علل شكل گيرى فرقه ها | کتابخانه مجازی الفبا

راز پيدايش فرقه هاى مختلف در اسلام و ديگر اديان چيست؟

تقريبا تمامى اديان در درون خود، فرقه ها، شاخه ها و گرايش هاى گوناگون و متفاوتى دارند. اين مسئله علل مختلفى دارد كه برخى از آنها عبارتند از:

1. ضعف فكرى

اصولاً محدوديت فكرى برخى از انسان ها و ناتوانى آنان در حلّ قطعى همه مسائل اعتقادى، از جمله مهم ترين علل اختلافات است. در مواردى كه مسئله به روشنى قابل حلّ نيست، هر كس به حدس و گمانى مى رسد؛ در اين صورت اختلاف نظرها آشكار مى شود و كم كم به پيدايش فرقه ها مى انجامد. در جهان اسلام نيز با توجه به اين كه حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) در مدت كوتاه رسالتش، فرصت بيان تفصيلى همه مطالب را براى مردم نيافت؛ از اين رو، لازم بود جانشينى كه معصوم باشد، كار را به عنوان امامت مسلمين و تبيين معارف قرآن و سنت نبوى ادامه دهد، ليكن پيروى يكپارچه امت از امامان معصوم (علیهم السلام) نيز شرط حفظ وحدت است و فقدان آن بر اثر عوامل ديگرى كه برخى از آنها در پى مى آيد مانع تأثيرگذارى اين مسئله در حد مطلوب شد [1]

2. تعصبات قومى و قبيله اى

پس از وفات پيامبر (صلی الله علیه و آله)، مسلمانان به جاى اينكه در مراسم خاك سپارى شركت كنند، هر گروه از انصار و مهاجران مدعى شد كه حق خلافت از آن او است. بنابر شواهد تاريخى، هيچ يك از انصار و مهاجران، در تعيين جانشين پيامبر (صلی الله علیه و آله) از قرآن و سنت رسول خدا يا از مصلحت امت سخن نگفت، بلكه سخن هر گروه در اين بود كه جانشينى پيامبر (صلی الله علیه و آله) حق خويش است، نه ديگرى، چون در ميان انصار دو قبيله اوس و خزرج از درون به رقابت برخاستند، به دليل همين اختلاف داخلى، مهاجران غالب شدند[2]. اين مسئله به سرعت اختلافى بنيادين در انديشه سياسى و كلامى مسلمين پديد آورد.

3. منافع مادى

از منابع تاريخى و روايى معلوم مى شود گروهى با جعل مطالب و اخبار غلوّ آميز و انتشار آن، توجّه عده اى را به خود جلب كرده و از موهبت ها و بذل و بخشش هاى مادى بهره مند مى شدند؛ مانند مغيره بن سعيد كه در تمام عمر خود، در تلاش بود تا مرام جديدى احداث كرده و گروهى متشكل پديد آورد تا به اهداف مادى و دنيايى خود برسد.[3]برخى نيز مى خواستند در محيط اسلامى، راهى براى مباح كردن گناهان و ترك واجبات و فراهم ساختن بساط عيش و عشرت توأم با توجيه شرعى پيدا كنند. برخى از مورخان ملل و نحل يكى از علل پيدايش غلاة را همين امر دانسته اند[4].

4. انگيزه هاى سياسى

سياست بازانى كه بيشتر به اهداف غلط خود مى انديشند، براى نيل به مقصود، از حربه هاى گوناگونى استفاده مى كنند. يكى از حربه هاى قوى و كارآمد، ايجاد فرقه ها و نحله هاى گوناگون مذهبى است. اينان گاه با به وجود آوردن چنين فرقه هايى، يك سلسله مسائل و آموزه هاى دور از ذهن و عقل را وارد جريان مخالف خود مى كردند تا به آن آسيب وارد نموده و آن را در مقابل چشم ديگران ناميمون جلوه دهند. مانند برخى از اخبار در مورد ائمه (علیه السلام) كه به دور از حقيقت و واقعيت است [5]. همچنين گفته شده است كه فرقه كيسانيه (پيروان مختاربن ابى عبيده ثقفى ) براى تضعيف ديدگاه و حركت مختار از سوى مخالفانش پديدار شد[6] .

5. تلاقى ملل

با گسترش حوزه جغرافيايى اسلام و فتوحات زياد مسلمانان، به تدريج پيروان اديان و عقايد ديگر وارد حوزه اسلامى شدند. گروهى از افراد تازه مسلمان، به طرح مسائل و مشكلات خود براى مسلمانان پرداختند و كسانى كه بر دين خود باقى مانده بودند، در اين مسائل با مسلمانان مجادله مى كردند. در اواخر حكومت بنى اميه و اوايل حكومت عباسيان، به دليل ترجمه فلسفه يونان، مجادلات و مشكلات فكرى در بين مسلمانان شدت بيشترى گرفت و باعث پديدارى برخى از فرقه ها شد. بر اساس گزارش دكتر حسين عطوان، قدريه ديدگاه هاى خود را از تأثيرپذيرى يهوديان و مسيحيان مسلمان شده شامى صورت مى دادند. [7]

پرسمان دانشجویی