جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانش «غریب‌ الحدیث» در هندسۀ دانش‌های حدیثی، ذیل «فقه الحدیث» جای می‌گیرد. اهمّیت دانش غریب‌ الحدیث به اهمّیت حدیث و فهمِ آن گره خورده است. حدیث حکایت‌گر سنّت بوده و سنّت، پس از قرآن کریم دومین منبع فهم دین و آموزه‌های وحیانی به شمار می‌آید. فهم بخش مهمی از روایات در گرو فهم واژگان و عباراتِ دشوار آنهاست. با توجه به جایگاه و اهمّیت حدیث از یک‌سو و وجود واژگان دشوار و غریبِ نیازمند شرح و تفسیر در دل روایات، از سوی دیگر، از همان سده‌های نخستین اسلامی، دانش غریب‌ الحدیث، مورد توجه عالمان حدیثی قرار گرفته و در گذر تاریخ علوم اسلامی، رشد و تحوّل فزاینده‌ای را به خود دیده‌ است. کهن‌ترین آثار برجای‌مانده در این عرصه دو کتاب غریب‌ الحدیث ابن‌سلّام و ابن‌قتیبه هستند که یکی در طلیعۀ قرن سوم و دیگری در اواخر همان قرن پدید آمده‌اند. تفاوت سبک نگارش و درون‌مایۀ این دو اثر در دو نیمۀ سدۀ سوم هجری، از سیر تحوّلِ محسوس غریب‌ الحدیث‌نگاری در آن سده پرده برمی‌دارد. این دو اثر در نظام چینشِ روایات، با یکدیگر تفاوت دارند؛ به گونه‌ای که ابن‌سلّام نظامِ مُسندی و ابن‌قتیبه نظام تلفیقیِ چینش (بر اساس ابواب فقهی ـ مُسندی) را برگزیده‌اند. مجموع روش‌های دو نگارنده در شرح روایات، در بیست و سه روش قابل احصاء است، که از این شمار، هفده روش مشترکِ میان آن دو، و شش روش مورد اختلاف است.

یکی از محوری‏ترین موضوعات فلسفه، حرکت می‏باشد که تأثیرات شگرفی در دیگر علوم داشته است. در کنار تبیین حرکت از سوی فلاسفه، نیاز آن به محرک، مهم‏ترین بخش این موضوع است. فیلسوفان همواره دو نگاه به این امر داشته‏اند. برخی حرکت را در جهان هستی رد می‏کنند و به ثبات و سکون معتقدند و برخی دیگر، جهان هستی و پدیده‏های آن را پیوسته در حال حرکت می‏دانند. ارسطو و ابن‏سینا با روش برهانی و عقلانی، به تبیین حرکت در جهان هستی و پدیده‏های آن پرداخته و محرک حرکت را عاملی بیرونی در نظر می‏گیرند که خود دچار دگرگونی نیست و علت حرکت دیگر پدیده‏هاست و آن را محرک نخستین می‏نامند. در دیدگاه هر دو، شوق و اشتیاق پیوند میان متحرک و محرک می‏باشد که ارسطو بر پایه‏ی آن تنها به محرک نخستین باور دارد و برای اثبات آن، برهان حرکت را می‏آورد؛ ولی ابن‏سینا افزون بر اینکه به محرک نخستین باور دارد و عامل حرکت بودن برای دیگر پدیده‏ها را برای آن تبیین می‏نماید، از محرک نخستین به عنوان خالق و علت موجِده یاد می‏کند و در این زمینه از ارسطو فاصله می‏گیرد. هر دو فیلسوف، محرک نخستین را سرمدی و جاودانه، واحد، بسیط، ضروری الوجود، زنده، سرچشمه‏ی خیر، نیکی، لذت و ابتهاج می‏دانند و این ویژگی‏ها را با دلیل و برهان برای آن اثبات می‏نمایند.

از دیر باز زیتون در بین ادیان و فرهنگ های گوناگون مورد توجه بوده است که به صورت آیات زیتون در کتب مقدس به کار رفته است. اما مسئله این است که تا کنون در باره ی اهمیت زیتون، بخصوص در بین ادیان و اعتقادات گوناگون، پژوهشی انجام نشده، مگر تحقیقاتی ناکافی و بسیار سطحی که موضوع زیتون در حاشیه ی آن قرار دارد. در این مقاله سعی بر آن بوده تا ادای دینی باشد به جایگاه تاریخی زیتون. در این پژوهش در مورد مفهوم زیتون در متون مقدس قرآن کریم و عهد قدیم مورد بررسی و تحلیل و مقایسه قرار گرفته شده است. هدف از این تحقیق بیان جایگاه زیتون در ادیان مختلف بخصوص یهودیت، و اسلام بوده و از اهداف دیگر این مقاله این بوده است که اهمیت جایگاه زیتون را از دل تاریخ بیرون کشیده و آن را دوباره احیاء کند. این مقاله به روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی تطبیقی مفهوم زیتون در قرآن کریم و عهد قدیم می پردازد؛ بدین صورت که آیات قرآن کریم و عهد قدیم حول مفهوم زیتون استخراج و دسته بندی می شود. برای این منظور، ابتدا مفهوم زیتون در عهد قدیم را بررسی و تحلیل میکنیم. سپس راجع به مفهوم زیتون در قرآن کریم بحث می کنیم. پس از آن مفهوم زیتون در عهد قدیم و قرآن کریم را مقایسه می کنیم. یافته ها نشان داد که که زیتون در عهد قدیم و قرآن کریم که در این مقاله آمده دارای مفاهیم مشترک که برگرفته از اعتقادات مذهبی آن ها بوده، می باشد؛ مفاهیمی مانند نعمت، برکت و صلح. و اینکه می توان ریشه ی تقدس زیتون را به تاریخی ترین تمدن ها و فرهنگ ها گره زد.

شیخ مفید از عالمان برجسته و سرآمد شیعه در قرن چهارم هجری قمری است. نظر به صبغه­ی کلامی اغلب آثارش، بیشتر در زمره متکلمان به شمار آمده و دیدگاه‌های تفسیری او کمتر مورد توجه قرار گرفته؛ تمامی تفسیر قرآن توسط شیخ مفید نیز در دسترس نیست، لکن در میان برخی از آثار به جا مانده از او می­توان به مبانی و آرائ تفسیری اش دست یافت؛ برای داشتن تحلیلی درست از نظریات تفسیری و کلامی شیخ مفید، سزا است نخست مبانی او در تفسیر قرآن بیان گردد که از جمله مبانی مهم او در میان مبانی صدوری، قدسی بودن الفاظ قرآن است؛ در این نوشتار به بررسی قدسی بودن الفاظ قرآن در میان آثار شیخ مفید پرداخته شده و نتایج حاصل از آن چنین است که قدسی بودن الفاظ قرآن از منظر شیخ مفید، امری مسلّم و شامل تمامی قرآن می­باشد؛ قدسی بودن ملازم الهی بودن الفاظ قرآن و سلامت نص و حکیمانه بودن آن نیز هست که در این مقاله به تحلیل تلازم آنها از منظر شیخ مفید پرداخته شده است.

ادبیات عرفانی پیش از اسلام در حوزة نجد ایران، ادبیاتی آمیخته به رمز و کنایه و سرشار از گفت‌و‌گو با عالم بالاست. تلاش برای شناختن حقیقت انسان و رسیدن به درک خدایی، جنبه‌ای از عرفان ایران پیش از اسلام است که افرادی چون مانی، با تأثیر‌پذیری از آیین گنوسی آن را به ادبیات ایران وارد کردند. نوشته‌های مانی و شاگردانش تا قرن‌ها در مناطق ایرانی سرزمین‌های شرق، آموخته و آموزانده‌ می‌شد. با توجه به اینکه جبر و اختیار از مسائل مهم فلسفی دربارة افعال انسان در همة ادیان و آیین‌هاست، این پژوهش برآن است تا به شیوۀ تطبیقی و با بررسی برخی نوشته‌های بجای ماندۀ مانوی، نخست به بررسی یکی از این جنبه‌های باور‌های مانویان یعنی جبر و اختیار انسان و خویش‌کاری انسان در رهایی نور و رسیدن به عالم ملکوت بپردازد و سپس با بررسی عقیدة عرفانی اسلام در موضوع جبر و اختیار، با استفاده از متون شاخص عرفانی، این دو دیدگاه را با یکدیگر مقایسه کند. طبق بررسی انجام گرفته می‌توان گفت که از دیدگاه این دو آیین، مفهوم جبر و اختیار در واقع تضادی میان دو جنبۀ مختلف از وجود بشر ایجاد نمی‌کنند، بلکه به تکمیل یکدیگر می‌انجامند. به این ترتیب، ارادۀ انسان جزئی از ارادۀ الهی در نظام عالم است و انسان از آزادی عمل برخوردار است.

چگونگی پاسخ به شبهات معاد و اعتقاد راسخ به قیامت از مباحث مهم بین فرق و مکاتب اسلامی است. این پژوهش با جمع‌آوری اطلاعات به روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای در مقام پاسخ به شبهه آکل و مأکول و تناسخ است که آیا انسان بعد از خورده شدن توسط انسان یا موجودات دیگر چگونه حشر خواهد شد؟ و آیا نفس و روح بعد از جدا شدن از پیکر انسان، به بدن یا موجودات دیگر منتقل می‌شود یا نه؟ هدف مقاله، تطبیق و مقایسه دیدگاه اندیشمندان دو فرقه امامیه و ماتریدیه است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، ادله قائلین به امتناع اعاده معدوم از «متکلمان فیلسوف مشرب امامیه و برخی از متکلمان ماتریدیه» مبنی بر «زوال عناصر عالم ماده و بقاء نفس و روح» دفع کننده شبهه آکل و مأکول و تناسخ بوده است، برخلاف قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی انسان و قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی و فرعی دفع کننده این دو شبهه نیست. ادله قائلین به جواز اعاده معدوم از «متکلمان ماتریدیه و برخی از امامیه» با توجه به معدوم و نیست شدنِ تمام خلایق عالم، شبهه آکل و مأکول و تناسخ، سالبه به انتفاء موضوع است، بر خلاف قول قائلان به تجمیع اجزاء پراکنده (قول تفصیل) که دفع کننده شبهه آکل و مأکول یا تناسخ نبود.

فاقد چکیده