جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اين اثر اعتقادات امام جعفر صادق (ع) در زمينه اصول دين بطور بسيار مختصر بيان شده است. «زهره معيري» [كتابخانه ملي 19/210؛ ]

محشي خيرالدين بن عبدالرزاق بن مكي بن عبدالرزاق بن ضياءالدين بن محمد بن مكي شهيد اول از اعلام نيمه اول سده 11 است. و مقيم در شيراز بوده، شيخ بهائي بفضلش معتقد بوده باندازه كه كتاب حبل المتين را پس از تأليف براي نقادي نزد وي فرستاده است. اين رساله كه در 17 محرم 1011 از آن فراغت يافته حاشيه ايست توضيحي بر حاشيه حنفي. (مهدي ولايي) [فهرست آستان قدس 4/68]

رساله استدلالي است در اصول اعتقادات اماميه اثني عشريه كه به دستور شاه سلطان حسين صفوي نگاشته شده است. مؤلف در مبناي تاليف چنين آورده است: «در باب مسائل متعلقه بمبدأ و معاد و مباحث منوطه باصول دين قوي بنياد عقايد خود را بطريقي كه از ادله عقليه و نقليه استنباط نموده در رساله بر وجه اختصار بعرض مقدس رساند» رساله مرتب است بر يك مقدمه و پنج باب: 1- در اثبات ذات و صفات واجب الوجود (12فصل) 2- در عدل (8 فصل) 3- در نبوت (5 فصل) 4- در امامت و احتجاج تا قدري از فصل چهارم. (مهدي ولائي) در ديباچه از شيخ علي و «شرح مقاصد» و «شرح تجريد» و «انوار جلاليه» ياد ميكند. مينويسد كه اين رساله را از آن كتابها بفارسي برگردانيده ام. رساله مرتب بر مقدمه (در ذكر اصول دين باجمال) و چهار باب در مباحث اثبات واجب و عدل و نبوت و امامت بمستفاد از ادله عقلي و نقلي كه بخواهش پادشاه مذكور نگاشته است. (مهدي ولائي) مؤلف اين كتاب را بدستور شاه سلطان حسين صفوي «مذكور در صفحه 47» تأليف كرد و در ديباچه ازو بنيكويي ياد نمود، و آنرا بر يك مقدمه و پنج باب بعدد اصول پنجگانه مرتب گردانيد. مؤلف در باب اول اين كتاب در مباحث گوناگون اثبات واجب و صفات ثبوتيه و سلبيه، و در باب دوم در مباحث عدل باري، و همچنين در ساير ابواب گسترده و بسيار محققانه سخن گفته و حقاً كتاب جامع و مفيدي بوجود آورده است. فهرست مطالب: مقدمه - در ذكر اصول دين بر سبيل اجمال و تحقيق وجه بودن آنها از اصول دين. باب 1- در اثبات واجب الوجود و صفات ثبوتيه و سلبيه او، درين چند فصل است. ف 1- در اثبات واجب الوجود، تعالي شانه ف 2- در اثبات واجب الوجود بطريق ديگر. ف 3- در توحيد واجب، تعالي. ف4- در اثبات علم حق تعالي. ف5- در بيان آنچه كافيست اعتقاد بأن در معرفت علم حق تعالي. ف 6- در اثبات قدرت حق تعالي ف 7- در اثبات عموم قدرت حق تعالي. ف 8- در تحقيق اراده حق تعالي. ف 9- در تحقيق سميع و بصير بعين شنوا و بينا بر حق تعالي. ف 10- در تحقيق حي و قيوم ف 11-در تحقيق تكلم حق تعالي. ف 12- در ذكر باقي اوصاف واجب الوجود. باب 2- در عدل حق تعالي و آنچه متعلق بأنست، و در اين چند فصل است. ف 1- در اثبات عدل حق تعالي. ف 2- در بيان آنكه نسبت إضلال و أمثال آن بخداي تعالي بر ظاهر آن محمول نيست. ف 3- در ثبوت أغراض از براي أفعال حق تعالي. ف 4- در بيان آنكه أفعال عباد مستند بايشان است. ف 5- در بيان عدم استقلال عباد در أفعال خود. ف 6- در بيان وجوب انتصاف مظلوم از ظالم. ف7- در تحقيق قضا و قدر. ف 8- در ذكر حدوث عالم. باب 3- در نبوت، و درين چند فصل است. ف 1- در معني نبي و طريق ثبوت نبوت. ف 2- در بيان وجوب عصمت انبيا عليهم السلام. ف 3- در وجوب تنزه انبيا از اموري كه موجب تنفر از ايشان باشد. ف 4- در اثبات نبوت پيغمبر ما صل الله عليه و آله و سلم ف 5- در أبطال آنچه يهودان ميگويند در رد نبوت آنحضرت صل الله عليه و آله و سلم، و آن دو وجه است. ف 6- در أفضليت آنحضرت صل الله عليه و آله و سلم از سائر أنبيا و از تمام ملائكه. باب 4- در امامت كه اصل چهارم از اصول دين است، و درين چند فصل است. ف1- در بيان معني امام و ذكر دليل بر وجوب نصب او. ف 2- در بيان وجوب عصمت امام. ف 3- در طريق ثبوت امامت امام. ف 4- در أبطال قول أهل سنت. ف 5- در پاره يي از مطاعن. ف 6- پاره يي از مطاعن مشتركه ... (محمد علي روضاتي). در ديباچه از شيخ علي و «شرح مقاصد» و «شرح تجريد» و «انوار جلاليه» ياد ميكند. مينويسد كه اين رساله را از آن كتابها بفارسي برگردانيده ام. در باب مسائل متعلقه به مبدا و معاد و اصول دين مشتمل بر مقدمه و پنج باب كه به جهت سلطان حسين صفوي نگاشته شده. اين اثر چاپ شده است. «محمود نظري» آغاز كتاب: بسم ... ثمره شجره عبارت آرايي، حمد و ثناي حكيم حكمت آفريني است، كه شاهد يكتا زيبايي ذات منزه صفات بيمثالش در آينه خداي نماي عالم صورت، كه جلوه گاه جهان معني غيبي است؛ بوجهي چهره گشاي ظهور و شهود گرديده، كه بهيچ وجه من الوجوه حجاب خفا پرده پوش رخسار پيدايي آن نمي تواند بود؛ و گل خود روي هستي بيزوالش در گلشن هميشه بهار أدراك عقلي، كه بهارستان رياض معارف لاريبي است برنگي بساط تجلي و خود نمايي چيده، كه خار خارشك و شبهه اصلاً خس پوشي علم يقيني بآن نميتواند نمود. و گل سر سبد رنگين كلامي و سخن سرايي، درود نامحدود رسول كريم حجت قريني است، كه برهنمائي بحرين معقول و منقول عالميانرا شناساي گوهر يكتاي توحيد يزداني نمود، و بشكل آرايي مقدمتين اصول و فروع؛ جهانيان را عارف بطريقه مستقيمه نتيجه كبراي علم رباني فرمود. صلي الله عليه و آله الأئمة الطاهرين، ما تولدت من صلة العقل بالنقل نتايج الحق و اليقين. و بعد، بر عاقلان خبير و خردمندان بصير ... پوشيده نيست كه شيرازه بندان صحيفه كامله عقل و آگاهي، نخست در تصحيح كتاب كبريا با انتساب معرفت الهي كه مقدمه جميع طاعات و أساس تمام عباداتست كوشيده، كار گزاري اين فريضه را مقدم بر ساير واجبات دينيه و أهم از همه فرايض مهمه ايمانيه ميدانند. لهذا، نواب كامياب ... شاه سلطان حسين الحسيني الموسوي الصفوي، بهادرخان ... كه بميامن توفيقات يزداني و تأييدات سبحاني همواره همت والا نهمت بر تأكيد قوائد دين مبين، و تشييد مباني شرع مستبين، و اقامه فرائض و طاعات، و أماطه معاصي و منكرات گماشته، در هر باب اهتمام تمام و مبالغه بي انجام مينمايند، مقرر فرمودند كه داعي دوام دولت قاهره، و راجي خلود سلطنت أبد مدت باهره، نيازمند توفيق كردگاري: جمال الدين محمد خوانساري، در باب مسائل متعلقه بمبدأ و معاد، و مباحث منوطه باصول دين قوي بنياد؛ عقايد خود را بطريقي كه از أدله عقليه و نقليه استنباط نموده، در رساله بر وجه اختصار بعرض اقدس رساند، تا عامه اهل ايمان، و طلاب معرفت و ايقان از مطالعه آن كامياب و بهره مند گشته، ثواب آن بروزگار فرخنده آثار آن رواج افزاي مذهب حق اثنا عشري، و راهنماي طريق مستقيم دين پروري و اصل و متواصل گردد. لاجرم، امتثالاً لأمره المطاع الأعلي، بعنواني كه موافق مزاج همايون بود، بنگارش اين رساله مشتمله بر مقدمه و پنج باب مبادرت نمود ... [نسخه هاي خطي فارسي منزوي2/735؛ فهرست آستان قدس 11/20؛ مرعشي 19/185؛ كتابخانه وزيري 1/305 و 3/954؛ عكسي مركز احياء 4/251 و 4/254 و 4/260 و 4/261 و 4/262؛ مجلس شورا 16/253؛ فيلم دانشگاه 1/13 و 1/678؛ مدرسه صدر بازار 2/466؛ كتابخانه هاي اصفهان ص263؛ نشريه 4/374 و 4/468 و 5/646 و 11/660؛ اهدائي به آستان قدس ص 278 و 371؛ ذريعه 2/186؛ فهرستواره منزوي 6/73 و 9/506]

از شيخ بهائي كه در بازشناختن آيين شيعي اثنا عشري از آيين زيدي و واقفي نوشته است. ملاادهم خلخالي آن را بفارسي در آورده است. (محمد تقي دانش پژوه) رساله كوتاهي است در اعتقادات شيعه كه مؤلف با عنوان «نعتقد - نعتقد» آن را در رد نسبت ناروايي كه عامه به شيعه نسبت مي دهد، نگاشته است. اين رساله گويا از شيخ مفيد باشد. مؤلف شيخ بهائي، مترجم ملا ادهم خلخالي، رساله وجيزه ايست در بيان معتقدات شيعه دوازده امامي از اصول و فروع كه بمنظور تميز اين فرقه از فرق ديگر شيعه تاليف شده است، رساله مرتب بر ده فصل است و مترجم رساله را بمسائل نماز مذيل نموده. (مهدي ولايي) اين رساله در بيان عقآئد ديني خاصه گروه شيعه اماميه اثني عشريه در اصول و فروع است كه به انگيزه تميز از فرقه هاي ديگر شيعه (زيديه، كيسانيه و ... ) نگاشته است. (مهدي ولائي) با عناوين «و نعتقد» دربيان عقايد حقه شيعه اثني عشري است كه شيخ درباره انگيزه تأليف آن چنين مي نويسد: «هدف از نگارش رساله، اين است كه برخي از فرق باطل و منحرف ازجمله زيدي، واقفي و كيساني دربعضي از اصول و فروع داراي عقايد فاسد و باطلي هستند و شيعه اثني عشري از آنان و اصولشان بيزار و متنفرند، مع الأسف بخاطر اشتراك آنها در نام شيعه سبب شده كه برخي از مخالفين اهل سنت كه از حقيقت مذهب ما غافل و ناآگاه مي باشند بين ما و اين گروه منحرف فرق نگذارند و بما نسبتهاي ناروا بدهند لذا برآن شدم كه عقايد اصولي و فروعي مذهب اماميه را بيان نمايم تا برهمگان بويژه مخالفان معلوم گردد كه عقايد ما با اعتقادات گروه ياد شده فرقي فاحش دارد. (براتعلي غلامي مقدم) در الذريعة نام كتاب الاعتقادية آمده و آغاز آن با نسخه حاضر اندكي متفاوت است. (سيد محمود مرعشي) وي اين رساله را براي تنزيه شيعه اثنا عشريه از برخي اعتقادات نادرست كه از آن ديگر فرق شيعه است تأليف كرده است به نوشته ذريعه اين رساله بامواهب المشاهد شهرستاني در 1326 قمري به چاپ رسيده است. (عبدالحسين حائري) شيخ الاسلام بهاءالدين محمد جبعي عاملي (953-1031) دانشمند متكلم عارف وفقيه رياضي شيعي در اين رساله اعتقادات شيعه را گزارش ميدهد. دو ترجمه پارسي آن از ملا ادهم خلخالي و كس ديگر در طوس هست (ش 355 و 356) اين رساله در 1326 به چاپ رسيد (ذريعه ج 2 ص 228). (محمد تقي دانش پژوه) اعتقادات شيعه اماميه را به صورت بسيار مختصر گرد آورده تا مخالفين، اعتقادات دروغ به آنان نسبت ندهند و حقيقت را دريابند. مجموعه عقايد و سرفصل فروعات لازم الاجراء را مؤلف براي معرفي پشت سرهم آورده است. اين اثر در سال 1326 هـ همراه منظومه مواهب المشاهد شهرستاني به چاپ رسيده، البته آغاز نسخه چاپي و نسخه الذريعة اندكي مفصل تر از نسخه ماست (سيد محمود مرعشي) رساله مختصري است كه در آن عقايد مذهب شيعه را در اصول دين و احكام توضيح داده و در آخر اشاره مي كند كه آنچه مخالفين شيعه نسبت ناروا بما دهند مردود است. (انصاري، محمد باقر) مؤلف انگيزه خود از تاليف اين رساله را بازشناسي شيعه اماميه از ديگر فرق منسوب به تشيع همچون زيديه و كيسانيه و واقفيه و. . مي داند از اين روي اقدام به بيان اصول اعتقادي و فروع مذهب اماميه نموده و طي 20 عنوان با عبارت «نعتقد» آن را بيان كرده است. به گفته الذريعه اين رساله داراي شرحي با عنوان «الفرائد البهية في شرح الاعتقادات البهائية» است. مختصري است در عقايد شيعه اماميه در اصول و فروع با عناوين «نعتقد». «محمود نظري» رساله مختصري است در بيان عقايد شيعه اثني عشريه شامل اصول دين و برخي فروع احکام عمليه که به منظور شناخت تفاوت اين فرقه از ساير فرق مسلمان و اثبات ناجيه بودن اين اعتقاد نگاشته و در ده «فصل» تنظيم شده است. اين رساله توسط ملا ادهم خلخالي واعظ معروف به عزلتي (قرن 11ق.) و نيز توسط ناشناسي (قبل از 1039ق.) و محمد صادق تويسرکاني به فارسي ترجمه شده است. از شرحهاي معروف اين کتاب مي توان از شرح استرآبادي و شرح ميرزا علي ناسوتي (تاسوئي) (متولد 1315ق.) نام برد. جويا جهانبخش ضمن کتاب اعتقادات شيخ بهايي به تصحيح ترجمه ها و برخي از شروح پرداخته است. براي آشنايي بيشتر با نسخه ها، شروح، ترجمه ها و چاپهاي رساله الاعتقادات بنگريد به کتابشناسي شيخ بهايي. آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله علي آلائه و الصلاة علي اشرف انبيائه و بعد فالغرض من تحرير هذه المقالة‌ و الباعث علي تدوين هذه الرسالة‌ ... فنقول انا معاشر الشيعه الاثني عشرية انما اخذنا اصولنا الدينية و فروعنا الملية مما قامت عليه البراهين العقلية و شهدت به الدلائل العقلية ... فنعتقد ان العالم اي جميع ما سوي الله سبحانه حادث عن العدم جوهرا كان او عرضا ... انجام كتاب: نعتقد ان الامر بالمعروف و النهي عن المنکر واجب بشروط ظن التأثير او امن الضرر هذه عقايدنا التي نسب مخالفوفا خلافها الينا و افتوا بذلک علينا و الله ولي التوفيق تمت الرسالة [التراث العربي 1/269؛ الذريعة 2/228؛ مشارعربي 70؛ مرعشي 3/195و 3/320و 36/309 و18/201و 26/175 و 25/228 و 29/286 و 30/705 و 34/142و 37/711؛ کتابخانه ملک 5/9 و 9/135 و 5/378 و 5/432 و 37/711؛ آية الله فاضل خوانساري 1/114؛ فهرست آستان قدس 4/26 و 4/27 و 11/30 -31و 14/78 و 4: 36؛ مركز احياء ميراث 1/334؛ آيت الله جليلي 127؛ حوزه علميه امام صادق 1/118؛ مدرسه فيضيه 2/164؛ كتابخانه ملي 14/215 و 11/466؛ مجلس سنا 1/390 (دانشگاه تهران 3: 534 و ش/11 3382)؛ مدرسه رضويه ص 56؛ مجلس شورا 14/244 و 19/332 و 23/824 و 41/62؛ ذريعه 15/284؛ كتابخانه سيد حسين امام ص 188؛ دانشگاه تهران 11/2381 و 17/104 و 17/170 و 16/428؛ ريحانة الادب 3/301؛ فيلم دانشگاه 2/156؛ ‌اهدائي به آستان قدس ص 309؛ كتابخانه نوربخش 2/239؛ شيخ علي حيدر 2/49؛ نشريه 9/378 و 11/728؛ عكسي مركز احياء 7/29؛ فهرستواره منزوي 9/118] شرح و حواشي: اعتقاديه (ترجمه) (-) اعتقاديه (ترجمه) (-) اعتقاديه (ترجمه) عزلتي خلخالي، ادهم (-1052) الفوائد البهية في شرح العقائد البهائية فاضل قندهاري، عبدالله بن نجم الدين (1204-1311) شرح الاعتقادات ناسوتي يزدي، علي بن محمد حسن (-14)

متن كلامي- فلسفي مختصري است مشحون از اصطلاحات اين فن، دراثبات صانع و نبوت و امامت و معاد (اصول دين) كه در ماه ربيع الاول 117 (1170؟) تأليف آن بپايان رسيده است. (اشكوري، صادق) آغاز كتاب: يا منشئي مبادي الحركات الاول و يا متصفا بالبقا الدائم والعز الذي لم يزل اليك توجهت نفوسنا الناطقة انجام كتاب: فكن مع الله علانية وسرا ومن يتق الله يجعل له من امره يسرا [شورا 41/36]

نويسنده مي گويد مسأله اثبات واجب الوجود يكي از مسائل مهم فلسفي و كلامي است كه درباره آن بزرگان زيادي از جمله ملاجلال دواني مطلب نوشته اند. چون گفتار او در اين باب بسيار مغلق بود و حاجب به تبيين داشت پس من كتاب اثبات واجب الوجود او را برداشتم و اين رساله را در شرح آن پرداختم و آن را تقديم به سلطان عبدالمجيد خان (پادشاه عثماني) كردم. در اين رساله ابتدا قول دواني مي آيد و سپس قول شارح. (عبدالله انوار) [انجمن آثار ملي ص 220]

در سه مسلك. (محمد تقي دانش پژوه) گويا حاشيه اي است بر شرح تجريد الكلام در اثبات الواجب. آغاز كتاب: بسمله الحمدلله رب العالمين اعلم ان للقوم في اثبات هذه المسألة العظمي مسالك احدها مسلك الالهيين و هو ان يستدل بالنظر الي ... [دانشگاه تهران 16/401؛ مجلس شورا 32/351]