جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فهم حدیث در پرتو دانش فقه‌الحدیث، برخاسته از مبانی اولیه‌ای است که فرآیند و سیر فهم حدیث را سامان می‌دهد. در کنار تلاش محدثان در راستای فهم روایات به عنوان متن دینی، دانش هرمنوتیک نیز علی‌رغم تفاوت‌های ادواری و نظری آن، تلاشی در جهت فهم متن است. از این‌رو مقایسه و تطبیق این دو حوزه، نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها را روشن کرده و امکان بهره‌گیری از نقاط قوت و دوری از نقاط ضعف را هموار می‌سازد. در پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد تطبیقی به بررسی مبانی فقه‌الحدیثی آیت‌الله جوادی‌آملی به نسبت فرآیند فهم متن در آرای هرمنوتیکی پل ریکور پرداخته شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که پل ریکور با ارائه مفهوم فاصله‌مندی متن از مؤلف، غایت تفسیر را تصاحب متن توسط مفسر دانسته که این امر در نهایت به خود تفسیری مفسر منجر می‌شود. اما عنایت به مؤلف و خصوصیات و ویژگی‌های او در مبانی فقه‌الحدیثی آیت‌الله جوادی‌آملی برای نزدیک شدن به مراد جدی گوینده الزامی است. در آرای پل ریکور، متن در نسبت با مؤلف و مفسر جایگاه ویژه‌ای دارد و معانی تازه، از جهان متن بیرون می‌آید. این در حالی است که توجه به متن و لایه‌های معنایی آن، خصائص مؤلف و حجیّت روایات معصومان (ع) و نیز سطح فهم مخاطب و توان اجتهادی او در مبانی فقه‌الحدیثی آیت‌الله جوادی‌آملی، هر یک برای نیل به مقصود متکلم دارای سهم مشخصی است.

عرفان عملی در اسلام و مسیحیت ارتدوکس شرقی، موضوعی است که این رساله به بررسی آن می پردازد. به این منظور، در عرفان اسلامی، رساله سیر و سلوک سید بحر العلوم و در عرفان مسیحی، کتاب فیلوکالیا انتخاب شده است. رساله سیر و سلوک سید بحرالعلوم، کتاب کامل و جامع در بیان مراتب نظام مند سلوک است و فیلوکالیا نیز مجموعه ای مفصل از مکتوبات و رسایل عرفانی است که توسط پدران کلیسای ارتدوکس شرقی نگاشته شده است. در این پژوهش سعی شده تا مبانی و اصول عرفان عملی و سیر و سلوک مبتنی بر دو متن فوق بررسی شود. همچنین سعی بر این خواهد بود که به تاثیر پارپوب هستی شناسی بر رویکرد سلوکی این دو کتاب توجه شود.

«قرب» یکی از احوال عرفانی و عبارت از اطاعتی است که موجب تقرّبِ مطیع به مطاع می‌شود. نگارندگان در این جُستار، ضمن بررسی نوع تلقی ابن‌عربی و مولانا از احوال عرفانی «قُرب»، اندیشه­ها، باورها و تجارب مشترک و متفاوتِ این دو اندیشمند حوزه تصوف و عرفان اسلامی را در این باب بازنموده‌اند. این مقاله با روش تطبیقی_تحلیلی، به شیوه رنه ولک (مکتب آمریکایی)، مبتنی بر تبیین وجوه اشتراک و اختلاف سامان یافته است. براساس یافته‌های تحقیق، ابن‌عربی برآن است که اگر منظور از قرب، قرب مکانی یا زمانی نباشد، این نوع قرب، جزو مقامات است ولی اگر منظور از قرب، قرب بین دو ماده باشد در آن حالت، قرب، تابع احوال است. مولانا نیز در توصیف «قرب» عقیده دارد که قرب خداوند به انسان و جهان، ماورای چگونگی و مبرّا از ابعاد مکانی است و مهم‌تر از همه، ناکارآمدی عقل در بیان وقوع شهودی قرب است که برای سالک رخ می‌دهد. در نظر هر دو اندیشمند، قرب صفت بنده است که متصف به قرب حق می‌شود و این به دلیل فقر انسان و نیازش به غنی محض است. انسان به سبب مجلا بودن صفات الهی در همه حال به خداوند تقرّب می‌جوید. از نوآوری‌های ابن‌عربی در تبیین «قرب» عرفانی، توجّه به قرب از خداست که مختص خلفا و رسولان بوده و نقش رسول در ابلاغ پیام، نقش نیابتی دارد؛ زیرا نبوّت در نظر شیخ اکبر، نعت و صفت الهی نیست که در محل ظهور قرار بگیرد.

در این پژوهش نوع عرفان بندیکت قدیس به عنوان یکی از مهم­ترین شخصیت­های رهبانی و عرفانی مسیحی و خواجه عبدالله انصاری مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با تمرکز بر کتاب قواعد بندیکت و منازل السائرین خواجه انجام شده است. با تجزیه و تحلیل متون عرفانی این دو شخصیت بدست می‌آید که هردو عرفان از نوع عرفان عملی و استادمحور، و نیز دینی و شریعتمدار و وحدت وجودی هستند. همچنین عرفان بندیکت، عرفانی رهبانی و دارای طریق عشقی است؛ اما عرفان خواجه رهبانی نیست و دارای طریقی ترکیبی از سکر و صحو است. از نظر سطح مراتب عرفانی، عرفان بندیکت برای مبتدیان مناسب است؛ اما خواجه در منازل السائرین برنامه جامع سلوکی را از ابتدا تا بالاترین سطح بیان کرده است.

مهدویت و جامعه آرمانی صالحان در قرآن کریم، در قالب سنت‌‌های الاهی، به ویژه «سنت استخلاف صالحان»، تبیین شده است. پژوهش پیش‌‌رو با روش «توصیفی-تحلیلی» و تفسیر قرآن با قرآن، به شناخت صحیح و کاملی از استخلاف صالحان در امت خاتم و تشابه آن با استخلاف در امت رسولان؛ از جهات فراوان و جدیدی در این زمینه دست یافته است. طبق یافته‌‌های این پژوهش، بر اساس وعدۀ الاهی، مبنی بر داوری خدای سبحان در امت رسولان، از جمله امت رسول خاتم؟صل؟ مجرمان با نزول عذاب استیصال، ریشه کن شده و پس از آن، صالحان نجات یافته از عذاب، وارث زمین می‌‌گردند. بنابراین، کاربرد استخلاف صالحان، در قرآن کریم، به معنای جانشینی و جایگزینی صالحان در زمین، به جای مجرمان هلاکت یافته به وسیلۀ عذاب استیصال است و میان امت رسول خاتم و سایر امت‌‌ رسولان، در این سنت الاهی، همانند سایر سنت‌‌ها، هیچ گونه تفاوتی وجود ندارد و به همان شیوه اجرا خواهد شد و این همسانی، هم در اصل سنت استخلاف و هم در نحوۀ فرایند آن و هم در سنت‌‌های مرتبط با آن، برقرار است. این سنت، در امت رسولان، محقق شده است؛ ولی در سه امت محمّدی، موسوی و عیسوی؟عهم؟، در آخر الزّمان، در عصر ظهور امام مهدی؟عج؟ اجرا خواهد شد.

هرچند ارسطو نخستین فیلسوفی است که حکمت نظری و حکمت عملی را از یکدیگر تفکیک می‌کند، اما قبل از او افلاطون نیز به جدایی یا عدم جدایی نظر و عمل توجه کرده است. در نظر افلاطون «فضیلت معرفت است»؛ یعنی خودشناسی عین فضیلت و آرتۀ آدمی است. بنابراین می‌توان گفت نظر و عمل در فلسفۀ افلاطون از یکدیگر جدا نیستند. در عین‌حال افلاطون معتقد است اگر بخواهیم به اراده و قصد فضیلت‌مند شویم باید به فلسفه متوسل شویم؛ یعنی فلسفه به منزلۀ فعل و عمل برای تأمین نظر و غرض معین لحاظ می‌شود. لذا می‌توان گفت افلاطون جدایی نظر از عمل را طرح کرده است. اکنون با توجه به این مقدمه مسئلۀ مهمی پیش می‌آید: آیا در فلسفۀ افلاطون نظر و عمل از یکدیگر جدا هستند؟ این نوشتار درصدد است از منظر مارتین هیدگر و هانس گئورک گادامر پرسش فوق را بررسی کند. در حالی که هیدگر معتقد است افلاطون با طرح جدایی نظر از عمل و همچنین تقدم نظر بر عمل زمینۀ شکل‌گیری مابعدالطبیعه و در نتیجه زمینۀ فراموشی وجود را فراهم کرده است، گادامر معتقد است در فلسفۀ افلاطون نظر و عمل از یکدیگر جدا نیستند. در نظر گادامر بسیاری از آموزه‌های افلاطون از قبیل آموزۀ ایده‌ها، دولت آرمانی و ... از دل ملاحظات عملی او نشأت گرفته‌اند.

در این مقاله می‌خواهیم به مفهوم میل در فلسفة دلوز و گاتاری پرداخته و از رهگذر آن به درک هستی‌شناسی دلوز نائل شویم. آن‌ها در صورت‌بندی مفهوم «میل» در پی پاسخ به مسئلة جهان آشوب‌ناک انسان معاصر هستند. جهانی که برای تاب‌آوری‌اش، انسان معاصر در پی پناه بردن به انواع و اقسام راه‌های فرار است. دلوز و گاتاری برای پاسخ به چرایی این وضعیت و ترسیم راه‌های گریز از آن، دست به خلق نظام مفهومی جدیدی با محوریت مفهوم «میل» می‌زنند. در این متن تلاش بر آن داشتیم تا از منظر دلوز گاتاری مفهوم میل را در پیوند با مفهوم «آپاراتوس» فوکو-آگامبن واکاوی کرده و درنهایت به درکی نوین از مفهوم «رخداد» به مثابة راه گریز او از تنگنای پسامدرن نزدیک شویم. مفهومی که دلوز آن را ذیل مفهوم «توان زندگی» در واپسین نوشتارش گنجانده و بدین سیاق نظرگاهی غریب و با این‌حال آشنا از توان زندگی را به ما عرضه می‌دارد.

صدرالمتألهین بین «مفهوم»، «حقیقت نفس‌الامری» و «حقیقت عینی» تمایز می‌گذارد و معتقد است یک حقیقت می‌تواند به صورت‌های مختلف محقق شود؛ چنان‌که چند حقیقت می‌توانند در یک موطن به یک وجود و در موطن دیگر جداگانه محقق شوند. ایشان حقایق علم و اراده را ساری در کل هستی می‌شمارد و معتقد است امکان ندارد وجودی مطلقا فاقد علم و اراده باشد، هرچند ممکن است مراتبی از وجود و علم و اراده جداگانه محقق شوند. اما علامه مصباح نه تمایز سه‌حدیِ «مفهوم»، «حقیقت نفس‌الامری» و «حقیقت عینی» را می‌پذیرد، نه اجتماع چند حقیقت نفس‌الامری در یک وجود را و نه وحدتِ شخصی یک حقیقت و تکثر تعینات آن در مراتب و مواطن مختلف را. ایشان در بحث علم و اراده نیز نه اجتماع آنها در یک وجود را برمی‌تابد و نه وحدت حقایق آنها در عین تکثر تعینات‌شان را. «سؤال اصلی» این تحقیق درباره نوع رابطه علم و اراده است و «هدف» از این تحقیق، شناخت اراده و مقومات آن به عنوان یکی از شئون انسان‌شناسی است. ما در این پژوهش با «روش» تحلیلی، توصیفی و مقایسه‌ای به این «نتیجه» رسیده‌ایم که باوجود اختلاف مبانی، هر دو حکیم می‌پذیرند که نوعی علم، تلازم ضروری و غیر قابل انفکاک با نوعی اراده دارد.