چيستي خداوند | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد چيستى «خداوند» و چگونگي شناخت خدا توضيح دهيد؟

فكر در ذات الهى‏ نخست بايد دانست «ادراك بشر» به آنچه محدود و قابل تصور است، راه دارد؛ نه به ذاتى كه از همه بالاتر است و همه متأخر از آن، بعد از آن و مخلوق آن هستند. «اشاره» نيز بدان مقام راه ندارد؛ چه اشاره حسّى باشد و چه اشاره ذهنى، عقلى و وهمى. چگونه مى‏توان به ذاتى كه فوق تصور است، اشاره كرد؟! به همين جهت از فكر در «ذات حق» نهى شده است؛ چنان‏كه امام على بن موسى الرضا(عليه‏السلام) مى‏فرمايد: « ... فليس اللَّه عرف من عرف بالتشبيه ذاته، و لا اياه وحّد من اكتنهه، و لا حقيقته اصاب من مثله، و لابه صدّق من نهّاه، و لا صمد صمده من اشار اليه»؛ «پس، خداى را نشناخته، آن كس كه ذات او را به چيزى تشبيه كرده است و به توحيد او نايل نگشته، آن كس كه خواسته است به كنه ذات او برسد، و به حقيقت او نرسيده، آن كس كه ذات او را تصوير ذهنى نموده است و به او تصديق نكرده است، آن كس كه ذات او را حدّى قائل شده و به جانب او روى نياورده است؛ آن كس كه به ذات او اشاره كرده است ...». حتى اگر عقل و عشق همگام باشند و با بلند پروازى‏هاى خود، بخواهند به سوى مقام ذات اوج بگيرند، راه به جايى نبرده، به حيرت خواهند افتاد و بر ناتوانى و قصور خود در اين ميدان، با كمال شرمسارى اعتراف خواهند كرد. سحرگاهان كه مخمور شبانه‏گرفتم باده با چنگ و چغانه‏ نهادم عقل را ره توشه از مى‏به شهر هستيش، كردم روانه‏ نگار مى‏فروشم، عشوه‏اى دادكه ايمن گشتم از مكر زمانه‏ ز ساقىّ كمان ابرو شنيدم‏كه‏اى تير ملامت را نشانه! نبندى ز آن ميان، طرفى كمر واراگر خود را ببينى در ميانه‏ برو اين دام بر مرغ دگر نه!كه عنقارا بلند است آشيانه البته اهل دعا در مقام «دعا»، اهل عبادت در مقام «عبادت»، اهل ذكر در مقام «ذكر»، ارباب سلوك در مقام «سلوك» و ... به ذات عينى حق، در مظاهر اسماى او روى مى‏آورند و از طريق اسما و صفات او، به ذات او متوجه مى‏شوند. به عبارتى، ذات حق را با اسما مى‏خوانند؛ زيرا به مقام ذات راه نيست. عنقا شكار كس نشود دام بازچين‏كاينجا هميشه باد به دست است دام را خداوند از ديدگاه قرآن‏ قرآن كريم - كه جامع‏ترين، دقيق‏ترين و رساترين تعريف‏ها را نسبت به خداوند متعال مطرح مى‏كند - او را تنها از طريق اسما و صفاتش، براى ما باز مى‏شناساند. قرآن كريم در پى آن است كه در حد توان، خداوند را به كامل‏ترين وجه از طريق اسما و صفاتش، به انسان بشناساند. از ديدگاه قرآن، خداوند گشايش‏بخش و دانا، سريع‏ترين حساب‏گر، زنده و پاينده، والا، بزرگ و داراى حقيقت، صاحب شكوه و ارجمندى و بى‏نياز است. آنكه دولت آفريد و دو سراملك دولت‏ها چه كار آيد ورا از نظر قرآن، خداوند «متعال» است ؛ يعنى، او از هر چه در وهم ما آيد، بالاتر است و هرگز ما نمى‏توانيم حقيقت او و جمال و جلال او را - آن‏گونه كه هست - در يابيم. اى برون از وهم و قال و قيل من‏خاك بر فرق من و تمثيل من خداوند، يكى است و جز او خدايى نيست؛ او يكتا و يگانه است و هيچ چيز مثل و مانند او نيست. او پادشاه راستين جهان هستى، پاك از هر عيب، سلامت بخش، مراقب بر همه چيز، عزيز، اصلاح‏گر، ترميم كننده و شايسته بزرگى است و او بر همه چيز قادر و توانا است. گفت صوفى قادر است آن مستعان‏كه كند سوداى ما را بى‏زيان‏ آن كه آتش را كند ورد و شجرهم تواند كرد اين را بى‏ضرر آن كه گل آرد برون از عين خارهم تواند كرد اين دى را بهار آن كه زو هر سرو آزادى كندقادر است ار غصه را شادى كند او خدايى است «بخشنده و مهربان» و اين دو صفت، چنان در او متجلّى است كه تمامى سوره‏هاى قرآن را با آن آغاز كرده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» و آن چنان خدايى است كه مهربانى و بخشايش را بر خود فرض كرده است. خداوند، در غايت بزرگى و عظمت است؛ اما به انسان از رگ گردن نزديك‏تر مى‏باشد و حتى وسوسه‏هاى نفس او را نيز مى‏داند. آنچه حق است اقرب از حبل الوريدتو فكنده تير فكرت را بعيد اى كمان و تيرها برساخته!صيد نزديك و تو دور انداخته او خدايى است آمرزنده و نيرومند، توبه‏پذير، دوستدار، داراى نعمت، داراى رحمت، بسيار توبه‏پذير و داراى فضل بزرگ. وِزْر او و صد وزير و صد هزارنيست گرداند خدا از يك شرار پرورد در آتش ابراهيم راايمنى روح سازد بيم را از سبب سوزيش من سودايى‏ام‏در خيالاتش چو سوفسطايى‏ام خداوند، آفريننده جهان هستى و آسمان‏ها و زمين، صاحب اختيار، مالك و مدبّر همه شئون و پروردگار همه عالميان است. او هيچ شريكى ندارد، نه در آفرينش و سلطنت و نه در ربوبيّت، حكم كردن، شفاعت و هيچ كمالى ديگر. غير از خداوند، هركس نصيب و بهره‏اى از «كمال» دارد، از او وام گرفته است. اى همايى كه همايان فرخى!از تو دارند و سخاوت هر سخى‏ اى كريمى كه كرم‏هاى جهان!محو گردد پيش ايثارت نهان‏ اى لطيفى كه گل سرخت بديد!از خجالت پيرهن را بر دريد دست رحمت و قدرت الهى، گشوده ‏است و هرگونه كه بخواهد مى‏بخشد و روزى مى‏دهدهر جا كه باشيم، او با ما است و به آنچه مى‏كنيم، دانا استدر واقع به هر جا روى كنيم، خدا آنجا است. گر به جهل آييم، آن زندان اوست‏ور به علم آييم، آن ايوان اوست‏ ور به خواب آييم، مستان وييم‏ور به بيدارى به دستان وييم‏ ور بگرييم، ابر پر زرق وييم‏ور بخنديم، آن زمان برق وييم‏ ور به خشم و جنگ عكس قهر اوست‏ور به صلح و عذر، عكس مهر اوست او خدايى است كه دعاها را مى‏شنود و اجابت مى‏كند. اى دهنده عقل‏ها! فريادرس‏تا نخواهى تو نخواهد هيچ كس‏ هم طلب از توست وهم آن نيكويى‏ما كه ايم؟ اوّل تويى، آخر تويى‏ هم بگو تو، هم تو بشنو، هم تو باش‏ما همه لاشيم با چندين تراش

پرسمان دانشجویی