جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوسعيد محمد بن حسين ابن محمد بن موسي يمني (قرن11هـ/17م) رساله در بيان مبدأ و معاد و از 11 فصل عبارت است، فلسفه، اين رساله به نام آينه جهان نماي و طلسم دلگشا نيز معلوم است. تنظیم شده در ۱۱ باب: باب اول: در رموز و اشارات و معانی و حکایات در حال انسان و بازماندن از سعادات ابدی و مشغول شدن به دنیا و فراموش کردن مقام اصلی و در تنبیه از غفلت. باب دوم: در اشارت آفریدن و در اشارت به طلسم وجو.د انسان و در رموز و کنوز و معنی او در مواعظ و نصایح در تنبیه دلالت بر معنی وصف و جمال و کمال روح تا بدانی که همه در وجود است. باب سوم: در آن مقصود آفرینش تویی و جمله از بهر تو آفریده‌اند و سبب آمدن تو درین دنیا و حقیقت موجودات و احوال و اشغال خلق و سبب آشوب دنیا. باب چهارم: در سبب آفریدن انسان و چگونگی سپردن امانت به وی و سبب عزت و رفعت و سبب‌خواری و مذلت. باب پنجم: در سر آفریدن انسان و حقیقت او و چگونگی و سر امانت که چیست و چگونه نهاده‌اند و مقصود از امانت چیست و سر عزت و مذلت. باب ششم: در معرفت آن که از کجا آمد و آن چه مقام است و چرا آمده‌اند و فراموش کردن آن مقام و در آن که نام تو انسان چرا نهاده‌اند. باب هفتم: در بدایع فطرت و صنایع قدرت حق تعالی و در خلقت انسان و چگونگی موجود کردن و آفریدن از قطره آب. باب هشتم: شش فصل است:‌ اول: در عجایب خلقت سر. دوم: در عجایب خلقت چشم. سیم: در عجایب صفت گوش. چهارم: در عجایب خلقت بینی. باب پنجم: در عجایب خلقت دهان. باب ششم: در عجایب روی و غیره. باب نهم: در عجایب تن و اعضا و جوارح و عجایب خلقت معده و عجایب خلقت دست و انگشتان و کف دست و ناخن و آن مشتمل بر پنج فصل: فصل اول: در عجایب حلق و معده. فصل دوم: در عجایب دست و انگشتان و انواع حکمت در پیدا کردن آن. فصل سیم: در عجایب ناخن و منفعت آفرنش آن. فصل چهارم: در عجایب و منافع کف دست. فصل پنجم را نسخه ندارد. باب دهم: در عجایب جمله تن و تشبیهات او به جمله موجودات و تشبیه صفات او به جمله حیوانات و رموز و اشاراتی چند از قفس در تشبیه به صفات انسان. باب یازدهم: در سلطانی روح و تاثیر او در جسم و. در عالم و در صفت جهان جان و دل. (موجاني، سيدعلي؛ امريزدان علي مردان) ]انستيتوي تاجيكستان 2/179[

در اصول دين پنجگانه و به نام آصف الدوله حاج غلامرضا خان وزير خراسان و در سرآغاز نام ناصر الدين شاه قاجار و مظفرالدين شاه قاجار و ميرزا فرج الله خان كاشاني بنان السلطنة مشير آصف الدوله را برده است. اين كتاب داراي يك مقدمه و پنج باب است بدين گونه: مقدمه: در لزوم تحصيل اعتقادات به أدله عقلي باب اول : در توحيد باب دوم : در نبوت و ولايت باب سوم : در معرفت عالم كبير و معاد باب چهارم : در معرفت عالم صغير باب پنجم : در اصطلاحات صوفيان (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: خدائيكه هست هر هست همه اوست و هر چه هست از اوست و وحيديكه از آنچه انديشيده برون پيدا كن انجام كتاب: اين رساله را هديه از تابعان با اخلاص خود قبول فرما و بواسطه ايشان عنايتي به اين عاجز فرما ]مرعشي 10/128[

1. درباره مبدء و معاد يا عقائد اسلامي در 1221 به نظم اردو ، در اواخر آن آمده است : اخركت مين تاريخ هي اس كتاب ، بهر آخرت نامه نام اين كتاب . ( محمد تقي دانش پژوه )

در اين حاشيه كه با عناوين «قوله-قوله» مي باشد مطالب دواني را توضيح داده و مخصوصاً گفته هاي مير سيد شريف گرگاني را بازگو كرده در آنها رد و ايراد مي كند . (سيد احمد اشكوري) حاشيه اي است با عنوان «قوله -قوله» بر حاشيه قديم محمد بن سعد دواني(-908ق)بر شرح علي بن محمد قوشچي(-879ق)بر كتاب تجريد الاعتقاد خواجه نصير طوسي، مؤلف علاوه بر توضيح مطالب دواني به ذكر مطالب مير سيد شريف جرجاني و رد و ايراد آنها پرداخته است. آغاز كتاب: قوله لم يرد به معناه، اعلم أن سيد المحققين قدس سره الشريف لما رأي أن المتعارف في الخطب توجيه الصلاة بعد النبي الي المتعدد انجام كتاب: انما ايراده علي ما ذكر في الدليل و هو وارد غير مندفع بعد، كذا ذكره بعض الاصحاب [مدرسه حجتيه ص 48؛ مرعشي 14/363؛ مدرسه صدر بازار 2/405 ؛ فهرست آستان قدس 1/97]

ملا محمد بن سليمان تنكابني ( م1302) براي پسر خود موسي اين گزارش كوتاه را نوشته و بانجام هم نرسانده است . خود او در قصص العلما ( ص60) آن را شصت و سومين تالف خود بشمار آورده و مي گويد كه نزديك پانزده هزار بيت است . در آغاز از تعليقه هاي خود بر شرح سيوطي و شرح جامي و حاشيه ملا عبدالله و شرح صمديه ياد كرده است . ( محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله . و به نستعين . الحمد للمحمود الوجود الفعال الذي لا يحويه ماض و لا حال و لا استقبال ....و بعد چنين گويد ....محمد بن سليمان تنكابني ....خواست شرح مختصري بزبان فارسي بر آن كتاب نوشته تا فرزند ارجمندم موسي ....از آن منتفع گردند . [دانشگاه تهران 7/2739 ؛ فهرستواره منزوي 6/176]