خوابند و صبح نيز زود از خواب بيدار مى شوند. افرادى هم هستند كه چرخه خواب منظمى ندارند و دائما وقت خواب و بيدارى آنها متغير است. گاهى زود مى خوابند و دير هم بلند مى شوند و يا بالعكس. اين افراد معمولا دچار اختلال خواب هستند يا به تدريج دچار اختلال خواب مى شوند. گرچه دو نوع اول موجب اختلال خواب نمى شود، اما آنچه با فرهنگ دينى ما سازگارتر و مناسب تر است اين است كه ما كارهاى خودمان را بگونه اى تنظيم كنيم كه شب ها زودتر بخوابيم و صبح ها نيز حداقل يك ساعت مانده به طلوع آفتاب بيدار شويم. اگر بتوانيم قبل از اذان صبح بيدار شويم خيلى مطلوب تر است. در هر حال خواب به اندازه و كافى براى ترميم انرژى هاى از دست رفته و آمادگى براى فعاليت هاى مجدد روز بعد ضرورى است و راهى وجود ندارد جز تنظيم يك برنامه دقيق. بنابراين راه كارهاى ذيل را رعايت فرمائيد:
1- زود بخوابيد: بگونه اى برنامه ريزى نمائيد كه حداكثر تا ساعت ده شب در رختخواب خود باشيد.
2- خواب قيلوله و قبل از ظهر - كه استحباب شرعى هم دارد - ترك نشود. اين خواب مختصر، ولى بسيار مفيد است. اگر قبل از ظهر ميسر نيست با فاصله اى بعد از ناهار انجام گيرد. اگر اصلا خواب روز ميسر نيست حداقل بايد دقايقى دراز كشيد.
پيامبر گرامى اسلام فرمود: از خوردن غذاى سحر براى روزه ى روز كمك بگيريد و از خواب قيلوله براى بيدارى يارى بخواهيد. شيخ حسن ديلمى، إرشاد القلوب إلى الصواب، شريف رضى، قم، 1412 ق، اول، ج 1، ص 91..
3- محل استراحت خود را طوى طراحى و انتخاب كنيد كه مُشرف به پنجره و فضاى باز باشد تا تغييرات جوّى (رنگ آسمان و تغييرات نور هوا) براى شما ملموس باشد.
4- اگر اطرافيان شما دير مى خوابند، شما سعى كنيد محل خواب خود را در جائى كه سر و صداى كمترى دارد و مزاحمتى براى شما نيست انتخاب كنيد و هر چقدر زودتر بخوابيد و هرچه خواب شما با آسودگى و در محيطى آرام صورت گيرد، بالطّبع برخاستن شما براى كارهاى صبح، بهتر و و مقدورتر خواهد شد. يكى از عللى كه سبب خواب ماندن در صبح ها مى شود اين است كه روح و جسم انسان از لحاظ كمى و كيفى استراحت كافى برخوردار نيست. حداقل 6 ساعت خواب براى يك انسان مورد نياز است در اين مدت زمان بدن بايد طورى به خواب برود كه استراحت عميق احساس شود. اگر انسان بعد از اين نوع استراحت، خودانگيز از خواب بيدار شد اين نشانگر خواب و استراحت به ميزان مطلوب است.
5- محيط خوابتان را براى بيدار شدن مساعد كنيد:
جايى كه در آن مى خوابيد و صبح قرار است در آن بيدار شويد خودش مى تواند يك عامل براى سحر خيزى باشد. هر چند اين عامل در افراد مختلف متغير است اما مثلا داشتن يك اتاق خواب منظم و مرتب و تميز مى تواند بسيار در سحرخيز بودن شما موثر باشد و نظم اين اتاق سبب شود كه شما احساس كنيد، سر زمانى كه با خود قرار گذاشته ايد بايد از خواب بيدار شويد.
6- به اندازه كافى بخوابيد: اين يكى از عوامل اصلى است كه سبب مى شود افراد با زود از خواب بيدار شدن مشكل داشته باشند، در اصل داشتن خواب كافى، زود بيدار شدن از خواب را چندين بار آسان تر ميكند.
7- بر تمرين دادن بدن اصرار داشته باشيد: سعى كنيد هميشه راس يك ساعت خاص از خواب بيدار شويد بيدار شدن از خواب در يك ساعت خاص مى تواند سبب ايجاد عادت براى بيدارى در آن ساعت در بدن شود و فراموش نكنيد سحرخيزى تنها يك عادت است.
8- به بدن خود گوش دهيد: بدن شما خيلى خوب مى تواند احتياجاتش را به شما اطلاع دهد، اگر هنگامى كه صبح از خواب بيدار مى شويد هنوز احساس خستگى مى كنيد سعى كنيد شبها زودتر به رختخواب برويد بدن شما كم كم يك الگوى معين براى خوابيدن و بيدار شدن پيدا مى كند و كاملاً بر آن منطبق خواهد بود.
9- آداب خواب را رعايت كنيد، از جمله: وضو گرفتن، خواندن سوره هاى توحيد و معوذتين، ذكر صلوات و تسبيحات اربعه و تسبيح حضرت زهرا)عليها السلام(، آية الكرسى، به خصوص خواندن آيه ى آخر سوره ى كهف و نيز توسل به امام زمان براى محروم نماندن از فيض نماز اول وقت و. .. از جمله امورى است كه خواب مؤمن را همراه با هدف و انگيزه مى كند و اين توجه و هدفمندى در بيدارى صبح تأثيرگذار خواهد بودالبته اگر بجا آوردن همه ى آداب خواب برايتان سخت است، به هر ميزان كه مقدورتان مى باشد انجام دهيد.
چهارم: براى بيدار شدن
براى بيدار شدن مى توانيد از ساعت استفاده كنيد. اگر زنگ ساعت شما را بيدار نمى كند بهتر است تا مدتى كه خود عادت به بيدار شدن كنيد، به يكى از نزديكان سفارش كنيد كه شما را در ساعت مقرر بيدار كند.
پنجم: به هنگام بيدار شدن
به هنگام بيدار شدن ممكن است كسلى تمام وجود انسان را فرا گرفته باشد، لذا براى رفع اين كسلى و خواب آلودگى مى توانيد كارهاى زير را انجام دهيد:
1- در رختخواب به خودتان براى بيدار شدن دروغ نگوئيد:
هميشه سعى كنيد بلافاصله بعد از بيدار شدن رختخواب خودتان را ترك كنيد، اين كه مثلا 10 يا 20 دقيقه ى ديگر از جايم بلند خواهم شد در حالى كه بيدار شده ايد اصلا به شما كمكى نخواهد كرد و هر چه بيشتر در زمانى كه بيدار شده ايد در رختخواب بمانيد بدنتان تمايلش براى بازگشت به خواب عميق بيشتر مى شود.
2- بعد از بيدار شدن به پاس اين نعمت سجده شكر بجاى آوريد
3- پس از بيدار شدن سپس مسواك بزنيد.
در روايات آمده پيامبر (صلى الله عليه وآله) هر شب سه بار مسواك مى كرد: يك بار پيش از خواب، يك بار وقتى از خواب براى نماز شب برمى خاست، و يك بار پيش از آنكه براى نماز صبح از خانه بيرون رود. علامه طباطبائى، سنن النبى (صلى الله عليه وآله)، محمد هادى فقهى، كتاب فروشى اسلاميه تهران، 1378 ش ،هفتم، ج 1، ص 221..
4- مى توانيد يك دوش آب سرد بگيريد
5- مقدارى نوشيدنى مانند چاى و آب و يا ميوه ميل كنيد
6- به فضاى باز رفته و نفس عميق بكشيد و 15 ثانيه نگه داريد
7- انگيزه خود را براى بيدار شدن افزايش دهيد مثلاً اگر به خوردن چيزى علاقه داريد، آن را براى صبح بگذاريد و يا اگر دوستى داريد با او قرار بگذاريد كه يكديگر را بيدار كنيد.
ششم: محيط زندگى و تحصيل
بايد توجه داشت كه بسيارى از عوامل سلب توفيق از نماز صبح ممكن است برخاسته از شرايط زندگى، دوستان، محيط دانشگاه و جو حاكم بر آن باشد كه مى تواند در وضعيت روحى افراد تأثير گذار باشد. بنابراين:
اولا: سعى كنيد در محيط دانشگاه و زندگى خود با افرادى كه بيشتر اهل معنويت، نماز و دعا و با نشاط هستند معاشرت داشته باشيد و از گعده دوستانه كه توأم با گناه و رفتارهاى غيراخلاقى است اجتناب كنيد.
ثانيا: تا آنجا كه ممكن است در فضاهاى معنوى همچون مساجد نمازهاى مستحبى را بجا بياوريد. چراكه فضاهايى كه معنوى باشند، ناخودآگاه انسان را تحت تأثير قرار مى دهند و به طور غير مستقيم، بدون حساسيت فرد، سبب تأثير گذارى مى شوند.
هفتم: بالا بردن انگيزه و اشتياق به نماز
وقتى بدانيم نماز به معناى ارتباط و سخن گفتن مستقيم با خداوند بزرگ است و اين بالاترين توفيقى است كه يك انسان مى تواند از آن برخوردار باشد، سعى مى كند همواره خود را آماده سازد.
قرآن كريم مى فرمايد: «... وَالَّذِينَ يؤْمِنُونَ بِالاَْخِرَةِ يؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ يحَافِظُونَ». انعام )6(، آيه 92.
؛ (. .. آنها كه به آخرت ايمان دارند به آن (قرآن) ايمان مى آورند و مراقب نمازهاى خويش مى باشند. »
در اين باره نكات ذيل را رعايت فرمائيد:
1- كتاب هايى درباره اهميت و ارزش نماز مطالعه كنيد، تا شناخت شما در مورد نماز بيشتر شود
2- بدانيد به هر اندازه كه كارهاى خوب در اين دنيا خود را سخت نشان دهد در آخرت پاداش ان به همان اندازه بيشتر خواهد بود كما اين كه امام باقر(عليه السلام) فرموده اند: كار نيك و عمل خير بهمان نسبتى كه در قيامت سنگين و موجب سنگينى ميزان انسان مى شود براى مردم دنيا سنگين و دشوار است. و كار زشت بر اهل دنيا خفيف و سبك است (زود انجام مى دهند) همچنان كه در آن جهان خفيف و موجب سبكى ميزان اعمال مى شود. بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج 2، ص 225..
3- اين نكته را بايد توجه داشته باشيد كه عمر گذرا مى باشد و فرصت ها به سرعت از دست مى رود و بهترين فرصت براى خود سازى و رسيدن به كمال همين دوران جوانى مى باشد.
4- سيره چهارده معصوم، اولياء دين و علما دينى و حالات آنها را به هنگام برپايى نماز مطالعه نمائيد و به دنبال اين نكته باشيد كه چه انگيزه اى موجب مى شد تا آنها با چنين شور و حالى به نماز بپردازند. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 180/310024)

پرسمان دانشجویی