معنا و تفسیر عالمین و جهان‌ها چیست؟ ترتیب عالم، انواع و مراحل آن‌را شرح فرمائید. | کتابخانه مجازی الفبا

با سلام؛ در معنا و تفسیر عالمین و جهان‌ها توضیح دهید و در توضیح عالم و ترتیب و انواع و مراحل آن شرح فرمائید.

در مورد عالمین دو نوع بحث می‌توان مطرح کرد. یکی بحث تفسیری است و دیگر بحث فلسفی و عرفانی. الف. بحث تفسیری مفسران در تفسیر سوره حمد که اولین بار کلمه «عالمین» در آن آمده است، به توضیح و تفسیر آن پرداخته‌اند؛ و تقریباً تفسیر مشابهی از این کلمه ارائه کرده‌اند؛ و بر این باورند که کلمه «عالمین» جمع عالم به فتح لام است. در مورد کلمه «عالم» نیز می‌گویند: معنایش چیزی است به وسیله آن می‌توان به علم دست یافت؛ مانند قالَب، یعنى آنچه با آن قالب مى‌‏زنند. یا مانند خاتَم، یعنی چیزی که به وسیله آن مهر و موم مى‌‏زنند. البته برخی نیز احتمال داده‌اند که اشتقاق «عالم» از علامت باشد؛ زیرا عالم علامت وجود صانع است.[1] بحث دیگری که مفسران در مورد کلمه عالم مطرح کرده‌اند این است که کلمه «عالم» خود جمع است. هرچند از نظر لفظ مفرد است، ولی معنای آن جمع است؛ یعنی جمعی است که از لفظ خود مفرد ندارد؛ مثل لشکر و مردم. در این صورت معناى این کلمه شامل تمامى موجودات مى‌‏شود، هم تک تک موجودات را مى‌‏توان عالم خواند، و هم نوع نوع آنها را، مانند عالم جماد، عالم نبات، عالم حیوان، و عالم انسان، و هم صنف صنف هر نوعى را، مانند عالم عرب، و عالم عجم.[2] به بیان دیگر، عالم به معناى مجموعه‌‏اى است از موجودات مختلف که داراى صفات مشترک و یا زمان و مکان مشترک هستند، مثلاً مى‌‏گوییم عالم انسان، عالم حیوان و عالم گیاه، و یا مى‏‌گوییم عالم شرق و عالم غرب، عالم امروز و عالم دیروز.[3] به دنبال مبحث گذشته این مسئله مطرح می‌شود که اگر لفظ «عالم» جمع است، در این صورت معنای «عالمین» چیست؟ آیا عالمین جمع عالم است و مفید کثرت بیشتری است، یا برعکس معنای عالمین محدودتر از معنای عالم است. این بحث موقعی جدی‌تر می‌شود که وقتی بررسی می‌کنیم می‌بینیم: از یک سو بر اساس قواعد دستور زبان عربی، جمع با «ین» معمولاً براى جمع بستن موجوداتی دارای عقل هستند به کار می‌رود. بنابراین شامل تمام موجودات نمی‌شود. از سوی دیگر لفظ «عالم» در قرآن به کار نرفته است و فقط «عالَمین» آمده است.(کلمه عالمین هفتاد و سه بار در قرآن تکرار شده است).[4] اگر موارد استعمال عالمین را در قرآن در نظر بگیریم خواهیم دید که هر چند کلمه «عالمین» در بسیارى از آیات قرآن به معناى انسان‌ها آمده، ولى در پاره‌‏اى از موارد معناى وسیع‌ترى دارد، و انسان‌ها و موجودات دیگر جهان را در بر مى‏‌گیرد.[5] در این‌جا نیز اکثر مفسران بر این باورند که معنای «عالمین» گستره‌تر از عالم است. بنابر این هر چند کلمه «عالم» خود به تنهایى معناى جمع دارد، ولی هنگامى که به صورت «عالمین» جمع بسته مى‌‏شود، اشاره به تمام مجموعه‌‏هاى این جهان است.[6] البته ممکن است در مورد دایره و وسعت معنای کلمه عالمین به لحاظ موارد خاص بین مفسران اختلاف نظر وجود داشته باشد.[7] اما در مورد این‌که با توجه به قواعد دستور زبان عربی، جمع با «ین» معمولاً براى جمع بستن موجوداتی دارای عقل هستند به کار می‌رود؛ حال اگر عالمین به معنای مجموعه موجودات جهان باشد، با این‌که همه عالم‌هاى این جهان صاحبان عقل نیستند؛ چگونه این تفسیر با قواعد زبان سازگار خواهد بود؟ مفسران در پاسخ به این سؤال چند راه حل را بیان کرده‌اند: 1. موجودی در این عالم نیست که از عقل و شعور بی‌بهره باشد. یکی از مفسران در این‌باره چنین می‌گوید: «در محلّ خود ثابت و محقق است بنصّ آیات شریفه و اخبار متواتره بتواتر اجمالى که جمیع موجودات حتّى حیوانات و نباتات و جمادات بهره از عقل و شعور دارند و بهمان اندازه خدا بلکه اولیاء حق را مى‌‏شناسند و تسبیح و تحمید او را می‌نمایند مانند آیه شریفه إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ (چیزى نیست مگر اینکه تسبیح و تحمید خدا را میکند ولى شما تسبیح آنها را نمى‌‏فهمید). و حمل کردن تسبیح را در این آیه بر تسبیح تکوینى یعنى دلالت کردن وجود آنها بر علم و قدرت و حکمت حق با جمله «وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ» مناسبت ندارد، زیرا هر صاحب شعورى این معنى را درک می‌کند».[8] 2. برخی دیگر از مفسران این احتمال را مطرح کردند که این جمع به خاطر تغلیب باشد (منظور از تغلیب این است که مجموعه‌‏اى از صاحبان صفات مختلف را با وصف صنف برتر توصیف کنیم).[9] البته بعضى از مفسران به دلیل همان قواعد عربی کلمه «عالمین» را اشاره به گروه‌‏ها و مجموعه‌‏هایى از صاحبان عقل می‌دانند؛ مانند فرشتگان، انسان‌ها و جن.[10] ب. بحث فلسفی و عرفانی برای اطلاع از بحث فلسفی و عرفانی در مورد مراتب عالم رجوع شود به پاسخ‌های ذیل: 13064(حضرات خمس). 17984(مراتب وجود در حکمت ...) 37385 (مراتب و عوالم نفس انسانی).

اسلام کوئست نت