تحجر دين؟ | کتابخانه مجازی الفبا

دين اسلام متحجر است. چرا؟

«تحجر» عبارت است از احتياط گرايي افراطي و تعصب به ظواهر دين و متون ديني و تک ساحتي انديشي در مصادر استنباط، اصول را با فروع برابر نشاندن و فروع انگاشتن، جرآت نوآوري نداشتن و سنت و مشهورات عرفي را با ديانت يگانه کردن، و بالاخره به تقليد در اجتهاد و عملا به تعطيلي اجتهاد گري تن در دادن.
يک وقت شما مي گوييد: چرا متدينان به دين اسلام متحجراند؟ و يک وقت مي گوييد: چرا اسلام ديني متحجرانه است؟ چرا خود اسلام متحجر است؟
ابتدا به بحث و گفتگو در مورد سؤال دوم مي پردازيم تا بيينيم آيا واقعا اسلام ديني متحجرانه است يا نه. وقتي اسلام را بررسي مي کنيم و قرآن، سنت پيامبر و امامان معصوم (ع) و عقل را به عنوان منابعي براي آموزه هاي آن در نظر مي گيريم مي توانيم باگشت و گذاري در آنها به اين پرسش پاسخ داد.
آنگاه که قرآن را مي گشاييم و آيات را آن را مي خوانيم با کلماتي مانند: «افلاتعقلون- لعلکم تعلقون- ان کنتم تعقلون- لقوم يعقلون- ...» و کلماتي از اين دست بسيار برخورد مي کتيم. و حتي در سوره توبه، آيه 22، مومنين را خطاب قرار مي دهد که بايد گروهي از شما به طور تخصصي مامور تفقه و جست و جو و کاوش در دين شوند. چون در مقام بحث و گفتگو با ديگران برآمديد به شما توصيه مي کتد که بايد به روشي نيکو و با حکمت و دليل با آنان گفتگو کنيد: «ادع الي السبيل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتي هي احسن؛ يعني با حکمت و اندرز نيکو، به راه پروردگارت دعوت نما، و با آن ها به روشي که نيکوتر است، استدلال و مناظره کن»
و چون نهج البلاغه را ورق مي زنيم به مطالبي از اين دست بر مي خوريم که:«لامال اعود من العقل؛ هيچ مالي سودمندتر از عقل و خرد نيست».(حکمت 113) و «کفاک من عقلک ما اوضح لک سبيل غيک من رشدک؛ از خرد تو را اين بايد که گمراهي ات را از راه رستگاريت، نمايد».حکمت 421)
پيامبر اکرم (ص) مي فرمايد: «رکعتان خفيفتان في تفکر خير من قيام ليله؛ دو رکعت نماز با تفکر بهتر از عبدات يک شب است». (ثواب الاعمال و عقاب، ص 67-68؛ وسائل الشيعه، ج 4، ص 688، باب 3، ح5) و در حديث نبوي آمده است که تفکر يک ساعت از عبادت يک سال بهتر است. (عوالي الئالي، ج 2، ص 57) و در حديث ديگر است که تفکر يک ساعت بهتر از عبادت شصت سال، و در حديث ديگر هفتاد سال. (ر.ک: شرح چهل حديث، امام خميني، ص 191)
آيا ديني که تا اين حد به تفکر و تعقل اهميت مي دهد و حتي عبادتي را که همراه با تفکر باشد بيشتر مي پسند و نيز يکي از منابع آموزه ها و احکام آن عقل است، آيا ديني متحجر و جامدالفکر است؟
اما در مورد اين سؤال که چرا متدينان به دين اسلام متجحراند؟ بايد گفت که اينان کساني اند که شناخت درستي از دين ندارند و تنها به ظواهر دين عمل مي کنند بدون اين که عقل خدادادي خود را به کار گيرند و بدون اين که تامل و تفکر کنند دست به عبادت و انجام اعمال ديني مي زنند. اينها کساني اند که ظاهر آيات را گرفته اند و از معناي آن غافل اند، عبادات را انجام مي دهند بدون اين که در مورد حکمت و فلسفه آن عبادات انديشه کنند. خدايشان، خدايي نيست که دين معرفي مي کند، خدايي است که خود ساخته اند و حتي کارشان به جايي مي رسد که بندگان صالح خدا را خدا مي شمارند و مثلا مي گويند: اي علي، تو خدا هستي، سخني که ائمه (ع) به صراحت از آن ابراز نفرت و بي زاري مي کردند.
اگر به تاريخ اسلام نظر افکنيم، اولين جريان جمودي و نخستين فرقه متحجر و جامدالفکري را در خوارج مي بينيم. آنان افرادي بودند که مجاهد و فداکار و آماده مرگ، و از اين جهت خمود و بي تحرکي در آنان راه نداشت. اهل عبادت بودند، زاهد و بي اعتنا به دنيا و زيورهاي آن بودند. اما با همه اين ويژگي هاي مثبت و برجسته، عيب بزرگي داشتند مه همان خشک مغزي جمودشان بود. افرادي تنگ نظر و متعصب و شگل گرا بودند که در دين تفقه نکرده بودند و تعليم و تربيت صحيحي نپذيرفته بودند. اينان در جنگ صفين در آغاز همراه علي (ع) بودند، فريب ماجراي حکميت معاويه را خورند و با مشاهده قرآن هايي که سپاه معاويه بر سر نيزه کرده بودند از ادامه جنگ رويگردان شدند و مانع پيروزي قريب الوقوع سپاه علي (ع) گرديدند. سپس به اين هم بسنده نکردند و به مبارزه با علي (ع) پرداختند و جنگ نهروان را به راه انداختند و سرانجام يکي از شب هاي مقدس را براي کشتن اميرالمومنين انتخاب کردند و آن کردند که نبايد مي کردند.(ر.ک: تحقيقي درباره تحجر فکري و تحجر عملي)
به گفته استاد شهيد مرتضي مطهري، اگر بخواهيم بفهميم جمود با دنياي اسلام چه کرد، همين موضوع را در نظر بگيريم که علي (ع) را «چه کشت؟ يک وقت مي گوييم علي را «که کشت؟» که جواب آن عبدالرحمان بن ملجم است. اما يک وقت مي گوييم علي را «چه کشت؟» که پاسخ آن جمود خشک مغزي است.
در پايان به سخني از سيد جمال الدين اسدآبادي اشاره مي کنيم که: «الاسلام شئي و المسلمون شئي آخر» و اين که:«الاسلام محجوب بالمسلمين» و به راستي گران سنگ گفته است. چرا که اگر کسي با دقت به تبليغات اسلامي بنگرد و وضع مسلمانان را نيز به دقت بررسي کند، سخت دچار شگفتي مي شود که چه شکاف عميقي ميان اسلام و مسلمانان است.
براي مطالعه:
1. اسلام و مقتضيات زمان، شهيد مرتضي مطهري
2. خمود و جمود (تحقيقي درباره تحجر فکري و تحجر عملي)، محمد اسفندياري

پرسمان دانشجویی