جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله مربوط به علم کلام است و نیز مساله‌ی جبر و اختیار. از جمله این که آیا بنده را در انتخاب افعال دارای اختیار تام و کامل است یا خیر؟ و این که از دیدگاه اشعری‌ها و ماتریدی‌ها "کسب" است که ملاک تکلیف و در نتیجه پاداش و کیفر قرار می‌گیرد.

رساله اي است كلامي در پنج اصل و هراصل نيز داراي پنج مقام بدين ترتيب مي باشد : اول: توحيد است كه آن كمال واجب الوجود است در ذات او دوم : عدل است كه آن كمال واجب الوجود است در افعال او سوم :‌نبوت است كه آن رياست الهيه است بالإصالة از براي بشر معصوم اعلم از تمامي مكلفين يا برخي در امر دنيا و دين چهارم :‌امامت است كه آن رياست الهيه است عامه بر وجه نيابت خاصه از براي بشر معصوم منصوص اعلم بعد از رسول اكرم از جانب خدا و خاتم النبيين بر جميع مكلفين در امر دنيا و دين پنجم : معاد است كه زمان اجزاي عباد است و عود ارواح و حشر اجساد است . بخشهاي بسياري از اين رساله با كتاب اصل الأصول فارسي از مؤلف همخواني دارد و ضمناً اين كتاب را با فلك المشحون اثر ديگر مؤلف كه به آب حيات كبير مشهور است نبايستي يكي دانست بلكه غير آن است . اين رساله از سوي يكي از شاگردان شريعتمدار استرآبادي به نظم نيز كشيده شده است. « سيد محمود مرعشي» مؤلف داراي پنج گفتار دراين باره است بزرگترين آنها <فلک مشحون> و سپس <آب حيات> است و کوچکترين آن ها <اصل الاصول> است. دوگفتار ديگر به عربي است که هر دو با مميزه تفصيل و اختصار برگرفته از <فلک مشحون> است. در فهرستواره منزوي (10/83) آب حيات را فقط منظوم فرض كرده و آن را از استرآبادي دانسته كه به نظر مي رسد كه دو اثر است و منظوم آن از شاگرد اوست. آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الواجب الوجود بالذات. اما بعد پس مي گويد خادم بساتين مذهب جعفري و شرع محمدي محمدجعفر استرآبادي كه اين رساله ايست مسماة به آب حيات در بيان معاني اصول دين انجام كتاب: شفاعت مي کنند از براي هفتاد هزار همسايگان و خويشان خود نجاناالله من عذاب القبر و البرزخ و النار و حشرنا مع النبيين و الصديقين و الصالحين الهي آمين

شرح تجرید الاعتقاد، نوشته علی بن محمد قوشچی، مشهور به شرح قوشچی و شرح جدید. این اثر هم مانند شرح تسدید القواعد، در رد عقاید خواجه نصیر، خصوصا در بحث امامت نوشته شده و بیش از دیگر شرح‌ها شهرت یافته و همچنین نقدهای فراوانی بر آن نوشته شده است.

كتاب توحيد مفضل و سند آن: «كتاب توحيد مُفَضَّل و كتاب إهْليلَجَه منسوب به مولانا الامام جعفر بن محمد الصّادق عليهما افضل الصّلاة و السّلام» مجلسى؛ گويد: و اينك ذكر مى‌كنيم توحيد مفضَّل بن عمر و رسالۀ إهَليلَجَه را كه از حضرت امام صادق عليه السلام روايت شده‌اند به جهت اشتمال آن دو، بر براهينى در اثبات صانع تعالى. و مرسله بودن آن دو روايت ضررى نمى‌رساند، زيرا انتساب آن دو به مُفَضَّل بن عُمَر مشهور است و بدين مطلب سَيِّد بن طاووس و غير او شهادت داده‌اند، و نيز ضررى نمى‌رساند ضعف محمّد بن سنان و مفَضَّل، زيرا حكم به ضعفشان ممنوع است، بلكه از اخبار كثيره‌اى علوّ قدرشان و جلالتشان. 1) به اين روايت عبد الحليم جندى در كتاب «الامام جعفر الصادق» ص 285 در لزوم استدلال عقلى اشاره كرده است. 2) - معلِّق در تعليقه گويد: ابن طاووس در ص 9 از كتاب «كشف المحجة» گويد: و نظر كن به كتاب مفضّل بن عمر كه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام بر او املاء نمودند در آثارى كه خداوند جلّ جلاله خلق كرده است! و نظر كن به كتاب «اهليجه» و اعتباراتى كه در آن مى‌باشد زيرا آنكه اعتناء به گفتار سبقت گيرندۀ بر انبياء و اوصياء و اولياء عليهم أفضل السّلام * موافق فطرت عقول و افكار خردمندان است. و در ص 78 از كتابش: «الامان من اخطار الاسفار و الازمان» گويد: و با خود همراه بردارد كتاب اهليلجه را كه مناظرۀ مولانا الصّادق عليه السلام مى‌باشد با طبيب هندى در معرفت الله جلّ جلاله به طريق غريب و عجيب و ضرورى. حتّى آنكه طبيب هندى اقرار به الاهيّت و وحدانيّت خدا نمود. و همچنين با خود همراه بردارد كتاب مفضّل بن عمر را كه او از امام صادق عليه السلام روايت كرده است در شناسائى وجوه و طرق حكمت در ايجاد عالم پائين و اسرار آن، زيرا اين كتاب در مفاد و محتوايش عجيب مى‌باشد.معلِّق گويد: نجاشى از جمله كتب وى (مفضّل) حضرت را كتاب فكِّر: كتاب فى بدء الخلق و الحثّ على الاعتبار به شمار آورده است كه وصيّت مفضّل مى‌باشد. و طريق خود را بدين كتاب بدين طريق ذكر نموده است: اخبرنى ابو عبد الله بن شاذان، قال: حدّثنا احمد بن محمد بن يحيى از پدرش، از عمران بن موسى، از ابراهيم بن هاشم، از محمد بن سنان، از مفضَّل. (انتهى) و شايد مراد او همين كتاب توحيد باشد.* مراد حضرت امام جعفر صادق عليه السلام مى‌باشد ظاهر شده است. با اينكه متن آن دو خبر دو شاهد صدق بر صحتشان مى‌باشند. و ايضاً آن دو خبر مشتملند بر براهينى كه علم بهم رسانيدن از آنها متوقّف بر صحّت خبر نيست.///// بيان علامۀ طباطبائى در سند خبر توحيد مفضل: حضرت استادنا الاكرم علَّامۀ طباطبائى - قدّس الله تربته - در تعليقۀ خود بر عبارت مجلسى بر صحّت خبر چنين آورده‌اند: امّا متن خبر اوّل كه مشتهر است به توحيد مفضَّل مطابق است با جُلِّ اخبار مرويّۀ از ائمّۀ اهل البيت عليهم السلام كه مطابق است با معارف كتاب الله العزيز، و ادلّه‌اى كه اين خبر بر آن اشتمال دارد براهينى هستند تامّ و تمام، و غبارى از ايراد و اشكال بر چهره‌اش نمى‌نشيند. و اما خبر اهليلجه محصّل آن اثبات حجيّت حكم عقل مى‌باشد، و عدم كفايت حسّ در احكام، و اثبات وجود صانع از طريق سببيّت، و اثبات وحدت صانع از طريق اتّصال تدبير. و در اين امور ابداً شكّى و ترديدى نمى‌باشد نه از جهت حكم عقل، و نه از جهت مطابقيّت آن با ساير ادلّۀ نقليّه، مگر آنكه مشتمل است بر تفاصيلى كه شاهدى بر آنها از احكام نقليّه و عقليّه نداريم. بلكه مطلب در آنها برعكس مى‌باشد، مثل اشتمال آن خبر بر آنكه علوم هيئت و احكام نجوم مستند به وحى خدائى هستند. و همچنين علم طبّ و قرابادين (داروشناسى) استناد به وحى دارند. و در اينجا استدلال نموده است بر آنكه انسان واحد قدرت بر اين تتبّع عظيم و تجارب وسيع را ندارد. در حالى كه مى‌دانيم: آن علوم استناد دارند به رَصَدهاى بسيار، و محاسبات علميّه و تجربه‌هاى ممتدّه از امَّتهاى مختلفه در أعصار و قرون طويله كه همگى آنها بر روى هم انباشته و متراكم شدند و به صورت فنّى درآمدند كه نتيجه و حاصل آن مجاهدتهاى عظيمه بوده است. و دليل بر اين گفتار آن است كه نهضت علمى أخير، دو علم طبّ و هيئت را در قالب جديدى ريخت كه از آن قالب قديمى‌اش به مقدار غير قابل إحصاء و شمارش، وسيع‌تر و گسترده‌تر مى‌باشد و مى‌دانيم كه: استنادشان فقط به رَصَدْها و تجربه‌ها و محاسبه‌هاى علميّه است. و همچنين علومى نظير علم هيئت و طبّ مانند علم شيمى و طبيعيّات و علم گياه‌شناسى و حيوان‌شناسى و غير ذلك كه بسيار گسترده‌تر و وسيع‌تر گرديده‌اند. آرى ممكن است استناد أصل علم طبّ و هيئت به وَحْى و بيان پيامبر بوده باشد. و از جمله چيزهائى كه خبر اهليلجه بر آن مشتمل است آن است كه درياها هميشه بدون زياده و نقصان باقى هستند و دائماً بر يك حال مساوى و يكسان بوده و خواهند بود، با آنكه تغييرات كلّى در آنها امروزه از امور واضحه محسوب مى‌شود، و علاوه بر اين كتاب و سُنَّت با اين تغييرات مساعد است. و آنچه را كه من گمان دارم - و الله أعلم - اصل خبر از آن اخبارى است كه از حضرت امام صادق عليه السلام صادر شده است، و ليكن از تصرّفِ تصرّف كنندگان محفوظ نمانده است. در آن زيادتيهائى و نقيصه‌هائى را اعمال نموده‌اند كه آن را از استقامت اصلى خود خارج كرده است. و شاهد بر اين نظريّه، نسخه‌هاى مختلفۀ عجيبه‌اى است كه مُصَنِّف رحمه الله آنها را نقل مى‌نمايد. به علّت آنكه نسخه‌ها ممكن است در يك كلمه و دو كلمه، و يك جمله و دو جمله با هم اختلاف داشته باشند به جهت سهو كردن راوى در ضَبْط آن، و يا سهو كاتب در استنساخ آن؛ و اما اختلاف به مقدار يك ورقه و دو ورقه، و پنجاه سطر و يكصد سطر، جدّاً مستبعد به نظر مى‌رسد مگر آنكه مستند به تصرّف عمدى بوده باشد. و از آنچه كه شاهد بر كلام ما مى‌باشد مندمج بودن مطلب و مشكل بودن بيان و گفتار است كه در اوائل خبر و اواسط آن مشاهده مى‌گردد. وَ اللهُ أعلم. (منبع جلدهجدهم کتاب امام‌شناسی علامه طهرانی: درس دويست و پنجاه و ششم تا دويست و شصت و پنجم: صفحه 465 - به نقل از حوزه نت-)

ابوالسعود محمد بن محمد بن مصطفی عمادی (متوفای ۹۸۲) از علمای ترک‌نژاد و از ملازمان سلطان سلیمان قانونی (خلیفه عثمانی) است. او منصب قضاوت را به دست گرفت و در سال ۹۵۲ مفتی دیار خود گشت. ابوالسعود فردی تیزهوش، پرحافظه، سریع الانتقال و مسلط بر نوشتن به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی بود و همین تسلط وی به زبان‌های مختلف به وی امکان داد تا نسبت به بسیاری از آثار و کتب اطلاع حاصل نماید. وی ابتدا تفاسیر کشاف و بیضاوی را تدریس می‌نمود و به آنها علاقه وافر داشت و بر همین اساس تفسیر خود را به همان سبک و روش با مختصر تغییری نگاشت. به هر حال، تفسیر وی از بهترین تفاسیر در زمینه نکات ادبی و بلاغی و در نهایت زیبایی سبک و حسن بیان است و به همین علت در بین اهل علم شهرت زیادی یافت و بسیاری از علما آن را از بهترین تفاسیر دانستند. کسی که به مطالعه این تفسیر می‌پردازد در آن، لطایف و نکات و دقایق و اشارات زیادی می‌یابد. میانه‌رو، و از اطناب مملّ و ایجاز مخل اجتناب جسته است. از ویژگی‌های این تفسیر این است که از ذکر اسرائیلیات پرهیز نموده است؛ اگر هم از آنها یادی می‌کند به ضعف و سستی آنها اشاره می‌نماید و منشا بطلان آن را بیان می‌کند؛ همان‌طور که در داستان‌ هاروت و ماروت این‌گونه عمل کرده و افسانه‌های اسرائیلی را در این داستان، تکذیب کرده است و از این‌رو، در این خصوص رساله مخصوصی نگاشته و جهات ضعف آن را برشمرده است؛ و در عین‌حال نتوانسته کاملا خود را از چنگال اسرائیلیات برهاند؛ مثلا در داستان داود و اوریا، خرافاتی را که در این مورد حکایت شده است نقل می‌نماید. او گمان می‌کند که در شریعت داوود آن‌کار جایز بود.و بدین‌ترتیب بدون هیچ دلیلی آن را توجیه می‌کند. وی اشعری مسلک بود و آیات را در سایه همان مکتب تفسیر می‌کرد.

مهم‌ترین تألیف عبدالفتاح عبدالمقصود، کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب» است. این کتاب، تصویری از زندگی و شرح حال امام علی(ع) است. انتشار کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، بازتاب گسترده و متفاوتی در محافل فرهنگی جهان اسلام پدید آورد. دانشگاه الازهر مصر، به خاطر این که شخصیت‌هایی در این کتاب که از نظر‌ آنان‌ اهل‌ خطا نبوده‌اند، مورد نقد قرار گرفته‌اند، به نویسنده ایراد گرفت، و دانشگاه اسکندریه وی را برای تدریس‌ تاریخ‌ اسلامی نپذیرفت. با این حال در بیروت و ایران از نویسنده استقبال به عمل آمد؛ به‌ ویژه‌ آن کهمحمدتقی قمی؛ دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که از طرف‌ آیت‌الله بروجردی بدین سمت منصوب شده بود، کتاب را برای ترجمه‌ به‌ آیت‌‌اللّه طالقانی معرفی کرد و این کار را در نزدیک‌تر کردنِ مذاهب اسلامی به‌ یکدیگر، مؤثر‌ دانست. وی معتقد بود: شخصی سنی مانند عبدالفتاح عبدالمقصود، در کتاب خود درباره امام علی(ع) با انصاف برخورد کرده است.

مهم‌ترین تألیف عبدالفتاح عبدالمقصود، کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب» است. این کتاب، تصویری از زندگی و شرح حال امام علی(ع) است. انتشار کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، بازتاب گسترده و متفاوتی در محافل فرهنگی جهان اسلام پدید آورد. دانشگاه الازهر مصر، به خاطر این که شخصیت‌هایی در این کتاب که از نظر‌ آنان‌ اهل‌ خطا نبوده‌اند، مورد نقد قرار گرفته‌اند، به نویسنده ایراد گرفت، و دانشگاه اسکندریه وی را برای تدریس‌ تاریخ‌ اسلامی نپذیرفت. با این حال در بیروت و ایران از نویسنده استقبال به عمل آمد؛ به‌ ویژه‌ آن کهمحمدتقی قمی؛ دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که از طرف‌ آیت‌الله بروجردی بدین سمت منصوب شده بود، کتاب را برای ترجمه‌ به‌ آیت‌‌اللّه طالقانی معرفی کرد و این کار را در نزدیک‌تر کردنِ مذاهب اسلامی به‌ یکدیگر، مؤثر‌ دانست. وی معتقد بود: شخصی سنی مانند عبدالفتاح عبدالمقصود، در کتاب خود درباره امام علی(ع) با انصاف برخورد کرده است.

مهم‌ترین تألیف عبدالفتاح عبدالمقصود، کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب» است. این کتاب، تصویری از زندگی و شرح حال امام علی(ع) است. انتشار کتاب «الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، بازتاب گسترده و متفاوتی در محافل فرهنگی جهان اسلام پدید آورد. دانشگاه الازهر مصر، به خاطر این که شخصیت‌هایی در این کتاب که از نظر‌ آنان‌ اهل‌ خطا نبوده‌اند، مورد نقد قرار گرفته‌اند، به نویسنده ایراد گرفت، و دانشگاه اسکندریه وی را برای تدریس‌ تاریخ‌ اسلامی نپذیرفت. با این حال در بیروت و ایران از نویسنده استقبال به عمل آمد؛ به‌ ویژه‌ آن کهمحمدتقی قمی؛ دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی که از طرف‌ آیت‌الله بروجردی بدین سمت منصوب شده بود، کتاب را برای ترجمه‌ به‌ آیت‌‌اللّه طالقانی معرفی کرد و این کار را در نزدیک‌تر کردنِ مذاهب اسلامی به‌ یکدیگر، مؤثر‌ دانست. وی معتقد بود: شخصی سنی مانند عبدالفتاح عبدالمقصود، در کتاب خود درباره امام علی(ع) با انصاف برخورد کرده است.