شب و روز در برزخ | کتابخانه مجازی الفبا

وقتي انسان در شب بميرد در برزخ هم براي او شب است؟

اينکه آيا برزخ نيز شب وروز دارد سوالي است که با توجه به آيات قرآني وروايات پاسخ آن را عرض مي کنيم در سوره غافر آيه: 46: «النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ » مى‏فرمايد:« مجازات دردناك آنها همان آتش است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى‏شوند و روزى كه قيامت برپا مى‏گردد دستور مى‏دهد آل فرعون را در اشد عذاب وارد كنيد » اين كه اولا: تعبير به آل فرعون مى‏كند ،اشاره به خاندان و اطرافيان و اصحاب گمراه او است، جايى كه آنها گرفتار چنين سرنوشتى شوند تكليف خود فرعون روشن است.
ثانيا: مى‏گويد آنها صبح و شام بر آتش عرضه مى‏شوند اما در قيامت آنها را وارد اشد عذاب مى‏كند، اين به خوبى دلالت دارد كه عذاب اول عذاب برزخى است كه بعد از اين دنيا و قبل از قيام قيامت است و كيفيت آن عرضه و نزديكى به آتش دوزخ است، عرضه‏اى كه هم روح و جان را به لرزه در مى‏آورد و هم جسم را تحت تاثير قرار مى‏دهد.
ثالثا: تعبير به غدو و عشى (صبح و شام) يا اشاره به دوام اين عذاب است چنان كه مى‏گوئيم فلان كس صبح و شام مزاحم ما است، يعنى همواره و هميشه، و يا اشاره به انقطاع عذاب برزخى است كه تنها در مواقع صبح و شام كه مواقع قدرت‏نمايى فراعنه و عيش و نوش آنها بوده به آن گرفتار مى‏شوند. از تعبير غدو و عشى (صبح و شام) نيز نبايد تعجب كرد كه مگر در عالم برزخ چنين امورى هست؟ زيرا از آيات قرآن استفاده مى‏شود كه حتى در قيامت صبح و شام نيز وجود دارد، چنان كه در آيه 62 سوره مريم مى‏خوانيم: وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيها بُكْرَةً وَ عَشِيًّا: براى آنها (بهشتيان) صبح و شام روزهاى مخصوصى است. اين منافات با دائمى بودن نعمتهاى بهشتى ندارد، چنان كه در آيه 35 سوره رعد آمده است أُكُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها، زيرا ممكن است در عين دوام نعمت روزيها و الطاف مخصوصى در اين دو وقت نصيب بهشتيان گردد. اما توضيح مختصري راجع به عالم برزخ: برزخ چنان كه از نامش ‏ پيدا است عالمى است واسطه در ميان اين جهان و جهان ديگر، در قرآن مجيد به همان اندازه كه در باره عالم قيامت فراوان صحبت شده در باره برزخ بحث كمى ديده مى‏شود، به همين دليل هاله‏اى از ابهام آن را فرا گرفته، و خصوصيات و جزئيات آن چندان روشن نيست. حقيقت اين است كه آگاهى بر خصوصيات برزخ تاثير زيادى بر مسائل اعتقادى نمى‏گذارد و شايد به همين جهت كمتر در باره آن در كتاب اللَّه بحث شده است، ولى اين نكته را نبايد فراموش كرد كه قرآن اصل وجود عالم برزخ را با صراحت بيان داشته است. از جمله آياتى كه به وضوح از وجود چنين عالمى خبر مى‏دهد آيات مورد بحث است آنجا كه مى‏گويد: آل فرعون قبل از قيام قيامت هر صبح و شام از طريق عرضه شدن بر آتش مجازات مى‏شوند اين چيزى جز عذاب برزخى نيست. از سوى ديگر آياتى كه در باره حيات جاويدان شهيدان بعد از مرگ سخن مى‏گويد، و از پاداشهاى فوق العاده آنها بحث مى‏كند گواه بر وجود نعمتهاى برزخى است. قابل توجه اينكه در حديثى از پيامبر گرامى اسلام ص مى‏خوانيم كه فرمود: ان احدكم اذا مات عرض عليه مقعده بالغداة و العشى، ان كان من اهل الجنة فمن الجنة، و ان كان من اهل النار فمن النار، يقال هذا مقعدك حيث يبعثك اللَّه يوم القيامة!: هنگامى كه يكى از شما از دنيا مى‏رود جايگاه او را هر صبح و شام به او نشان مى‏دهند، اگر بهشتى باشد جايگاهش را در بهشت، و اگر دوزخى باشد جايگاهش را در آتش، و به او مى‏گويند: اين جايگاه تو در روز قيامت است«1». (و همين امر باعث شادى يا عذاب روح او مى‏شود) امام صادق ع مى‏فرمايد: ذلك فى الدنيا قبل يوم القيامة لان فى نار القيامه لا يكون غدو و عشى، ثم قال ان كانوا يعذبون فى النار غدوا و عشيا ففيها بين ذلك هم من السعداء، لا و لكن هذا فى البرزخ قبل يوم القيامة ا لم تسمع قوله عز و جل: وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ‏ : اين در دنيا قبل از روز قيامت است، زيرا آتش قيامت صبح و شام ندارد سپس فرمود: اگر آنها در قيامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در ميان اين دو بايد سعادتمند باشند، چنين نيست، اين مربوط به برزخ است پيش از روزقيامت، آيا سخن خدا را (بعد از اين جمله) نشنيده‏اى كه مى‏فرمايد: هنگامى كه قيامت برپا مى‏گردد فرمان داده مى‏شود آل فرعون را در اشد عذاب وارد كنيد امام نمى‏فرمايد: در قيامت صبح و شام نيست، بلكه مى‏فرمايد آتش دوزخ جاودانه است و صبح و شام ندارد، آنچه مجازاتش صبح و شام دارد عالم برزخ است، سپس به جمله بعد كه سخن از قيامت مى‏گويد به عنوان قرينه‏اى بر اينكه جمله قبل مربوط به برزخ است استدلال مى‏فرمايد. اما پاسخ سوال شما شايد چنين باشد : طبق آيه وحديث مذکور معلوم شد که در برزخ نيز صبح وشب وجود دارد ، اما اينکه آيا مطابقت با صبح وشب دنيا، داشته باشد بحث ديگري است .(1) اين روايت را بخارى و مسلم در صحيح خود نقل كرده‏اند (طبق نقل طبرّّسى و در المنثور و قرطبى ذيل آيات مورد بحث) در صحيح مسلم بابى براى اين موضوع منعقد شده و در آن روايات متعددى آمده است به جلد چهار صحيح مسلم صفحه 2199 مراجعه شود

پرسمان دانشجویی