تبیین آيه مباهله | کتابخانه مجازی الفبا

«فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ» آل عمران (3)، آيه 61.؛ «پس هركس در اين (-(باره)-) پس از دانشى كه تو را (-(حاصل)-) آمده، با تو محاجه كند، بگو: بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ‏گويان قرار دهيم».

آيه مباهله، آيه بسيار مهم و جالبى است كه جواب چندين سؤال را با هم داده است.
درباره شأن نزول اين آيه، چنين آمده است: گروهى از مسيحيان در منطقه مرزى حجاز و يمن به نام «نجران» ساكن بودند. مجمع البيان، ج 2، ص 308.

پيامبرصلى الله عليه وآله وقتى به مدينه آمد و حكومت اسلامى رشد پيدا كرد، يهوديان اطراف مدينه در برابر پيامبرصلى الله عليه وآله توطئه كردند و گروهى از مسيحيان نجران نيز براى آن كه از رسالت محمدصلى الله عليه وآله مطمئن شوند، به مدينه آمدند. عالمان آنان به بحث و گفت‏وگو با پيامبرصلى الله عليه وآله پرداختند و بر اعتقاد خود درباره حضرت مسيح‏عليه السلام كه فرزند خداست، اصرار مى‏ورزيدند. در اين هنگام آيه مباهله نازل شد كه نشان مى‏دهد در جايى كه بحث علمى، ثمره و فايده‏اى ندارد، بايد از راه ديگرى وارد شد و اين راه، همان مباهله، به معناى نفرين بود كه در ميان مسيحيان نيز پذيرفته شده بود؛ پس به آنها اعلام شد: «فَقُل تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ...» آل عمران (3)، آيه 61.؛ «اى پيامبر! به آنان بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم؛ شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خويش را و شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را بياوريم شما هم نفوس خود را؛ سپس طرفين را نفرين كنيم و بگوييم خدا لعنت كند هر كسى را كه دروغ مى‏گويد»؛ يعنى مى‏داند حق چيست؛ اما به زبان دروغ مى‏گويد.
به دنبال اين توافق، روز مباهله (24 ذى‏الحجة) مشخص شد. مسيحيان نجران ديدند كه پيامبر با چهار نفر آمدند؛ على‏عليه السلام، زهراى اطهرعليها السلام، امام حسن و امام حسين‏عليهما السلام، كه با شخص پيامبر، يك هيئت پنج‏نفره را تشكيل مى‏دادند. طبق نقل شيعه و سنى، آنها وقتى اين‏گونه آمدن پيامبرصلى الله عليه وآله را ديدند، عقب‏نشينى كردند و به اطرافيان خود گفتند: اگر پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله به گفته خودش اطمينان نداشت، نزديك‏ترين افراد خاندانش را نمى‏آورد. به همين جهت، مسيحيان نجران گفتند: ما راضى هستيم جزيه (ماليات) بدهيم و زير چتر حكومت اسلامى زندگى كنيم. پيامبرصلى الله عليه وآله هم پذيرفت و ديگر نفرين نكردند.
اين آيه، هم نشانه فضيلت اهل‏بيت‏عليهم السلام است و هم نشانه آشكارى است كه پيامبر رحمةللعالمين است. امام زمان(عج) هم رحمةللعالمين است و اين كه مى‏گويند امام زمان(عج) مى‏آيد و خون‏ريزى مى‏كند، حتماً باطل است. امام زمان، جانشين پيغمبرى است كه رحمةللعالمين است.
حضرت امير در نهج‏البلاغه مى‏فرمايد: «وقتى حضرت مى‏آيد، عقول مردم را كامل مى‏كند و مردم ايمان مى‏آورند. تعدادى از لشكر سفيانى و دجال در جنگ كشته مى‏شوند كه آن هم قبل از ظهور حضرت است؛ اما وقتى حضرت بيايد، يك حكومت عدل جهانى ايجاد مى‏كند و حكومت‏هاى ديگر هم با رضايت و از روى رغبت، ايمان مى‏آورند.
در هر صورت، با توجه به اين آيه شريفه، پيغمبر مأمور است سه گروه را بياورد. اگر گروه چهارمى را بياورد، پيغمبر گناه كرده و از فرمان خدا، سرپيچى كرده است و اگر كمتر هم ببرد، باز هم سرپيچى از فرمان خدا كرده، حال بايد ديد كه حضرت چه كسانى را براى مباهله برده بود؟
1. «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ»؛ از فرزندان، پيامبرصلى الله عليه وآله، امام حسن و امام حسين‏عليهم السلام را با خود بُرد.
براساس اين كه حسنين‏عليهم السلام به دستور پيامبر در آن واقعه حضور داشتند و قرآن تعبير نموده است كه پيامبر فرزندان خود را ببرد، جواب آن سؤال معلوم مى‏شود كه نوه دخترى هم فرزند پدربزرگ است و الا پيامبر بايد مى‏گفت: من بچه ندارم و اينها مال داماد من هستند. بنابراين، همان‏طور كه به سيدهايى كه از طريق پدر به پيامبر مى‏رسند، به عنوان فرزندان و نسل پيامبرصلى الله عليه وآله احترام گذاشته مى‏شود، لازم است به كسانى كه مادرشان سيد است نيز احترام گذاشت؛ اگرچه از نظر فقهى، به آنها خمس تعلّق نگيرد. در نتيجه در محرم بودن و انتساب نوادگان به يك شخص فرقى بين نوه دخترى و پسرى وجود ندارد. همانگونه كه نوه پسرى به انسان محرم است و از نسل وى محسوب مى‏گردد نوه دخترى نيز چنين است، بايد توجه داشت كه همه امامان‏عليهم السلام نوه دخترى پيامبر هستند و با وجودى كه امام حسن و امام حسين‏عليهم السلام نوه دخترى رسول خدا بودند در آيه مورد بحث از واژه «ابناء» استفاده گشت كه به معناى پسران است.
2. «وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ»؛ پيغمبر علاوه بر دختران و ديگر زنان خويشاوند خود، نُه زن داشت. در قرآن نيز لفظ جمع آمده است و اين نشان مى‏دهد كه از ميان زنان، هر كدام شرايط را داشته باشد، بايد او را ببرد و اگر صد زن هم از اهل‏بيت او حساب مى‏شدند، بايد آنها را ببرد. (-(اين جمع آوردن نكته دارد)-).
با وجود اين كه در آيه لفظ جمع آمده، اما پيغمبر فقط زهراعليها السلام را برده، يا بايد بگوييم پيغمبر خلاف امر خدا كاركرده (نعوذ باللَّه) كه خداوند جمع خواسته و گفته زنهايت را بايد ببرى، ولى پيغمبر سرپيچى كرد و يكى را برد كه اين اصلاً در شأن پيغمبر نيست يا اين كه بگوييم مراد آيه زنانى بود كه از اهل‏بيت‏عليهم السلام بودند و زن شخصيت حقوقى پيامبر به حساب مى‏آمدند. از اين رو، پيغمبر فقط زهرا را برد چون فقط او جزء اهل‏بيتش حساب مى‏شد و حتى اگر خديجه هم با آن همه مقام و منزلت كه ام‏المؤمنين است، زنده بود، او را با خودش نمى‏برد؟
پس عبارت «نساءونا»، به صورت جمع است؛ اما پيامبرصلى الله عليه وآله تنها يك نفر و آن هم حضرت فاطمه‏صلى الله عليه وآله را براى مباهله همراه برد و اين نشان مى‏دهد كه از ميان خويشاوندان پيامبرصلى الله عليه وآله از جنس زن، تنها يك زن بود كه جزء اهل‏بيت پيامبرصلى الله عليه وآله بود و اگر ديگرى هم بود، به مقتضاى لفظ جمع، بايد پيامبرصلى الله عليه وآله او را با خودش مى‏برد و به عبارت ديگر، اين عمل پيامبرصلى الله عليه وآله نشان مى‏دهد كه زنان پيامبر، جزء اهل‏البيت نمى‏باشند.
اما جواب سؤال ديگر:
بديهى است كه مقام پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله برتر از تمامى پيامبران گذشته است؛ زيرا او خاتم انبيا و سيد مرسلين است، پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله، حضرت على‏عليه السلام را با خود به مباهله برد در حالى كه او نه جزء فرزندان پيامبرصلى الله عليه وآله است و نه جزء نساء پيامبر؛ پس ناگزير بايد پيامبرصلى الله عليه وآله او را جزء نفس خويش (انفسنا) حساب كرده باشد؛ يعنى على، نفس و جان پيامبرصلى الله عليه وآله است و مقام پيامبر از همه انبيا بالاتر است؛ پس مقام حضرت على‏عليه السلام نيز از همه انبيا بالاتر مى‏باشد.
در روايات درباره امام على‏عليه السلام آمده است كه پيامبر به او فرمود: «لحمك من لحمى و دمك من دمى و الايمان مخالط لحمك و دمك كما خالط لحمى و دمى»؛ دعاى شريف ندبه و... . و پيغمبرصلى الله عليه وآله به او فرمود: تنها فرقى كه من و تو داريم، اين است كه من پيغمبرم و تو پيغمبر نيستى. اگر چه خلقت جسمى امامان‏عليهم السلام بعد از پيامبران بوده، اما خلقت نور آنها قبل از آفرينش پيامبران بوده است؛ «خلقكم اللَّه انواراً و جعلكم بعرشه محدقين» زيارت جامعه كبيره.. اول و آخر و وسط عالم، اهل‏بيت عصمت و طهارت‏عليهم السلام بوده‏اند.
يكى از دلايل اين كه مقام پيامبر از انبياى ديگر بالاتر است، اين است كه زحمات همه را تكميل كرد و دليل اين كه اين قدر ولايت مهم است، اين است كه زحمت پيغمبرصلى الله عليه وآله را على‏عليه السلام تكميل كرد؛ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي» مائده (5)، آيه 3..
آيا مقام حضرت زهرا از مقام حضرت مريم نيز بالاتر است؟
بدون شك چنين است. در روايتى از پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله خطاب به حضرت زهراعليها السلام مى‏خوانيم: «يا بُنَيَّةَ الا ترَضينَ اَن تكونى سيدة نساء العالمين؟ قالت: يا ابة فاَينَ مريم بنتُ عمران؟ قال‏صلى الله عليه وآله: تلك سيدة نساء عالمها...» ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى‏طالب، مطبعة الحيدريه فى النجف، 1376ق، ج 3، ص 105 ؛ محمدبن يوسف زرندى الحنفى، نظم درر السمطين، نجف: مطبعة الامام الميرالمؤمنين، ص 179.؛ آيا راضى هستى كه سيده زنان جهانيان باشى؟ حضرت فاطمه عرض كرد: اى پدر! پس مريم چه؟ حضرت فرمود: او سيده زنان زمان خود بود...».
بايد توجه داشت كه عالمين، جمع است (نه مفرد و نه تثنيه)؛ پس شامل همه جهان‏هاى قبل از ما و بعد از ما و شامل جهان مادى، برزخى و آخرت مى‏شود. اگر فضيلت ذاتى حضرت مريم اين بود كه مادر حضرت عيسى‏عليه السلام شد، فضيلت ذاتى حضرت زهرا اين است كه هم دختر نبوت بود و هم همسر ولايت و هم مادر امامان. اگر فضيلت عرضى مريم اين بود كه در راه دين حضرت عيسى‏عليه السلام زحمت كشيد، فضيلت عرضى حضرت زهراعليها السلام دفاع از دين خاتم انبيا و دفاع از ولايت و آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» است؛ تا جايى كه در راه اين دفاع، به مقام شهادت نائل گشت. در اين موضوع، بحث فراوان است و آن را به مقام خود وامى‏گذاريم. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 10/500036)

پرسمان دانشجویی