نماز پيامبر (ص) | کتابخانه مجازی الفبا

آيا نماز ما عيناً نماز پيامبر (ص) مي باشد؟ در اين صورت آيا ايشان در تشهد نمازشان بر خود و آل خود درود مي فرستاد؟

پاسخ: با سلام. براي رسيدن به پاسخ به نكات زير توجه فرماييد:

الف ـ پيامبرصلي الله عليه و آله وسلم موظف بودند نماز را همان‏گونه كه خداوند امر فرموده است، به جاي آورند.

ب ـ پيامبرصلي الله عليه وآله و سلم و ديگر مردم در احكام الهي مساوي‏اند.

ج ـ قرآن مجيد نيز مي‏فرمايد: إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليما خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى‏فرستد اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملًا تسليم (فرمان او) باشيد.

از طرف ديگر پيامبرصلي الله عليه وآله و سلم خود در رأس مؤمنان و اولين ايمان آورندگان است. ازاين‏رو در جاي ديگري قرآن مجيدمي‏فرمايد:

« آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ ...»؛ پيامبر، به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده، ايمان آورده است. از آن جايي كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم خود مؤمن است و آيه قبلي شامل خود آن حضرت نيز مي‏شود كه به مؤمنان دستورمي‏دهد به پيامبر صلوات بفرستند، بنابراين پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم موظف به فرستادن صلوات و درود بر خود بودند.

د ـ پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم يك شخصيت حقيقي دارد مانند ديگر مردم و يك شخصيت حقوقي به عنوان فرستاده خدا و دراين موارد جهات و حيثيات متفاوت است؛ يعني، مقام رسالت و شخصيت حقوقي پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم را همه بايد پاس داشته و احترام بگذارند. اين مسأله از چنان اهميتي برخوردار است كه شخصيت حقيقي پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم نيز از اين وظيفه مستثنا نيست.در نتيجه:‌ صورت كلي اقامه نماز ميان مسلمانان قطعا بر گرفته از صورت و كيفيتي است كه پيامبر اسلام آنرا اجرا مي كرده اند و اين كيفيت بر اساس قرآن و وحي استوار بوده است.

در مورد صلوات و تشهد نماز نيز اين مسئله صادق است. براي درك كيفيت و حكم صلوات و تشهد در نماز بايد به قرآن و اقوال علما كه بر اساس احديث و ورايات استوار است رجوع نمود.

قرآن و صلوات

در قرآن كريم، حداقل دو آيه به چشم مي خورد كه اين معنا را به طور صريح بازگو نموده است، و هر دو آيه درسوره احزاب قرار دارد. يكي از آن دو، آيه 43 اين سوره است كه صلوات و درود خدا و فرشتگانش را براي همه مؤمنان گوشزد مي كند و مي فرمايد:

او كسي است كه بر شما درود و رحمت مي فرستد و فرشتگان او نيز براي شما تقاضاي رحمت مي كنند تا شما را ازظلمات (جهل و شرك و گناه) به سوي نور (ايمان و تقوا) رهنمون گردد؛ او نسبت به مؤمنان همواره مهربان بوده است.[1]

ديگري آيه56 اين سوره است كه علاوه بر صلوات خدا و فرشتگان، به مؤمنان نيز دستور مي دهد كه بر نبي مكرم اسلام(ص)، صلوات و درود بفرستد:

خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مي فرستند؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملاً تسليم (فرمان او) باشيد.

قرطبي در شأن نزول اين دو آيه به نقل از ابن عباس مي گويد: وقتي آيه56 فرو فرستاده شد، مهاجران و انصار گفتند: يا رسول الله! اين آيه مخصوص شماست و براي ما هيچ بهره اي ندارد! آن گاه آيه 43 اين سوره نازل گشت.[2]

بسياري ازروايات كه درمنابع روايي و تفسيري اماميه و اهل سنت، در كيفيت، فضيلت و آثار صلوات بر رسول خدا(ص) نقل شده، مربوط به تفسير و تبيين آيه شريفه است؛ گويا پس از نزول اين آيه مسلمانان بارها از پيامبر عظيم الشأن اسلام(ص) نحوه و شيوه فرستادن صلوات بر آن حضرت را جويا شده اند و طبيعي است كه آن حضرت همانند دهها مسئله ديگر به سؤال كنندگان پاسخ گفته است.

وجوب صلوات و رأي مشهور اماميه:

نظر مشهور اماميه[3] اين است كه صلوات بر پيامبر(ص) و آل او، در تشهدهاي نماز، واجب و ضروري است و در اين جهت، مشهورترين فقهاي شيعه از گذشته هاي دور تاكنون هيچ ترديدي ندارند و همگان بر آن تأكيد مي ورزند، به گونه اي كه اگر كسي به طور عمدي صلوات بر آن حضرت را ترك كند و ناديده بگيرد، نماز چنين شخصي باطل است و بايد آن را اعاده نمايد. شيخ مفيد، سيدمرتضي شيخ طوسي، ابن ادريس حلي، زين الدين ابي علي الحسن بن ابي طالب معروف به فاضل، علامه حلي، جمال الدين احمدبن فهد الحلي، شهيد ثاني، فاضل هندي، علامه نراقي، الشيخ پيامبر(ص) حسن نجفي و فقهاي معاصر، همه صلوات بر پيامبر(ص) و آل آن حضرت را درتشهد نماز، واجب دانسته و آن را مسئله اي مورد اجماع قلمداد كرده اند[4].

و دركيفيت و نحوه صلوات بر محمد و آل محمد(ص) همه فقهاي شيعه در سايه رواياتي كه از اهل بيت(ع) رسيده است، اتفاق نظر دارند كه مقدار واجب و كمترين آن «اللهم صل علي محمد و آل محمد» است[5].

ديدگاه اهل سنت

از آنجا كه صلوات بر پيامبر(ص)(ص) مبناي وحياني و قرآني دارد، از اين رو اهل سنت هم از اين مسئله چشم پوشي نكرده اند و بحث صلوات بر پيامبر(ص)(ص) در منابع تفسيري و حديثي آنان، به مناسبت آيه شريفه 56 سوره احزاب، به طور وسيع انعكاس يافته است.

ديدگاه عالمان اهل سنت در مورد صلوات بر پيامبر(ص)(ص) در تشهد نماز دو نگرش وجود دارد؛ نخست اينكه صلوات بر پيامبر(ص)(ص) در تشهد نماز، فرض و واجب است. نگاه دوم استحباب است. نويسنده تفسير الثمرات اليانعة وقتي برداشتها و اقوال انديشمندان اهل سنت از آيه شريفه را شرح مي دهد، مي گويد: در مسئله چند قول وجود دارد:

1. ابوحنيفه: «امر» و دستور در آيه (صلواعليه) امر ندبي است نه امر وجوبي. او ديدگاههاي ديگر را تحت عنوان وجوب و فرض مي آورد كه در حقيقت همان نگاه وجوب است.

2. شافعيها: صلوات در نماز، فرض است، همان گونه كه صلوات بر پيامبر(ص) خدا در خطبه نماز جمعه واجب است.

3. طحطاوي: در طول حيات يك مسلمان، يك بار صلوات بر رسول الله واجب است.

4. مسلم: بر اساس اين روايت هرگاه نام مبارك رسول الله(ص) برده شود، صلوات بر او واجب است[6].

كيفيت آن هم از در منابع روايي اهل سنت به اين گونه آمده است:

«اللهم صل علي محمد و علي آل محمد، كما صلّيت علي آل ابراهيم، انك حميد، مجيد، اللهم بارك علي محمد و علي آل محمد، كما باركت علي آل ابراهيم انك حميد مجيد»[7].

پس مي توان به اين نتيجه رسيد كه نتنها پيامبر تشهد و صلوات نمازشان را به صورت امروزي انجام ميدادند بلكه كيفيت صلوات پيامبر اسلام(ص) هم بر اساس نظر اكثر قريب به اتفاق علماء(شيعه و سني) به صورت امروزي بوده است.[1] احزاب: 43: «هو الّذي يصلّي عليكم وملائكته ليخرجكم مّن الظّلمات إلي النّور.»

[2] القرطبي، ابي عبدالله پيامبربن احمد الانصاري(م671ق)، الجامع للاحكام القرآن، ج13، ص146

[3] از ميان فقهاي نامدار اماميه، شيخ صدوق درمورد صلوات بر پيامبر و آل او، در تشهد نماز، نه در كتاب من لايحضره الفقيه و نه در المقنع و نه در كتاب شريف امالي صريحاً ابراز عقيده نمي كند، و اين عدم موضع گيري شفاف وي باعث شده كه برخي ازفقهاي ديگر، از يك سو اين برداشت را داشته باشند كه او صلوات بر پيامبر و آل پيامبر را واجب نمي داند، و از ديگر سو، رفتار صدوق منشأ و سرآغاز اين نظر در ميان اماميه شده است كه صلوات درتشهد واجب نيست. از اين رو، فقهايي كه رأي صريح به وجوب صلوات نمي دهند، همه پس ازشيخ صدوق اند و عمل او را ملاك و معيار قرارداده و موضع گيري خود را به عمل صدوق مستند و مستدل ساخته اند.

[4] اسدالله رضايي ،كيفيت و چگونگي صلوات بر پيامبر اعظم(ص) نزد فريقين، مجله طلوع، پاييز 1386، شماره 23 صفحه 57

[5] همان، ص60

[6] الفقيه يوسف، يوسف بن احمد بن عثمان الشهير يا الفقيه يوسف، التفسير الثمرات اليانعة و الاحكام الواضحة القاطعة، يمن، ط الاولي، مكتبة التراث الاسلامي، 1423ق، ج 5، ص90.

[7] انهم قالوا: يا رسول الله! فكيف نصلي عليك؟ قال: قولوا: اللهم صل علي محمد و ازواجه و ذريته، كما صليت علي آل ابراهيم، و بارك علي محمد و ازواجه و ذريته، كما باركت علي آل ابراهيم، انك حميد مجيد.)البخاري، صحيح البخاري، ج4، ص164، حديث6360؛ السيوطي، جلال الدين عبدالرحمن (م911ق)، الدّرالمنثور في تفسير الماثور، ج5، ص408)

پرسمان دانشجویی