جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«علوم قرآن» دانشی است که عوارض ذاتی و اختصاصی قرآن را بررسی می‌کند. در این مقاله آثار علمی اثرگذار حوزة علمیة قم در زمینة علوم قرآن در سدة چهاردهم شمسی با روش توصیفی ـ تحلیلی معرفی و بررسی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اندیشمندان و دانشوران حوزة علمیة قم در سدة اخیر، به‌ویژه بعد از انقلاب اسلامی ایران، پژوهش‌های شایان توجهی را در موضوعات و مباحث علوم قرآن رقم زده‌اند. این آثار را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد: 1. تحقیقات اندیشمندان دانش‌های اصول، فقه و کلام در ارتباط با مسائل مرتبط با علوم قرآن؛ 2. مباحث علوم قرآنی موجود در مقدمة برخی از تفاسیر یا در لابه‌لای مطالب تفسیری آنها، مانند مقدمة تفسیر المیزان و مقدمة تفسیر تسنیم و نیز برخی مطالب درون این دو تفسیر؛ 3. کتاب‌های مستقل مشتمل بر مباحث اساسی یا مهم علوم قرآن. از این دسته، کتاب‌های قرآن در اسلام، التمهید فی علوم القرآن، قرآن‌شناسی، مدخل التفسیر، تاریخ و علوم قرآن، آراء حول القرآن و القرآن الکریم و روایات المدرستین را باید یاد کرد؛ 4. تک‌نگاری‌های خاص یا موضوعی در زمینة علوم قرآن. کتاب‌های المفسرون حیاتهم و منهجهم، روش‌شناسی تفسیر قرآن، مکاتب تفسیری، تاریخ تفسیر قرآن، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری را در این دسته می‌توان قرار داد.

پژوهش حاضر به بررسی سندی و محتوایی حدیث صلاةالتسبیح یا نماز جعفر طیّار می‌پردازد که یکی از مهم‌ترین نمازهای مستحبی است. با رواج تفکر ظاهرگرایی در قرن دوم داوری نادرست و ظاهربینانۀ اسناد و متون حدیثی رواج پیدا کرد که رد سند و متن حدیث نماز تسبیح یکی از آن موارد است. ابتدا ابن‌جوزی و سپس سایر پیروانش اشکالاتی را به سند این حدیث وارد و آن را در زمره احادیث موضوعه ذکر کردند. در ادامه ابن‌تیمیه با همین رویکرد با طرح اشکالاتی در مورد متن حدیث، در اصالت آن خدشه وارد کرد. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی در پی آن است تا با بهره‌گیری از مبانی اهل سنت به نقد این اشکالات بپردازد. طبق بررسی‌های انجام گرفته، این حدیث در منابع شیعه از صحت و اصالت برخوردار است و طبق مبانی رجالی اهل سنت نیز سند آن قابل دفاع و پذیرش بوده و اشکالات سندی ابن جوزی وارد نیست. از جهت محتوا نیز اشکالات ابن‌تیمیه قابل پذیرش نیست و ریشه در دیدگاه‌های تند ابن‌تیمیه نسبت به تشیع دارد و مبنای اولیه تألیف کتاب منهاج‌السنة نیز همین را تأیید می‌کند. علاوه بر این، اشکالات ابن‌تیمیه با دیدگاه سایرمذاهب اهل سنت نیز تعارض دارد.

حوزة علمیة قم عالمان زیادی را در رشته‌های مختلف علوم اسلامی، ازجمله علوم قرآن، در سدة چهاردهم هجری شمسی پرورش داده است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد معرفی شخصیت‌های مهم علوم قرآنی حوزة علمیة قم در این سده و آثار پژوهشی آنها با هدف آشنایی بیشتر قرآن‌پژوهان با مفاخر علمی و ترویج دستاوردهای علوم قرآنی این حوزة علمی است. البته از این میان آیت‌الله معرفت به‌دلیل معرفی در مقاله‌ای مستقل، استثنا شده است. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که طی سدة اخیر، به‌ویژه سه دهة آخر این سده، در حوزة علمیة قم تعداد زیادی از اندیشوران فاضل در دانش علوم قرآن پرورش یافته‌اند که می‌توانند الگوی نسل فعلی و آیندة حوزه‌ها در زمینة اندیشه‌ورزی و دانش‌اندوزی باشند. همچنین این دانشوران آثار علمی و پژوهشی فاخری را در موضوعات مختلف علوم قرآنی خلق کرده‌اند که دستاورد علمی افتخارآمیزی برای حوزة علمیة قم و میراثی ماندگار برای استفادة جامعة علمی ایران و جهان است.

از موارد مهم در موضوع تعارض‌های اخلاقی، تعارض‌های اخلاقی در مسئله پنهان‌کاری همسران است که در پنهان‌کاری‌ای که امکان مطلوبیت وجود دارد، اغلب موارد در تضاد با وظیفه‌ای برخاسته از هنجار اخلاقی ‌اصل صداقت قرار می گیرد. با بررسی موارد تعارض پنهان‌کاری با هنجارهای اخلاقی دیگر، می‌توان به دو راه‌حل نهایی دست یافت، که راه‌حل اولیه تقدیم جانب اهم بر مهم است؛ که مهم‌ترین راه‌های شناخت آن، اولویت‌بندی اصول اخلاقی، دفع افسد به فاسد، ترجیح دفع مفسده بر جلب منفعت و رتبه‌بندی مصالح است. مورد دوم جست‌وجوی راه‌حل‌های دیگر است که در تعارض‌های حداقلی راه گشا است. در این تحقیق از توریه، سکوت و عدم صداقت به‌عنوان روش‌های پنهان‌کاری مطلوب که می‌تواند در تعارضات پنهان‌کاری با دیگر اصول اخلاقی به کار برده شود، بحث می شود. روش به کاررفته در تحقیق حاضر، توصیفی ـ تحلیلی است و روش گردآوری داده ها، مبتنی بر بررسی اسناد کتابخانه ای است.

هدف این مقاله، ارائه روش‌های شناختی در آموزش اخلاق به کودکان با تأکید بر آموزه اخلاقی احترام است. در این مقاله با تأکید بر آموزه‌های اسلامی و به روش توصیفی ـ تحلیلی به مهم‌ترین روش‌های شناختی که می‌توان کودکان را با مفاهیم ارزشی آشنا کرد، پرداخته شده است. نتایج این بررسی و تحلیل نشان می‌دهد بر اساس آموزه‌های دینی، روش‌هایی چون انگاره‌سازی و اصلاح جهان‌بینی کودک، ایجاد شرایط برای مواجهه معرفتی کودک با نتایج منطقی رفتار، گفتمان‌سازی اخلاقی با رویکرد چالشی و تبیین معرفتی معیارها و مصادیق عینی ارزش‌ها می‌تواند منجر به آموزش و یادگیری شناختی کودکان نسبت به آموزه‌های اخلاقی مثل احترام شود. از سویی این ساحت شناختی می‌تواند زمینه شکل‌گیری عواطف و سبب ایجاد انگیره در حرکت عاطفی و عملی کودکان نسبت به آموزه‌های دینی شود.

افزایش شهرنشینی دردنیای جدید وتمرکز بزه‌کاری در این مناطق، میزان آسیب‌‌پذیری شهروندان در برابر عوامل محیطی را افزایش داده است. ‌این نوشتار بر آن است تا تاثیر آموزه‌های اخلاق اسلامی در ایجاد امنیت محیط شهری که با اهتمام به تقویت بازدارنده‌های درونی و تاکید بر رعایت حقوق انسانی، پیشگیری کارآمدتری را در مقایسه با راه‌کارهای فیزیکی و برخوردهای پلیسی در تأمین امنیت شهری سبب می‌شود را به شیوه مطالعات کتابخانه‌ای و به‌ صورت توصیفی ـ تحلیلی از نوع کیفی که داده‌های آن از‌طریق فیش‌برداری جمع‌آوری شده است‌،‌ مورد واکاوی قرار دهد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد اهتمام به تقویت باورهای اسلامی مبتنی بر خودکنترلی از طریق تحکیم کرامت انسانی، می‌تواند به افزایش امنیت در شهرها کمک شایانی نماید. این رویه از رهگذر نظارت و رفع زمینه‌های جرم‌زا (پیشگیری اولیه) وکاهش میزان ارتکاب جرم توسط افراد بـالقوه واقع در معرض آسیب‌های اجتماعی (پیشگیری ثانویه)، سبب رعایت حقوق دیگران در زیست شهری می‌گردد.

آخرین آیات سورۀ قلم از مشهورترین آیات بین مردم است که به آیۀ «وان یکاد» مشهور است. شهرت و رواج این آیه در بین مردم بیشتر از آن جهت است که به عنوان حرزی در برابر چشم زخم شناخته شده است. در این نوشتار به ریشه­یابی این باور پرداخته شده است. در منابع اهل سنت روایتی به نقل از کلبی گزارش شده که نشان می­دهد در پی تلاش مشرکان برای آسیب رساندن به پیامبر از طریق چشم زخم این آیه نازل شد. این شان نزول باعث شده بیشتر مفسران نیز این آیه را مرتبط با چشم زخم بدانند در حالی که این روایت معتبر نیست و روایات صحیحی در منابع شیعی نزول این آیات را مرتبط با موضوع امامت دانسته­اند. برخی از مفسران منظور از آیه را نگاه از روی خشم و دشمنی دانسته و ارتباط آیه با مسأله چشم زخم را انکار کرده­اند. از سویی هیچ روایت و دلیل معتبری که نشان دهد این آیه برای دفع چشم زخم مؤثر است یافت نشد، تنها مستند این باور قول حسن بصری است که به پیامبر(ص) منتسب نشده و احتمالا برداشت او از آیه بوده است و در برخی منابع متاخر شیعه به اشتباه به امام حسن(ع) منتسب شده است.

بررسی چگونگی شکل­گیری حکومت­ها در همه ادوار تاریخ نشان می­دهد که حمایت خاندان­های ذی‌نفوذ عاملی مؤثر در استقرار، استمرار یا اضمحلال آنها بوده ­­است. گورکانیان هند از این امر مستثنا نبودند و سلاطین این سلسله با به‌کارگیری خاندان‌های قدرتمند، حاکمیت خویش را تحکیم بخشیدند. سیاست و موضع دینی آنان در تداوم یا حذف خاندان­­ها یا ضعف و قدرت‌ آنها نیز تأثیر قطعی داشت. یکی از این خاندان­­ها، «سادات بارهه» هستند که پیش از حضور مغولان وارد عرصه سیاسی هند شده بودند. آنان توانستند جایگاه ویژه­ای در حکومت گورکانی بیابند. سادات ­بارهه­ با استعداد خود، به تدریج به جایگاه نظامی رسیدند که در نهایت، منجر به کسب قدرت سیاسی توسط آنان گردید. موضوع پژوهش حاضر معرفی این خاندان، بررسی فرایند قدرت­گیری آنان در این دوره و توجه به نقش سیاسی - نظامی آنان در عصر گورکانیان با تأکید بر جایگاه برادران بارهه، سیدعبدالله و سیدحسین ­علی، به‌ویژه در حوادث سال‌های 1118 تا 1132ق و با رویکرد تاریخی و روش «توصیفی - تحلیلی» است.

از جمله مراسمی که در دهه محرم در بسیاری از شهرهای ایران برگزار می­شود، مراسم «پوش‌کشی» است. در شهر اصفهان در گذشته صحن بسیاری از حسینیه­ها و تکایا با پارچه‌ای قلمکار پوشانده می­شد و این رسم امروزه در برخی از این مکان­ها، از جمله «حسینیه هارون ولایت» باقی مانده است. از دوره قاجار تا کنون بر روی صحن حسینیه در روزهای عاشورا و تاسوعا پوش مزین به متن کلامی و دیداری کشیده می­شود. با توجه به آنکه این مراسم چند سده است در یک روز خاص و در این مکان برگزار می­شود، هدف از این پژوهش رابطه معنای این نقوش و مراسم با این مکان و ارتباط آنها با یکدیگر است. بنابراین سؤال این پژوهش آن است که پوش منقش «حسینیه هارونیه» چه تأثیری بر عزاداری و بر مکان دارد و دربردارنده چه معنایی است؟ داده­های پژوهش به روش میدانی و اسنادی گردآوری شده و روش پژوهش «توصیفی - تحلیلی» است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد همنشینی نشانه­های کلامی و دیداری قیام کربلا و زیر بیرق امام حسین(علیه‌السلام) بودن را راهی برای سیر در عالم بالا می­داند و مطالعه این نقش­مایه­ها ریشه­های عرفانی و معرفتی مراسم را آشکار می­کند.

«سکه»‌ها علاوه بر این که از تاریخ یک دوره گزارش می‌دهند، از ابزارهای مهم بازتاب شعائر مذهبی، ازجمله اندیشه مهدویت در دوره اسلامی هستند. پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل یک سکه با محتوای مهدویت اختصاص دارد که سال و محل ضرب در آن نَقر نشده است. این پژوهش به روش «توصیفی- تحلیلی» انجام پذیرفته است. به این صورت که از طریق تطبیق داده‌های سکه مورد مطالعه با گزارش‌های منابع مکتوب مشخص می‌شود که شعار «یا حمد» و «یا منصور» به‌عنوان دو شعار پیروزی در جنگ‌ها، آیه 33 سوره توبه و بخشی از آیه 23 سوره شوری و آیه 81 سوره اسراء و نیز تصریح کلمه مهدی بر سکه، نشان‌دهنده قیام فردی است مدعی مهدویت. بررسی‌ها نشان می‌دهد، محمد بن عبد الله بن حسن بن حسن بن علی (100-145ق) ملقب به نفس زکیه که در سال 145 هجری قیام کرد، گزینه‌ای محتمل برای این سکه می‌تواند باشد.