روح | کتابخانه مجازی الفبا

درباره روح توضيحي مي خواستم.

از نظر حكماي اسلامي انسان موجودي است مركب از دو بعد مادي و مجرد(غيرمادي) و از ديدگاه حكمت متعاليه انسان موجودي است داراي مراتب كه ضعيفترين مرتبه او بدن مادي اوست ؛ و مرتبه بالاتر از بدن مادي، نفس است ؛ نفس نیز خود مراتبي دارد. پايين ترين مرتبه نفس، نفس نباتي يا روح نباتي است كه شأن آن حفظ حيات، رشد و نمو، توليد مثل و حفظ تركيب موجود زنده است. اين مرتبه ازنفس(روح) هم در انسان وجود دارد هم در حيوانات هم در گياهان؛ اگر اين مرتبه از نفس تعلق خود را از موجودي مادي قطع كند، موجود مادي(گياه يا حيوان يا انسان) اتحادتركيبی بدن خود را از دست مي دهد و شروع به تجزيه شدن مي كند. انسان در حالت مرگ مغزي تنها داراي همين مرتبه از نفس(روح) است و تعلق مراتب بالاتر نفس، از بدن بريده شده است ؛ لذا بدن او مثل گیاه رشد می کند ولی درای حرکت ارادی نیست.
مرتبه دوم نفس، نفس حيواني است كه شأن آن درك جزئيات و حركت ارادي است. اين مرتبه تنها در حيوان و انسان است و گياهان فاقد آنند؛‌ خود اين مرتبه نيز از حيث شدت و ضعف در حيوانات مختلف، متفاوت است. انسانهاي ديوانه و عقب افتاده ذهني كه فاقد ادراك عقلي هستند بالاتر از اين مرتبه را به صورت بالفعل ندارند.
مرتبه سوم نفس(روح)، نفس ناطقه يا روح انساني است كه شأن آن ادراك امور كلي و عقلي است ؛ در اين مرتبه موجود زنده،‌ مي داند كه مي داند؛ بر خلاف حيوان كه مي داند، ولي نمي داند كه مي داند ؛ يعني حیوان بر خلاف انسان علم به علم ندارد. اين مرتبه از نفس(روح) مختص انسان است و حيوانات و گياهان از آن بي بهره اند. در داشتن اين مرتبه، تمام انسانهاي سالم و عادي با هم مشترکند ، چه كافر و چه مؤمن. در اين مرتبه انسان بالقوّه ميل به عالم ملكوت دارد ولي گرايش او به سمت طبيعت و جنبه هاي حيواني تا حدّ زیادی بالفعل است ؛ لذا اين سه مرتبه از نفس(روح) از تقدّس خاصّي برخوردار نيست؛ گرچه نفس در هر مرتبه آن محترم است ؛ لذا از نگاه دين اسلام بريدن درختان نيز بدون ضرورت كار قبيحي است كما اينكه حيوانات نيز در اسلام داراي حقوق ويژه اي هستند؛ انسان نيز با داشتن نفس ناطقه از حرمت ويژه اي برخوردار است امّا حرمت غير از قداست است.
مرتبه چهارم روح، روح ايمان ا ست كه اكتسابي است. انسان اگر توانست بر اقتضائات سه مرتبه سابق غلبه كرده و ميل بالقوه خود به عالم ملكوت را بالفعل كند و به سمت عالم ملكوت سير دروني كند صاحب مرتبه روح ايمان مي شود. در اين مرتبه است كه انسان حقيقت قداست و پرستش را به اندازه قدرت روح خود ادراك مي كند؛ اين مرتبه تا زماني كه انسان توجّه به اين حقايق دارد در انسان باقي است اما به محض اين كه توجه روحي خود را از آنها برگرداند و به عالم طبيعت ميل كرد روح ايمان از او جدا مي شود. لذا در روايات آمده است كه روح ايمان با ارتكاب گناه كبيره از وجود مؤمن مفارقت مي كند. از همين روست كه مرتبه پايين روح آدمي را نفس امّاره مي گويند ؛ چون این مرتبه امر به دنيا مي كند( گرایش شدیدی به دنیا دارد). مرتبه چهارم نیز خود مراتبي دارد كه پايين ترين مرتبه آن نفس لوّامه است كه در آن مرتبه روح متزلزل است ؛ گاه به سمت عالم قدس نظر مي كند و گاه به طبيعت مي گرايد؛ لذا در اين مرتبه انسان گناه مي كند و آن گاه توبه مي كند و باز گناه مي كند، و باز توبه می کند . بالاترين مرتبه روح ايمان، نفس مطمئنه است كه در آن مرتبه تماما توجه به ملكوت دارد و ميلي به سمت دنيا ندارد.
مرتبه پنجم نفس(روح)، روح القُدُس است كه صاحب آن داراي مقام عصمت است ؛ و اين مرتبه مختّص به انبياء و ائمه(ع) است. اين مرتبه نيز دراي مراتب فراواني است كه اختلاف مقامات انبياء و اولياء ناشي از اين اختلاف مراتب است؛و عالي ترين مرتبه روح القدس در چهارده معصوم است؛ صاحب روح القدس نه تنها از معصيت كه از لهو و لعب و سهو و نسيان نيز در امان است؛ وحي و اعجاز نيز از شئون اين مرتبه است.
اما حقيقت روح چيست؟
حقيقت روح از ديدگاه حكما، موجودي است مجرّد از ماده و آثار مادّه و روح در عالی ترین مرتبه اش اولين مخلوق خداست كه حكما آن را عقل اول مي نامند. در روايات نبوي نیز تصريح شده است كه روح حضرت رسول الله(ص) اولين مخلوق خداست. اين روح يكي بيش نيست ؛ و اين همان است كه خداوند متعال فرمود: « و نفخت فيه من روحي» اين روح واحد كه اولین موجود عالم عقل است ، در مراتب وجود تنزّل مي يابد و به ابدان انسانها تعلق مي يابد و به سبب اين تعلق تكثر مي يابند و روح جزئي يا نفس جزئي نام مي گيرد؛ لذا حقيقت روح مقدّم بر بدن است ولي روح جزئي كه از تعلق روح به بدن پديد مي آيد به واسطه متأخر بودن اين تعلق بر بدن بعد از پيدايش بدن پديد مي آيد؛‌ بنابراين به يك اعتبار روح مقدّم بر بدن است- لكن روح كلّي نه روح جزئي- و به اعتبار ديگر روح متأخر از بدن است. همچنين گفتني است كه آن روح واحد(عقل اول) را از آن جهت روح نبي اكرم(ص) مي گويند كه روح جزئي پيامبر(ص) در سير صعودي خود با آن متّحد شده است. مراد از روح القدس نيز همين روح اول و عقل اول است. البته عقل دوم وعقل سوم تا عقل فعال نيز همگي مراتب متعدد روح القدسند و جبرئيل يكي از اين مراتب است لذا در روايات گاه روح را جبرئيل و گاه ملكي بزرگتر از جبرئيل گفته اند.
سخن در باب روح يا نفس بسيار زياد است لذا به همين مقدار بسنده مي شود. براي كسب آگاهي بيشتر رجوع به كتب فلسفي و روايات اهل بيت(ع) الزامي است و رجوع به اين منابع محتاج كسب برخي معلومات مقدماتي است. روايات اين باب را مي توانيد در بحارالانوار، ج25 باب سوم ص47 به بعد ملاحظه فرماييد.

پرسمان دانشجویی