تنافي رزاقيت با فقر | کتابخانه مجازی الفبا

اينکه مي گويند خدا رزق هر کس را مي دهد يا اينکه مي گويند ازدواج کنيد، نترسيد تا خدا رزقتان را بدهد و از اين قبيل حرفها پس چرا اين همه آدم فقير در دنيا وجود دارد؟

از مطالب در پيش رو، روشن مي شود كه رزق وروزي از جانب خدا، بدون بخل وبي حساب به هر كسي مي رسد ؛ اما اينكه چرا فقر زياد است ؟ در عين اينكه اين مسأله صحيح وغير قابل انكار است ؛ پاسخ آن را در بحث داده ايم و روشن خواهد شد كه فقر ، گذشته از اينكه ، متاسفانه قدرتهاي تاثير گذار در جهان امروز در فقر ملتها تاثيرات زيادي دارند؛ عواملي ديگري نيز داردكه بيشتر آن ،به دليل سوء اختيار وبدي عملكرد، به فرد، رسيده است ؛ ودر واقع ، عامل انساني ، بيشترين سبب براي آن است.و خدا را عامل فقر دانستن ، كم لطفي است.
منشاء اعتقاد به اينكه خدا، رزق هر كس را مي دهد در قرآن است:[سوره هود (11): آيه 6]وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها كُلٌّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ ترجمه:«هيچ جنبنده‏اى در زمين نيست مگر اينكه روزى او بر خدا است، او قرارگاه و محل نقل و انتقالش را مى‏داند، همه اينها در كتاب آشكارى (لوح محفوظ علم خداوند) ثبت است.»
اولا : در مورد رزق بحثهاى مهمى است كه قسمتى از آن را در اينجا از نظر مى‏گذرانيم:
رزق در لغت بمعنى بخشش مستمر و متداوم است اعم از اينكه مادى باشد يا معنوى،بنا بر اين هر گونه بهره‏اى را كه خداوند نصيب بندگان مى‏كند از مواد غذايى و مسكن و پوشاك، و يا علم و عقل و فهم و ايمان و اخلاص به همه اينها رزق گفته مى‏شود2- مساله تامين نيازمنديهاى موجودات زنده- و به تعبير ديگر رزق و روزى آنها- از جالبترين مسائلى است كه با گذشت زمان و پيشرفت علم، پرده از روى اسرار آن برداشته مى‏شود، و صحنه‏هاى شگفت انگيز تازه‏اى از آن بوسيله علم فاش مى‏گردد.در گذشته همه دانشمندان در فكر بودند كه اگر در اعماق درياها موجودات زنده‏اى وجود داشته باشد غذاى آنها از چه راهى تامين مى‏شود، زيرا ريشه اصلى غذاها به نباتات و گياهان باز مى‏گردد كه آن هم نيازمند به نور آفتاب است، و در اعماق بيش از 700 متر مطلقا نورى وجود ندارد و يك شب تاريك ابدى بر آن سايه افكنده است.ولى بزودى روشن شد كه نور آفتاب، گياهان ذره‏بينى را در سطح آب، و در بستر امواج پرورش مى‏دهد، و هنگامى كه مرحله تكاملى خود را پيمود، همچون ميوه رسيده‏اى، به اعماق دريا فرو مى‏رود، و سفره نعمت را براى موجودات زنده ژرفناى آب فراهم مى‏سازند. از سوى ديگر بسيارند پرندگانى كه از ماهيان دريا تغذيه مى‏كنند حتى انواعى از شب پره وجود دارد، كه در ظلمت شب همچون يك غواص ماهر به اعماق آب فرو مى‏رود و صيد خود را كه با امواج مخصوص رادار مانندى كه از بينى آنها بيرون فرستاده مى‏شود شناسايى و نشانه گيرى كرده‏اند بيرون مى‏آورد.ثانيا: آيا روزى هر كس از آغاز تا پايان عمر تعيين شده، و خواه ناخواه به او مى‏رسد؟ يا اينكه بايد به دنبال آن رفت ؟بعضى از افراد سست و بى‏حال به اتكاء تعبيراتى همانند آيه فوق، يا رواياتى كه روزى را مقدر و معين معرفى مى‏كند فكر مى‏كنند لزومى ندارد كه انسان براى تهيه معاش زياد تلاش كند، چرا كه روزى مقدر است و به هر حال به انسان مى‏رسد، و هيچ دهان بازى بدون روزى نمى‏ماند! اين چنين افراد نادان كه شناختشان در باره دين و مذهب فوق العاده سست و ضعيف است بهانه به دست دشمنان مى‏دهند كه مذهب عاملى است براى تخدير و ركود اقتصادى و خاموش كردن فعاليتهاى مثبت زندگى، و تن در دادن به انواع محروميتها، به عذر اينكه اگر فلان موهبت نصيب من نشده حتما روزى من نبوده، اگر روزى من بود بدون چون و چرا به من مى‏رسيد و اين فرصت خوبى بدست استثمارگران مى‏دهد كه هر چه بيشتر خلقهاى محروم را بدوشند و آنها را از ابتدايى ترين وسائل زندگى محروم سازند.در حالى كه مختصر آشنايى به قرآن و احاديث اسلامى براى پى‏بردن به اين حقيقت كافى است كه اسلام پايه هر گونه بهره‏گيرى مادى و معنوى انسان را سعى و كوشش و تلاش مى‏شمرد تا آنجا كه در جمله شعارگونه قرآنى لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏ ، بهره انسان را منحصرا در كوشش و كارش قرار مى‏دهد.پيشوايان اسلامى براى اينكه سر مشقى به ديگران بدهند در بسيارى از مواقع كار مى‏كردند كارهايى سخت و توانفرسا.پيامبران پيشين نيز از اين قانون مستثنى نبودند، از چوپانى گرفته، تا خياطى، و زره‏بافى و كشاورزى، اگر مفهوم تضمين روزى از طرف خدا، نشستن در خانه و انتظار رسيدن روزى باشد، نبايد پيامبران و امامان كه از همه آشناتر به مفاهيم دينى هستند اينهمه براى روزى تلاش كنند.بنا بر اين ما هم مى‏گوئيم روزى هر كس مقدر و ثابت است، ولى در عين حال مشروط به تلاش و كوشش مى‏باشد، و هر گاه اين شرط حاصل نشود مشروط نيز از ميان خواهد رفت.اين درست به آن مى‏ماند كه مى‏گوئيم هر كس اجلى دارد و مقدار معينى از عمر . مسلما مفهوم اين سخن آن نيست كه اگر انسان حتى دست به انتحار و خودكشى و يا تغذيه از مواد زيانبخش بزند تا اجل معينى زنده مى‏ماند، مفهومش اين است كه اين بدن استعداد بقاء تا يك مدت قابل ملاحظه دارد اما مشروط به اينكه اصول بهداشت را رعايت كند و از موارد خطر بپرهيزد، و آنچه سبب مرگ زودرس مى‏شود از خود دور كند.نكته مهم اين است كه آيات و روايات مربوط به معين بودن روزى در واقع ترمزى است براى افكار مردم حريص و دنياپرست كه براى تامين زندگى به هر در مى‏زنند، و هر ظلم و جنايتى را مرتكب مى‏شوند، به گمان اينكه اگر چنين نكنند زندگيشان تامين نمى‏شود.آيات قرآن و احاديث اسلامى به اين گونه افراد هشدار مى‏دهد كه بيهوده دست و پا نكنند، و از طريق نامعقول و نامشروع براى تهيه روزى تلاش ننمايند، همين اندازه كه آنها در طريق مشروع گام بگذارند و تلاش و كوشش كنند مطمئن باشند خداوند از اين راه همه نيازمنديهاى آنها را تامين مى‏كند.خدايى كه آنها را در ظلمتكده رحم فراموش نكرد.خدايى كه به هنگام طفوليت كه توانايى بر تغذيه از مواد غذايى اين جهان نداشتند روزيشان را قبل از تولد به پستان مادر مهربان حواله كرد.خدايى كه به هنگام پايان دوران شيرخوارگى در آن حال كه ناتوان بودند، روزيشان را به دست پدر پر مهرى داد كه صبح تا شام جان بكند و خوشحال باشد كه براى تهيه غذاى فرزندانم زحمت مى‏كشم.آرى اين خدا چگونه ممكن است به هنگامى كه انسان بزرگ مى‏شود و توانايى و قدرت به هر گونه كار و فعاليت پيدا مى‏كند او را فراموش نمايد، آيا عقل و ايمان اجازه مى‏دهد كه انسان در چنين حالى به گمان اينكه ممكن است روزيش فراهم نشود در وادى گناه و ظلم و ستم و تجاوز به حقوق ديگران گام بگذارد و حريصانه به غصب حق مستضعفان پردازد.
البته نمى‏توان انكار كرد كه بعضى از روزيهاست چه انسان به دنبال آن برود، يا نرود، به سراغ او مى‏آيند.آيا مى‏توان انكار كرد كه نور آفتاب بدون تلاش ما به خانه ما مى‏تابد و يا باران و هوا بدون كوشش و فعاليت به سراغ ما مى‏شتابد؟ آيا مى‏توان گفت كه عقل و هوش و استعدادى كه از روز نخست در وجود ما ذخيره شده به تلاش ما بوده است!؟ولى اينگونه مواهب به اصطلاح باد آورده و يا به تعبير صحيحتر مواهبى كه بدون تلاش، به لطف خدا، به ما رسيده اگر با تلاش و كوشش خود از آن بطور صحيحى نگهدارى نكنيم آنها نيز از دست ما خواهد رفت، و يا بى‏اثر مى‏ماند.BR>>حديث معروفى از على (ع) نقل شده كه فرمود: و اعلم يا بنى! ان الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق يطلبك: بدان فرزندم، روزى دو گونه است، يك نوع آن، همان روزيهايى است كه تو بايد به جستجويش برخيزى، و گونه ديگرش روزيهايى است كه در جستجوى تو است و به سراغ تو مى‏آيد (نهج البلاغه وصيت امام (ع) به فرزندش امام حسن (ع).
اين را نيز نمى‏توان انكار كرد كه در پاره‏اى از موارد انسان به دنبال چيزى نمى‏رود، ولى بر اثر يك سلسله تصادفها، موهبتى نصيب او مى‏شود، اين حوادث گرچه در نظر ما تصادف است اما در واقع و از نظر سازمان آفرينش حسابى در آن مى‏باشد، بدون شك حساب اين گونه روزيها از روزى‏هايى كه در پرتو تلاش و كوشش بدست مى‏آيند جدا است، و حديث بالا ممكن است اشاره به اينها نيز باشد.ولى به هر حال نكته اساسى اين است كه تمام تعليمات اسلامى به ما مى‏گويد براى تامين زندگى بهتر چه مادى و چه معنوى، بايد تلاش بيشتر كرد، و فرار از كار به گمان مقسوم بودن روزى غلط است.
در آيه مورد بحث، تنها اشاره به مساله رزق و روزى شده، در حالى كه در چند آيه بعد، آنجا كه سخن از بندگان توبه‏كار و باايمان مى‏گويد، اشاره به متاع حسن (بهره بردارى و تمتع شايسته) شده است.مقابله اين دو با يكديگر اين مطلب را به ما مى‏فهماند كه براى همه جنبندگان (انسانها، حشرات، درندگان، نيكان و بدان،) همگى بهره‏اى از روزى است، ولى متاع حسن و مواهب شايسته و ارزنده تنها مخصوص انسانهاى با ايمانى است كه خود را با آب توبه از هر گونه گناه و آلودگى شستشو داده‏اند، و نعمتهاى خدا را در مسير اطاعت فرمانش بكار مى‏گيرند نه در طريق هوا و هوسهاى سركش!لازم به ذكر است كه گاهي خداوند رزق كسي را از همين اسباب طبيعي مي رساند ولي از طريق ديگري و از كانال ديگري اين روزي از بين ميرود و يا غصب مي شود چرا كه اين عالم محل تزاحم است و گاهي پديده ها همديگر را خنثي مي كنند . به عبارت ديگر خداوند تعهد نداده هر طور كه شده رزق انسانها را با از بين بردن تمام موانع دنيوي به افراد مي رساند.

پرسمان دانشجویی