تفاوت روزي‏ها | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند فرموده که من روزي هر جنبنده اي را مي دهم. ما شيعه هستيم و به آخرين پيامبر و ائمه اطهار اعتقاد داريم و به آنها در زمينه هاي مختلف علي الخصوص در زمينه رزق به آنها متوسل مي شويم؛ اما اين توسلات در زمينه روزي مي بينيم اتفاق خاصي نمي افتد؛ اما هستند کساني که دين غير از اسلام را دارند و فقير هم نيستند و از توسلات هم چيزي ندارند و اعتقادي هم به آن ندارند مانند بيل گيتس و وارن بوفت (آمريکا) و يا کارلو اسليم هلو (مکزيک) و ... که سرمايه هاي هنگفت و کلان دارند آيا اينها از فکرشان استفاده کرده اند و به چنين جايي رسيده اند؟ اشکال کار در کجاست؟ آيا ما به توسلات بسنده کرده ايم (در عين اينکه بدنبال روزي نيز مي رويم)؟ اميدوارم منظور خود را رسانده باشم.

براي اينکه به اين سوال شما پاسخ دقيق ارائه دهيم، لازم است که از جنبه هاي مختلف اين مساله را بررسي کرده و روشن کنيم که اصلا رزق چيست ؟ آيا رزق همان چيزي است که در ظاهر ديده مي شود يا خير؟ چرا رزق‌ (مطلوب) افراد متفاوت است؟ کار و تلاش چه نقشي دارد؟ دعا چه نقشي دارد؟ و... ما در قالب چند نکته پاسخ را ارائه مي کنيم. اميدواريم با مطالعه دقيق تمام نکات ذکر شده ، بتوانيد به پاسخ دست يابيد. 1- رزق چيست؟ راغب در مفرات گفته است : رزق بخشش مدام و پيوسته است كه گاهى دنيوى و زمانى اخروى است. گاهى نصيب و بهره را هم رزق گويند و همچنين به چيزى كه به معده مى‏رسد و با آن تغذيه مى‏شود. در صحاح ، رزق را عطا و آنچه از آن نفع برده مي شود معنى كرده است. و در قاموس قرآن گفته شده است : رزق عطايى است كه از آن منتفع مي شوند ، خواه طعام باشد يا علم يا غير آن. در قرآن مجيد گذشته از معناى مشهور ، به نبوّت نيز رزق گفته شده «يا قَوْمِ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلى‏ بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَ رَزَقَنِي مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً ...» (هود:88). وهمچنين به امنيت رزق گفته شده « آنها گفتند: ما اگر هدايت را همراه تو پذيرا شويم، ما را از سرزمينمان مى‏ربايند. آيا ما حرم امنى در اختيار آنها قرار نداديم كه ثمرات هر چيزى(از هر شهر و ديارى) بسوى آن آورده مى‏شود؟! رزقى است از جانب ما؛ ولى بيشتر آنان نمى‏دانند»(القصص:57). گاهى رزق ، فقط به خوراك اطلاق شده مثل « ... وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ ــ بر آن كس كه فرزند براى او متولّد شده(پدر)، لازم است رزق (خوراك) و پوشاك مادر را به طور شايسته بپردازد.»(بقره: 233). در اين آيه ي شريفه كسوت (پوشاک ) را از رزق جدا كرده است. در آيه ي 5 سوره نساء نيز رزق فقط به خوراک اطلاق شده است. در قرآن کريم به باران و چهارپايان اهلي نيز رزق اطلاق شده است. پس معناي رزق بسيار وسيع بوده و شامل رزق هاي معنوي و مادي مي شود. 2- مصاديق رزق کدامند؟ رزق به معني حقيقي کلمه ، همواره از سنخ نعمت است نه از سنخ نقمت. و نعمت از نِعمَ است به معني « چه نيکو ». همچنين گفته اند نعمت آن چيزي است که از جانب خدا اعطاء مي شود. بنا بر اين ، رزق انسان آن چيزي است که از جانب خدا نازل شده ، متضمّن کمالي از کمالات انسان باشد. بر اين اساس ، هر امري براي هر کسي نعمت و خير نخواهد بود. براي مثال موادّ قندي براي افراد عادي نعمت شمرده مي شوند ولي براي فرد مبتلا به ديابت نه تنها رزق و نعمت نيستند بلکه برعکس ، مانع از کسب برخي کمالات و بلکه زائل کننده ي بعض کمالات وجودي او هستند. به همين نحو ثروت و مقام و شهرت و ... نيز براي عدّه اي خير محسوب مي شوند ، که از راه آنها به کمالات جسمي و روحي مي رسند ؛ امّا براي عدّه اي ديگر نه تنها خير نيستند بلکه چه بسا نقمت بوده مايه ي دور افتادن آنها از کمالات انساني است. « وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبيرٌ بَصيرٌ. ــ هر گاه خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمين طغيان و ستم مى‏كنند؛ از اين رو به مقدارى كه مى‏خواهد(و مصلحت مى‏داند) نازل مى‏كند، كه نسبت به بندگانش آگاه و بيناست.» (الشورى:27) پس چنين نيست که ثروت و مقام و شهرت و امثال اين امور هميشه خير محسوب شوند ولي فقر و گمنامي و مصيبت و امثال اين امور، سلب خير باشند. توضيح اين‌که، اگر ثروت و قدرت در دست کسي چون حضرت سليمان و حضرت يوسف(ع) باشد به يقين نعمت و خير است. امّا اگر همين ثروت و قدرت به دست فرعون و قارون و امثال آنها بيفتد نه تنها به نفع آنها نيست که باعث سلب روزي حقيقي آنها نيز مي شود. خداوند متعال اين گونه از امور را به عنوان نقمت بر عصيانگران نازل مي کند. « وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلي‏ لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلي‏ لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهين‏. ـ و كافران هرگز مپندارند اين مهلت كه به ايشان مى‏دهيم به سود آنهاست، فقط مهلتشان مى‏دهيم تا بار گناه خود را افزون كنند و براى ايشان عذاب خفت بارى است.» (آل‏عمران:178) « وَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ . وَ أُمْلي‏ لَهُمْ إِنَّ كَيْدي مَتينٌ . ـــــــــ و كسانى كه آيات ما را تكذيب كردند، اندك اندك، از جايى كه خود نفهمند به دامشان مى‏كشيم. و به آنها فرصت مى‏دهم، كه مكر و تدبير من بسى محكم است.»(اعراف: 182 ، 183) اين که خدا به بندگان گناهکارش مهلت مي دهد و بلافاصله آنها را عذاب نمي کند ظاهراً نعمت است امّا طبق آيات ياد شده همواره چنين نيست. چنين مهلتي براي اهل ايمان توفيقي الهي است که روزي آنان مي شود امّا براي اهل انکار مکري الهي است که گريبان گيرشان مي شود. 3- براي اينکه رزق و نعمت بودن امري را بتوان به درستي دريافت و خداي نکرده نقمت خدا را نعمت او محسوب نکرد، لازم است انسان خود را به نگاه عمقي عادت داده دنيا را در کنار برزخ و آخرت ملاحظه نمايد تا معلوم شود که حقيقتاً چه چيزي رزق بوده کمالي حقيقي را در پي دارد ؛ و چه چيزي به ظاهر نعمت بوده و در باطن سلب رزق است. لذا خداوند متعال فرمود: « اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ وَ فَرِحُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ مَتاعٌ . ـــــــ خدا روزى را براى هر كس بخواهد(و شايسته بداند) وسيع ، و براى هر كس بخواهد(و مصلحت بداند،) تنگ قرار مى‏دهد؛ ولى آنها ( كافران‏) به زندگى دنيا ، شاد(و خوشحال) شدند ؛ در حالى كه زندگى دنيا در برابر آخرت ، متاعي ناچيز بىش نيست.» (الرعد:26) نيز فرمود: « وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ . ـــــــ چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است. و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است. و خدا مى‏داند، و شما نمى‏دانيد. » (البقرة:216) همچنين فرمود: « فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيراً . ــــــــــ چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، در حالي که خداوند خير فراوانى در آن قرار مى‏دهد»(النساء:19) با توجّه به مطالب پيشين ، معلوم مي شود که خداوند متعال به هر که هر چه مي دهد ، ابتداً براي اين است که آن چيز مايه ي تکامل وجودي اوست. امّا اگر کسي راه عصيان در پيش گرفت و گرفتار سنّت استدراج يا املاء گرديد ؛ از آن پس هر چه به او داده شود نعمت نبوده باعث سلب کمال از او خواهد شد. لذا اين پندار که رفاه برخي عصيانگران و عدم رفاه بعضي مومنان با عدل الهي در تضادّ است ، ناشي از ديد سطحي به رزق ، نعمت ، نقمت ، انسان و عالم است. 4- در مورد جايگاه دعا و توکّل و امثال اين امور نيز بايد يادآور شد که اوّلاً خود از سنخ رزق و نعمت بوده باعث ترقّي وجودي انسان مي شوند. ثانياً در جلب نعمات ديگر نيز نقش زمينه سازي دارند. دعا و توکّل نوعي قابليت و ظرفيت در وجود انسان فراهم مي کنند. و اين قابليت و ظرفيت باعث مي شود که شخص بتواند کمالات و نعمات و ارزاق خاصّي را به واسطه حقيقت ملکوتي خود از خداوند متعال دريافت نمايد. ( توجه داشته باشيم که رزق منحصر در رزق دنيوي نيست) 5- چرا روزي مردم يکسان نيست؟ شکي در اين نيست که تلاش افراد در مقدرا روزي آنها دخيل است. يعني اگر افراد دنبال روزي خود نروند در موارد بسياري از آن محروم مي شوند. درست است که خداوند متعال روزي رسان است ؛ ولي چنين نيست که خدا روزي هر کسي را در دهانش بگذارد. بلي ، افرادي هستند که خداوند متعال بي واسطه يا باواسطه روزي آنها را بدون اينکه تلاشي براي کسب آن بکنند مي رساند. مثل کودکان شير خوار و غير شير خوار و از کارافتادگان . ولي به هر حال خداوند متعال روزي همه را چنين قرار نداده و روزي تعدادي از انسانها و افراد تحت تکفّل آنها را در گرو تلاش خود آنها قرار داده است. چرا که اگر چنين نمي کرد کمتر کسي حاضر مي شد مسئوليتهاي اجتماعي خود را انجام دهد. و هر کسي مؤظّف است براي بقاء اجتماع بشري تلاش کند. لکن اگر خدا روزي مردم را به کار آنها گره نمي زد کمتر کسي حاضر مي شد به اين وظيفه ي شرعي خود عمل نمايد. بنا بر اين ، تلاش برخي افراد براي رسيدن به روزي لازم است ؛ ولي چنين هم نيست که هر کس بيشتر تلاش نمود حتماً روزي بيشتري نيز به چنگ آورد. اين امري است که نياز به اثبات ندارد چرا که با اندک توجّهي به جامعه ي انساني مي توان اين حقيقت را دريافت که گاه برخي افراد که هم اهل تدبير و حساب و کتابند ، هم اهل تلاش و کوشش ، در کسب روزي بيشتر شکست مي خورند ؛ و در مقابل افرادي بدون کمترين تلاش و يا حتّي بدون هيچ تلاشي به ثروتهاي هنگفت مي رسند. اين حقيقت عيني نشان مي دهد که دست ديگري نيز در کار است ؛ و اساساً يکي از حکمتهاي تفاوت ارزاق نيز همين است که انسانها از اين راه متوجّه وجود خدا شوند و بدانند که همه ي امور به دست اوست.لذا اميرالمومنين(ع) فرمود:« عَرَفْتُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ وَ حَلِّ الْعُقُودِ وَ نَقْضِ الْهِمَمِ ــــ خدا را از راه به هم خوردن تصميمها ، گشوده شدن گرهها و نقض شدن اراده ها شناختم.»(نهج البلاغه:حکمت 250) به تصريح قرآن کريم توسعه و تنگى روزى در دست خداست «إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّهُ كانَ بِعِبادِهِ خَبِيراً بَصِيراً ـــــ همانا پروردگار تو روزى را براى هر كس از بندگانش بخواهد گسترده مى‏كند، و براى هر كس بخواهد محدود مى‏سازد؛ همانا خداوند نسبت به بندگانش خبير و بصير است.» (اسراء:30). از تعبير نهايي آيه به دست مي آيد كه قبض و بسط روزي ، روى عللى بوده و بي حکمت نيست ، كه خدا به بندگان دانا و به صلاح آنها عالم است. مشابه اين آيه در رعد: 26 ، قصص:82 ، عنكبوت: 62، سباء: 36، زمر: 52 ، نحل: 71 نيز آمده است. البته بازهم تاکيد مي شود تلاش انسان و وارد شدن از راههاى صحيح در كثرت روزى بى تأثير نيست ؛ ولى به عنوان جزئي از علّت و به عنوان علّت معدّ (علّت زمينه ساز) که قابليت قابل را تتميم مي کند، تاثير دارد. براي خوردن يك ليوان آب از شير لوله كشى شهر ، حرکت شخص لازم است ؛ ولي اين حرکت در مقابل هزاران و بلکه ميلياردها عاملي که به اذن خدا باعث شده اند تا اين آب به لوله هاي خانه ي انسان برسد چه قدري دارد. يا انسان براي رسيدن به نان بايد گندم بکارد. ولي نقش انسان در روييدن گندم همين است که گندم را بر زمين بپاشد و در وقت درو آن را برداشت کند. آنکه يک گندم را صد گندم مي کند خداست. لذا فرمود:« آيا هيچ درباره ي آنچه كشت مى‏كنيد انديشيده‏ايد؟! آيا شما آن را مى‏رويانيد يا ما مى‏رويانيم؟! »(واقعه:64 و 63) . بنا بر اين در هر كاري ميلياردها شرائط و مقدمات لازم است كه جور كردن همه ي آنها در اختيار بشر نيست. لذا قبض و بسط روزي در دست خدا است و كار و تلاش بشر تنها يکي از آن عوامل است. بنا بر اين ، طبق مفادّ آيات ، هيچ موجودي محروم از روزي مکفي نيست. لکن در مواردي ، يکي از شروط رسيدن به روزي ، تلاش خود افراد است. و اين نکته را نيز توجه داشته باشيم که مراد از تلاش نيز صرفاً کار کردن نيست ؛ بلکه (علاوه بر کار ) گاهي تلاش به اين است که شخص يا جامعه حقّ خود را از ديگران بگيرد. مقدار غذا و پوشاک و وسائل راحتي که بر روي زمين وجود دارد چندين برابر نياز بشر موجود است. لکن تنبلي ، بي تدبيري ، و کج فهمي عدّه اي از مردم باعث شده که حدود هشتاد درصد ثروت روي زمين در دست بيست درصد مردم قرار گيرد. آيا اگر اين هشتاد درصد محروم براي احقاق حقّ خود قيام کنند نمي توانند حقّ خود را از آن بيست درصد مردم بگيرند؟! روشن است که اگر بخواهند مي توانند ولي نمي خواهند. آيا اگر مردم فلسطين ، مردم عراق ، مردم افغانستان و مردم ديگر ممالک گرفتار فقر ، يکپارچه برخيزند نمي توانند از عهده ي اسرائيل و آمريکا و ديگر کشورهاي جهانخوار بر آيند؟! اگر بخواهند مي توانند ؛ ولي اختلافات فکري ، مذهبي ، تنبلي ها ، ترسها و انديشه هاي نادرست اجازه ي چنين کاري را نمي دهد. انبياء(ع) آمده اند تا بشر را با هم يکرنگ کنند تا در سايه يکرنگي ، همه از مواهب خدادادي عادلانه استفاده نمايند. لکن مردم تن به اين تعاليم نمي دهند ؛ و تا مردم تن به تعاليم الهي ندهند ، اين بي عدالتي در تقسيم رزق ، همواره خواهد بود. اين سنّت خداست که هر کس آخرت را رها کرده و فقط دنيا را بخواهد به آن مي رسد ؛ و هر کس براي آخرتش تلاش کند و مجري احکام خدا باشد او هم به اندازه ي کفاف به دنيا مي رسد هم به آخرت. « آن كس كه(تنها) زندگى زودگذر(دنيا) را مى‏طلبد، آن مقدار از آن را كه بخواهيم و به هر كس اراده كنيم مى‏دهيم؛ سپس دوزخ را براى او قرار خواهيم داد، كه در آتش سوزانش مى‏سوزد در حالى كه نكوهيده و رانده شده است. و آن كس كه سراى آخرت را بطلبد، و براى آن سعى و كوشش كند ، در حالى كه ايمان داشته باشد ،سعى و تلاش او، (از سوى خدا) پاداش داده خواهد شد. »(الإسراء :18و 19). و فرمود: « كسى كه زراعت آخرت را بخواهد، به كشت او بركت و افزايش مى‏دهيم و بر محصولش مى‏افزاييم؛ و كسى كه فقط كشت دنيا را بطلبد، كمى از آن به او مى‏دهيم امّا در آخرت هيچ بهره‏اى ندارد»(الشورى:20) اين دو آيه ي شريفه مربوط به فرد است ؛ يعني اگر فردي فقط به دنبال دنيا باشد ، و آخرت و ايمان را رها کند، دچار سنّت استدراج مي شود و خدا او را غرق در خواسته هايش مي کند و در نهايت او را وارد جهنّم مي کند ؛ و اگر کسي طالب آخرت باشد و در راه آن تلاش کند او نيز به آخرتش مي رسد و از دنيا نيز بي بهره نمي ماند. امّا اگر يک جامعه در مسير خدا و آخرت قرار گيرند ، نه تنها آخرت مردم آن جامعه تأمين مي شود ، در دنيا نيز غرق در نعمت مي شوند ؛ و از آفات آسمان و زمين ايمن مي شوند. خداوند متعال مي فرمايد:« و اگر اهل شهرها و آباديها ، ايمان مى‏آوردند و تقوا پيشه مى‏كردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مى‏گشوديم؛ ولى(آنها حق را) تكذيب كردند؛ ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم »(الأعراف:96) بنا بر اين ، يکي ديگر از عوامل ازدياد رزق ، دينداري يا عدم دينداري است. اگر اجتماع متدينين حقيقتاً از دين تبعيت کنند نعمات الهي به آن جامعه سرازير مي شود و همه به اندازه ي کفاف از نعمات دنيايي بهره مي برند. امّا اگر جامعه اي ادّعاي دينداري کند ولي ديندار واقعي نباشد ، برکت از آن جامعه برداشته مي شود ؛ و در چنين فضايي فقط کساني به ثروت مي رسند که فقط طالب دنيا هستند ؛ و اگر از دين هم حرفي مي زنند فقط براي اين است که به دنيا برسند. اين از يک طرف مجازات خود آن شخص است که گرفتار سنّت استدارج شده است ؛ و از طرف ديگر مجازات جامعه ي مدّعي دينداري است. چون در ادّعاي خود صدق تامّ ندارند. (پس در اينجا لازم است دقت کنيم که ايا واقعا افرادي ديندار بوده و آموزه هاي دين را اجرا مي‌کنيم؟ يا اينکه فقط ادعا مي‌کنيم؟) 6- حکمت تفاوت در ميزان ارزاق. 6-1- تفاوت در رزق باعث مي شود که عدّه اي کارفرما و عدّه اي کارگزار و کارگر شوند ؛ و به اين وسيله چرخ زندگي اجتماعي مي چرخد. در واقع خداوند به هر کسي استعدادهاي خاصّي را روزي کرده است. يکي از روزي سلامتي و قدرت بدني برخوردار است و ديگري از روزي هوش و ابتکار و سومي از مال و منال دنيوي بهره ي بيشتر برده است ، و چهارمي حس هنري خوبي دارد و... . و همه اينها از سنخ روزي است. لذا همه از روزي برخوردارند لکن سنخ روزيها متفاوت است ؛ و همين امر باعث مي شود که همه ي مردم به همديگر محتاج باشند. و اين احتياجهاي متقابل ، باعث پديد آمدن اجتماع و بقاء آن مي شود. خداوند متعال مي فرمايد:«أَ هُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ. ــــــ آيا آنان رحمت پروردگارت را تقسيم مى‏كنند؟! ما معيشت آنها را در حيات دنيا در ميانشان تقسيم كرديم و بعضى را بر بعضى برترى داديم تا برخي ، بعضي ديگر را به خدمت گيرند ؛ و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‏آورى مى‏كنند بهتر است.»(الزخرف:32( 6-2- گاه تفاوت در رزق براي امتحان برخي بندگان است ؛ تا از اين راه استعدادهاي فطري افراد شکوفا شود. خداوند متعال مي فرمايد:« امّا انسان هنگامى كه پروردگارش او را براى آزمايش، اكرام مى‏كند و نعمت مى‏بخشد(مغرور مى‏شود و) مى‏گويد: «پروردگارم مرا گرامى داشته است.» و امّا هنگامى كه براى امتحان ، روزيش را بر او تنگ مى‏گيرد ، مى‏گويد: «پروردگارم مرا خوار كرده است.» »(الفجر:15و 16( 6-3- گاه تفاوت رزق براي اين است که خداوند متعال حضور خويش را در تدبير عالم به بندگانش نشان دهد ؛ و بفهماند که کثرت مال دنيا ، ارزش نبوده و علامت عنايت خاصّ خدا به کسي نيست. خداوند متعال مي فرمايد:« [روزى قارون] با تمام زينت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها كه خواهان زندگى دنيا بودند گفتند: اى كاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نيز داشتيم . به راستى كه او بهره عظيمى دارد. ـــ اما كسانى كه علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند: واى بر شما ثواب الهى براى كسانى كه ايمان آورده‏اند و عمل صالح انجام مى‏دهند بهتر است، اما جز صابران آن را دريافت نمى‏كنند. ـــ سپس ما، او (قارون ) و خانه‏اش را در زمين فرو برديم، و گروهى نداشت كه او را در برابر عذاب الهى يارى كنند، و خود نيز نمى‏توانست خويشتن را يارى دهد. ــــ و آنها كه ديروز آرزو مى‏كردند بجاى او باشند(هنگامى كه اين صحنه را ديدند) گفتند: واى بر ما! گويى خدا روزى را بر هر كس از بندگانش بخواهد گسترش مى‏دهد يا تنگ مى‏گيرد! اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود، ما را نيز به قعر زمين فرو مى برد. اى واى گويى كافران هرگز رستگار نمى‏شوند. »(قصص:79ــ82( و مي فرمايد: « ‏ و هنگامى كه رحمتى به مردم بچشانيم، از آن خوشحال مى‏شوند؛ و هر گاه رنج و مصيبتى به خاطر اعمالى كه انجام داده‏اند به آنان رسد، ناگهان مأيوس مى‏شوند. آيا نديدند كه خداوند روزى را براى هر كس بخواهد گسترده يا تنگ مى‏سازد؟!در اين نشانه‏هايى است براى گروهى كه ايمان مى‏آورند. پس حقّ نزديكان و مسكينان و در راه‏ماندگان را ادا كن! اين براى آنها كه رضاى خدا را مى‏طلبند بهتر است، و چنين كسانى رستگارانند. »(روم:36ــ 38( 6-4- روزي افزون ، گاه از باب مجازات الهي است. يعني خداوند متعال کساني را که خدا را فراموش کرده و به دنيا چسبيده اند ، با امور دنيايي مشغول مي کند تا بدون اينکه خود بدانند ناگهان خود را در آتش جهنّم ببينند. خداوند متعال مي فرمايد:« خدا روزى را براى هر كس بخواهد وسيع ، و براى هر كس بخواهد تنگ قرار مى‏دهد؛ ولى آنها ( كافران) به زندگى دنيا، شاد و خوشحال شدند؛ در حالى كه زندگى دنيا در برابر آخرت، متاع ناچيزى است.»(الرعد:26). و فرمود: « آن كس كه(تنها) زندگى زودگذر(دنيا) را مى‏طلبد، آن مقدار از آن را كه بخواهيم ، و به هر كس اراده كنيم ، مى‏دهيم؛ سپس دوزخ را براى او قرار خواهيم داد، كه در آتش سوزانش مى‏سوزد در حالى كه نكوهيده و رانده شده است. و آن كس كه سراى آخرت را بطلبد، و براى آن سعى و كوشش كند-در حالى كه ايمان داشته باشد- سعى و تلاش او، (از سوى خدا) پاداش داده خواهد شد.»(الإسراء:18و 19( 6-5- گاه تنگ نمودن روزي براي اين است که بنده ي خدا طغيان نکند. يعني همانطور که خدا روزي برخي افراد فاسق را از باب مجازات افزايش مي دهد ، روزي برخي افراد مومن را هم کاهش مي دهد تا همواره خود را محتاج خدا ببيند و راه طغيان پيش نگيرد. همچنين اگر همه در يک سطح بودند به استخدام همديگر در نمي آمد ، لذا افراد براي اين که از داشته هاي ديگران استفاده نمايند متوسل به زور مي شدند ، همان گونه که کشورهاي ثروتمند سعي مي کنند با افزايش قدرت نظامي خود ديگر کشورهاي ثروتمند را مطيع خود کنند يا خود را از تجاوز آنها در امان نگه دارند. بين کمپانيهاي ثروت و سرمايه داران نيز چنين رقابتهاي سخت و بعضاً خونبار وجود دارد. خداوند متعال مي فرمايد:« چنين نيست(كه شما مى‏پنداريد) به يقين انسان طغيان مى‏كند ؛ از اينكه خود را بى‏نياز ببيند. »(علق:6و7 ) و مي فرمايد:« بخوريد از روزيهاى پاكيزه‏اى كه به شما داده‏ايم؛ و در آن طغيان نكنيد، كه غضب من بر شما وارد شود و هر كس غضبم بر او وارد شود، سقوط مى‏كند. »( طه:81) و ايضاً فرمود: ««وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَ لكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِيرٌ بَصِيرٌ ــــ اگر خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمين طغيان و ستم مى‏كنند؛ از اين رو به مقدارى كه مى‏خواهد(و مصلحت مى‏داند) نازل مى‏كند، كه نسبت به بندگانش آگاه و بيناست»(شورى: 27) . همچنين فرمود:« اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! هنگامى كه در راه خدا گام مى‏زنيد(و به سفرى براى جهاد مى‏رويد)، تحقيق كنيد! و به خاطر اينكه سرمايه ي ناپايدار دنيا(و غنايمى) به دست آوريد، به كسى كه اظهار صلح و اسلام مى‏كند نگوييد: «مسلمان نيستى» ؛ زيرا غنيمتهاى فراوانى(براى شما) نزد خداست. شما قبلاً چنين بوديد؛ و خداوند بر شما منّت نهاد(و هدايت شديد). پس، (به شكرانه اين نعمت بزرگ،) تحقيق كنيد! خداوند به آنچه انجام مى‏دهيد آگاه است»(النساء:94( حاصل کلام: 1ـ رزق فقط شامل خوراک و پوشاک و مسکن و امثال آن نيست ؛ بلکه هر چيزي که بشر از آن سود مي برد جزء رزق است. لذا وجود ، انسان بودن ، سلامتي ، دين ، علم ، امنيت ، انبياء و ائمه(ع) ، استعدادها و ... همه جزء رزق محسوب مي شوند. در اينجا از شما سوال ‌ميکنيم از کجا معلوم رزق هاي ديگر شما (مانند رزق هاي معنوي) از کافر پولدار زيادتر نباشد؟ از طرف ديگر از کجا معلوم آن اموالي که کافر دارد واقعا به نفعش باشد ؟ شايد آنها نوعي بلا ونقمت براي اوست ؟ حتي اگر هم فرض کنيم اموالش کاملا به نفع او بوده و در دنيا بيشترين استفاده را از آن مي برد؛ باز هم در مقابل رزق‌هاي اخروي که براي افراد با ايمان هست قليل بوده و قابل مقايسه نيست. پس بهتر است به انواع ديگر رزق هم توجه داشته باشيم. 2 ـ همه ي موجودات از رزق الهي بهره دارند ؛ و موجودي نيست که از خدا دم به دم روزي نگيرد. در بين انسانها نيز همه از روزي الهي بهره دارند. ولي روزيهاي گوناگون به صورت متفاوت بين مردم تقسيم شده تا انسانها محتاج يکديگر باشند و در نتيجه اجتماع انساني شکل گيرد ؛ و در متن اجتماع استعدادهاي فطري انسانها شکوفا شود. حتّي ديگر موجودات عالم نيز محتاج يکديگرند تا به اين وسيله با هم پيوند يافته جهان را بسازند. امّا اين مطلب را که چه چيزي به نفع شخص خاصّي است فقط خدا مي داند چرا که او خبير و عليم است. چه بسا انسان با علم ناقص خود چيزي را به ضرر خود بداند و حال آنکه نفع او در همان است. خداوند متعال مي فرمايد: «... وَ عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ . ــــ چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است ؛ يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است ؛ و خدا مى‏داند، و شما نمى‏دانيد.»(البقرة:216) و ايضاً فرمود: « فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيرا .ـــ چه بسا چيزى خوشايند شما نباشد، در حالي که خداوند خير فراوانى در آن قرار مى‏دهد »(النساء:19( 4- تفاوت رزق افراد داراي حکمتهاي فراواني است که انسانهاي اهل ايمان و فکر به آنها پي مي برند ؛ در نتيجه بر قوّت ايمانشان افزوده مي شود. 5- اما در مورد کار و تلاش توجه داشته باشيم که روزي فقط و فقط به دست خداست ؛ و تلاش انسان فقط معدّ است. رزق از سنخ مخلوق است و هيچ انساني قادر به خلق روزي نيست. کار و تلاش فقط راهي است براي رسيدن به رزقي که خدا خلق نموده است. و خدا به خاطر مصالحي ، اين دو را در موارد زيادي به هم گره زده است. به بيان دقيق تر و کاملتر : دو نوع روزي داريم الف- روزي طالب (يا محتوم) و ب- روزي مطلوب . رزق طالب همان روزي تضمين شده است و به هرحال چه بخواهيم و چه نخواهيم خدا به ما مي دهد. ولي رزق مطلوب براي کسي است که آن را طلب کند و سعي کند با کارهاي مختلف آن را بدست آورد. عوامل مختلفي مي تواند باعث وسعت «رزق مطلوب » مي شود از قبيل کار وتلاش، دعا، صله رحم و ... . به بيان ديگرمقدار« رزق طالب» تضمين شده است؛ ولي مقدار «رزق مطلوب » بستگي به عوامل مختلفي از قبيل کار, دعا, و... غيره دارد. پس کار و تلاش هم يکي از راههاي جلب روزي است.

پرسمان دانشجویی