جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫هر فرد صاحب حقي، بايد از حق خود در برابر متجاوز دفاع کند. پژوهش حاضر به بررسي چگونگي و شرايط دفاع از حق پرداخته، و اين مسأله را پيگيري مي‌کند که دفاع چگونه باشد تا خود، نوعي تجاوز به حق ديگران نباشد؟ دفاع در علم فقه، براي معاني مختلفي مانند جهاد ابتدايي با مشرکين، جهاد با کفار متجاوز، جهاد با متجاوزين به اموال و ناموس مسلمين، و جهاد با خروج‌کنندگان در برابر امام معصوم( به‌کار رفته است. در علم حقوق هم دفاع به‌معناي "پاسخ طرف مقابل در هر دعوي" آمده است. مسأله دفاع در فقه و اقوال فقها به‌تفصيل مورد بررسي قرار گرفته است. از علماي شيعه، محقق حلي در "المختصر النافع"، علامه حلي در "قواعد الاحکام"، و شيخ طوسي در "المبسوط"، و از علماي معاصر، آيت‌الله خويي و امام خميني( به موضوع دفاع پرداخته‌اند، که نظرات آن‌ها عمدتاً برگرفته از آيات قرآن و ساير منابع فقهي است. دانشمندان اهل سنت نيز به تفکيک مذاهب چهارگانه به بحث دفاع، به‌ويژه مصداق بارز آن يعني جهاد دفاعي، پرداخته‌اند. بحث دفاع صرفاً يک مقوله نظري نيست، بلکه از يک‌سو با گرايش‌هاي فطري انسان کاملاً هماهنگي داشته، و از سوي ديگر، ريشه کهن تاريخي دارد، و سابقه آن به دوران بابلي‌ها، رومي‌ها و يوناني‌ها برمي‌گردد. نظريه نقض قرارداد اجتماعي، اجراي حق، و رعايت مصلحت اجتماعي، از جمله ديدگاه‌هاي مختلفي است که از سوي مکاتب گوناگون در خصوص دفاع ارايه شده است؛ دفاع يا فردي است مانند دفاع از نفس، مال و ناموس خود يا ديگران؛ و يا اجتماعي است، يعني دفاع کردن از حقوق اجتماعي که يکي ازراه‌هاي دفاع جهادي است. دفاع اگر با شرايط خاص خود صورت نگيرد، خود به تجاوز تبديل مي‌شود. ضروري بودن دفاع و تناسب دفاع با تجاوز، از شرايط "دفاع مشروع" محسوب مي‌شود. و در صورت مشروع بودن دفاع، مدافع در مقابل خسارات وارده ضامن نيست.