جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫با توجه به نقش‌آفريني کنوني شيعيان در افغانستان، شناخت سابقه آنان در فرهنگ و تمدن اين کشور ضروري بوده و پژوهش حاضر با روش نقلي و تحليلي به تبيين اين نقش در ده قرن اول تاريخ اسلام پرداخته است. سرزمين افغانستان که در شمال شرق ايران واقع شده، و در تاريخ کهن، آريانا ناميده مي‌شد، در زمان ورود اسلام به اين سرزمين، بخشي از خراسان بزرگ را تشکيل مي‌داد. در طول تاريخ اسلام، برخي از اقوام ساکن در اين سرزمين، همواره به تشيع گرايش داشته‌اند. البته گستره معنايي شيعه در اين پژوهش، شامل دوستي و محبت امام علي(ع) و اهل بيت(ع) مي‌شود. زمان حکومت غازان‌خان، دوران سلطنت شاه عباس صفوي، و همچنين اندکي پس از ظهور اسلام، به‌عنوان زمان ورود تشيع به افغانستان از سوي صاحب‌نظران مطرح شده، که پژوهش حاضر ديدگاه سوم را تقويت مي‌کند. در اين سرزمين، مردم غور اولين کساني بودند که به تشيع روي آوردند، که البته اين تشيع به‌معناي تشيع اعتقادي با حدود و ثغور امروزين آن نبوده، و بيشتر در محبت و جانب‌داري از اهل بيت(ع) و ابراز انزجار از دشمنان آن‌ها خلاصه مي‌شد. البته از عصر امام سجاد( به اين‌سو حضور عده‌اي از شيعيان اعتقادي را نمي‌توان ناديده گرفت. ظلم و ستم بني‌اميه، مظلوميت شيعيان، مهاجرت علويان و محبوبيت آنان در ميان مردم، و همچنين مبلغان شيعي، از عوامل رشد تشيع در افغانستان بوده است. شيعيان افغانستان همچون ابوخالد کابلي و ابن‌مزاحم، از قرن دوم هجري که تشيع رشد بيشتري يافت، در زمينه‌هاي حديث، کلام، تفسير، فلسفه و ادبيات فعاليت داشته‌اند. در عصر غزنويان تا تيموريان نيز کساني مانند ابوريحان بيروني، سنايي غزنوي، ناصرخسرو و مولوي، در زمينه‌هاي علمي، ادبي، اجتماعي و سياسي حضور چشم‌گيري داشته، و سرانجام در زمان تيموريان، شيعيان به اوج اقتدار خود در عرصه فرهنگ و تمدن رسيده، و داراي چهره‌هاي برجسته و آثار و تأليفات متعدد بوده‌اند.

خاندان آق قویونلوها در قدرت گیری و تثبیت خاندان صفوی در دوره شیخ جنید و شیخ حیدر نقش موثری ایفا کردند، این دو رهبر، موفقیت های سیاسی و نظامی خود را مدیون آق قویونلوها خصوصا اوزون حسن بودند. پس از انقراض قره قویونلوها صفویان درصدد برآمدند نفوذ خود را افزایش دهند، سیاست اوزون حسن آق قویونلو نسبت به صفویان سیاست حفاظت و حمایت بود اما پس از فوت وی فرزندش یعقوب حضور یک نیروی مجهز و تربیت شده را برای خود خطری بالقوه می دید. بنابراین درصدد کمک به دشمن صفویان یعنی شروان شاه برآمد. این تغییر خط مشی آق قویونلوها در برابر صفویه نشان از آن دارد که یعقوب دیگر اتحاد با صفویان را لازم نداشت و دوران اختلاف بین آن ها آغاز گردید که در نهایت به شکست و انقراض آق قویونلوها انجامید. اما پس از شکست، آن ها به خدمت صفویان درآمدند و در تمامی دوران صفویه از شاه اسماعیل اول تا ظهور شاه عباس اول آق قویونلوها در حالی که به صفویان پیوسته بودند، از هر فرصتی برای تضعیف صفویان استفاده می کردند. آنان بارها قیام نمودند و به عثمانیان کمک رساندند و پس از مرگ شاه طهماسب اول با تکلوها هم پیمان شدند و در بسیاری از حوادثی که منجر به ضعف صفویان تا ظهور شاه عباس گردید، نقش ایفا نمودند.