جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ديباچه گويد: «هذه مقدمة في علم الكلام نرجو بوضعها المهابة و الاكرام موجزة بالاختصار و الاقتصار و سميتها بخلاصة الاعتبار في معرفة ذات الجبار مع معرفة النبي و الامامة و الوعد و الوعيد كي ينجو بها من النار و يخلد في الجنان ذات القرار ... » اين رساله داراي چهار باب و يك خاتمه به شرح ذيل است: باب اول: در توحيد، شامل چهار بحث و شش مسأله. باب دوم: در عدل، شامل دو بحث. باب سوم: در نبوت. باب چهارم: در امامت. خاتمه: در معاد و موضوعات ديگر. (حافظيان ابوالفضل) [عكسي مرعشي 3/663]

متن در ذريعه (1390: 4) وصف شده و ترجمه ما جز ترجمه جلال الدين محمد كاشاني مورخ 19 شعبان 1001. در 1090 ساخته و به نام شاه سليمان صفوي (1077- 1105ق). آغاز كتاب: بهترين مقالي كه مترجمان صحايف فرقان حق گويي بآن رطب اللسان شوند. [نشريه 7/248؛ فهرستواره منزوي 9/216؛ الذريعه 22/285 و 286؛ ]

تأليف شيخ احمد بن زين الدين احسائي و ترجمه ميرزا حسن حايري عظيم آبادي درگذشته نزديکيهاي 1260، در يک مقدمه و پنج باب و در اصول دين، نام نگارنده و مترجم در ديباچه آمده، کتاب در 1288 بچاپ رسيده است. ترجمه فارسي است از كتاب حظيرة القدس تاليف شيخ احمد بن زين الدين احسائي. «صدرائي خوئي، علي» [الذريعة 4/98؛ کتابخانه ملک 2/132؛ مدرسه فيضيه ص 32 و 1/299؛ منزوي 2/917-مشار؛ رايانه ملي ص 689؛ فهرستواره منزوي 9/204]

رساله در عقآئد اهل حق و تفصيل انتحالات اهل باطل مرتب بر مقدمه (قوه علمي و عملي) و فصول و خاتمه (نفي جبر و تفويض) است كه بخواهش شاهزاده مريم بيگم صفوي نگاشته. تاريخ ختم تاليف: 7 جمادي الثاني 1097. (مهدي ولائي) دريک مقدمه و چند فصل و خاتمه، از علي بن حسين کربلايي که براي شاهزاده مريم بيگم درباره اعتقادات صحيحه و آراء فاسده حکماء و صوفيه نوشته و مي خواسته است پس ازآن جامع البراهين بنويسد. ترجمه ايست از کتاب <معراج السالکين الي الحق المبين> از خود مؤلف دراصول دين که به عربي بوده، اين رساله شامل مقدمه وچند فصل وخاتمه است. کربلائي از تأليف <انوار الهداية> در 1107ق فراغت يافته است. اعتقادات شيعه اماميه را با اعتقادات مخالفان ايشان از حكما و صوفيه و معتزله و اشاعره جدا ساخته و بطور خلاصه پس از كتابش «معراج السالكين الي الحق و اليقين» بنام شاهزاده مريم بيگم در يك مقدمه و چند فصل و يك خاتمه پرداخته تا اگر توفيق يابد كتابي مفصل بنام «جامع البراهين علي الحق و اليقين» برشته تأليف درآورد و در هفتم جمادي الثاني سال 1097تأليف آن پايان يافته است. فهرست بعضي از مطالب كتاب چنين است: مقدمه: در شناختن قوه علمي و عملي. فصل: در شناخت قوه واهمه. فصل: درتقسيم مردم به اهل ملت و اهل نحلت. فصل: چگونگي فكرمردم. فصل: تقسيم مسلمانان به اهل شرع و حكمت و تصوف. فصل: تقسيم اهل شرع به محدثين و مكلمين. فصل: درتقسيم محدثين به شيعه و سني و ذكر متكلمان هريك به اجمال. فصل: در اعتقادات اماميه. فصل: اختلاف اماميه و اشاعره در اعتقادات. فصل: دراعتقادات معتزله. فصل: در قضا و قدر. خاتمه: در بيان معني جبر و تفويض و امربين امرين. شايد شيخ علي بن حسين كربلائي، مولف كتاب كشف الاباطيل في رد سائر الفرق و كتاب جامع البراهين. مولف كتاب حاضر را براي مريم بيگم كه در القاب او مي آورد: «غره باصره سلطنت، ثمره شجره سيادت» در اصول عقايد شيعه (به گفته مولف بدون استدلال) و با شيوه اي خاص نوشته و مذاهب مختلف اشعري و معتزلي را نيز نقل مي كند و مشتركات و مفترقات آنان را با اماميه بيان مي دارد. اين رساله مرتب است بر يك مقدمه و فصل چند و خاتمه. مقدمه بايد دانست كه در انسان دو قوه است علمي و عملي فصل قوه علمي مستقل نيست در معرفت اكثر چيزها فصل تقسيم مردم به اهل ملت و اهل نحلت (در اين فصل از فرق و مكاتب فلسفي و فكري ياد مي كند و نيز از پاره اي از مبادي فلسفي مانند جوهر و عرض و عقول و صدور واحد از واحد، هيولي و صورت) فصل در تقسيم مدعيان اسلام به اهل شرع وحكمت و تصوف (با متصوفه و نيز فلاسفه به مخالفت برخاسته و تفصيل سخن را در رد آنان به كتاب كشف الاباطيل خود كه به زبان عربي نوشته است احالت مي كند و در اين رساله به تفصيل بر عقيده وحدت وجود مي تازد. فصل در تقسيم اهل شرع به محدثان و متلكمان فصل در تقسيم محدثان به شيعيان و سنيان فصل در اعتقادات اماميه فصل در اعتقادات اشاعره، كه با اماميه مخالفت دارد فصل در اعتقادات معتزله. در اين فصل تاريخچه اعتزال و فرق معتزله را مي آورد و در باب افعال عباد (مسئله خلق افعال) تفصيل مي پردازد و از مولي خليل قزويني (بعض فضلاء عصر) نظراتي در اين باب نقل و رد مي كند (ص 92-125) خاتمه در بيان جبر و تفويض و امر بين امرين. (در خاتمه نيز موضوع بحث تفضيلي فصل اخر را دنبال مي كند) مولف در خاتمه از استاد خود محمد باقر مجلسي ياد مي كند و در يكي از فصول، از كتاب كنز الايمان سيد حسن صوفي نام مي برد. صاحب ذريعه از كتاب سراج السالكين در اصول عقايد تاليف علي بن حسين كربلايي، كه ترجمه معراج السالكين مولف است و به قلم خود او ياد مي كند و نيز از كتاب انوار الهدايه او كه در 1107 تاليف شده است. (حائري) در بيان اعتقادات شيعه بدون ذكر دلايل «اعتقادات حقه اهل حق و معتقدات باطله اهل باطل» كه به خواهش مريم بيگم دختر شاه صفي نوشته شده است. مؤلف پيش از اين تآليف كتابي با نام جامع البراهين علي الحق اليقين بنويسد. تنظيم شده در يك مقدمه و چند مقدمه و چند فصل بدون شماره و خاتمه: مقدمه: بايد دانست كه در انسان دو قوه است علمي و عمل. فصل: قوه علمي مستقل نيست در معرفت اكثر چيزها فصل: تقسم مردم به اخل ملت و اهل نحلت فصل: چگونگي فكر مردم. فصل: تقسيم اهل شرع به محدثين ومتكلمين فصل: در اعتقادات اماميه فصل: قضا و قدر در غالب نسخه ها تاريخ پايان تأليف 7 جمادي الثاني 1097 ق نوشته شده اما اين تاريخ در نسخه ما اوايل شعبان 1089ق است (حكيم) مختصري است در اصول عقائد شيعه كبه به درخواست شاهزاده مريم بيگم صفوي در سال 1097ق تأليف شده است. (قاسمي، رحيم) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الذي شرح صدورنا بالاسلام و هدانا لاتباع ملّة خير الانام و اجتناب آراء الاقوام و نوّر قلوبنا بنور الايمان و کشف عنها ظلام الحبل و غياهب الکفران ... و بعد چنين گويد ... علي بن شيخ حسين الکربلايي که بعد از فراغ از تأليف رساله معراج السالکين الي الحق المبين که بزبان عربي سمت تحرير يافته ... اما مقدمه بيايد دانست که براي انسان انجام كتاب: ختم الله لمن كان السبب في تأليف هذه الرسالة‌ بالحسني و لنا و لجميع المؤمنين ... [فهرست سپهسالار 5/99؛ الذريعة 12/157 شماره 1055 و2/446 و21/229؛ فهرست آستان قدس 11/371؛ فهرست مرعشي 6/25 و 27/68؛ فهرست نسخه هاي خطي فارسي 2/1190؛ مدرسه حجتيه ص 16؛ كتابخانه وزيري 3/967؛ ف ف منزوي1190؛ اهدائي به آستان قدس ص 343؛ الفبائي آستان قدس ص 649؛ دانشگاه اصفهان 2/548؛ فهرستواره كتابهاي فارسي 7/473 و 9/342؛ رايانه آستان قدس؛ شورا 1/27/29؛ فهرستواره 7/473و 9/342؛ معجك التراث الكلامي 3/526؛ «نسخه خطي سراج السالكين به خط ميرزا احمد تبريزي»، حميد فرزام، در فرخنده پيام: يادگارنامه استاد دكتر غلامحسين يوسفي، مشهد، دانشگاه مشهد، 1360ش، ص302-310]

مجموعه اي ازپاسخ هاي «قاضي نور الله شوشتري مرعشي » است به پرسش هاي « يوسف علي حسيني استرآبادي »، درعقايد حقه. از اين كتاب نفيس، نسخه هايي در كتابخانه آصفيه هند و كتابخانه مركزي دانشگاه تهران، موجود است. (سيد محمود مرعشي) ‌ گفتگوي قاضي نورالله شوشتري و امير يوسف علي حسيني اخباري است در اينكه آيا پيامبران و امامان از هر چيزي آگاه بوده اند بگفته حسيني يا اينكه تنها بامور ديني آگاهي داشته اند بگفته شوشتري ؟ كار اين دو در گفتگو ها گاهي بهتك و دشنام هم مي كشد. فهرست اين نامه: رقعه مير يوسف علي الحسيني (بقاضي نورالله شوشتري) مرتبه چهارم ص1 جواب قاضي نورالله الحسيني (شوشتري) ص4 رقعه امير يوسفعلي الحسيني مرتبه پنجم ص11 جواب قاضي نورالله الحسيني ص14 رقعه امير يوسفعلي الحسيني مرتبه ششم ص20 جواب قاضي نورالله الحسيني ص30 رقعه امير يوسف علي الحسيني مرتبه هفتم ص48 جواب قاضي نورالله الحسيني ص49 رقعه امير يوسف علي الحسيني مرتبه هشتم ص52 جواب قاضي نورالله الحسيني ص96 رقعه امير يوسف علي الحسني مرتبه نهم ص96 جواب قاضي نورالله الحسيني ص96 رقعه امير يوسفعلي الحسيني مرتبه دهم ص98 جواب قاضي نورالله الحسيني ص105 رقعه امير يوسف علي الحسيني مرتبه يازدهم ص136 جواب قاضي نورالله الحسيني ص185 رقعه ختميه امير يوسف علي الحسيني ص186 (محمد تقي دانش پژوه) گفتگوي قاضي نورالله شوشتري (-1029ق) است با امير يوسف علي حسيني اخباري در اين كه آيا پيامبران و امامان از هر چيزي آگاه بودند؟ بگفته حسيني آري و به گفته شوشتري تنها به امور ديني آگاهي داشته اند. در آن نكات تاريخي فراوان ديده مي شود. در آن شوشتري «حطبة البيان» را از حضرت علي (ع) نمي داند. «احمد منزوي» مناظرات مكتوبي است كه ميان مير يوسف علي حسيني استرآبادي و قاضي نور الله شوشتري (1019ق) رخ داده است. بحث مورد مناظره درباره علم و اطلاع پيامبران و امامان بر غيب بوده است. مير يوسف قائل بود كه حضرات معصومين بر جميع غيوب و ضماير در جميع احوال مطلعند ودر مقابل قاضي نور الله معتقد بود كه اين كليت صحيح نيست؛ بلكه در بعضي از احوال و بعضي از اوقات به اذن الله اطلاع دارند. در اين مكاتبات - كه مير يوسف آغاز كنند هو خاتمه دهنده آن بوده - 13 نامه از مير يوسف است و 12 نامه از قاضي نور الله كه در پاسخ به اظهارات مير يوسف نگاشته است. مجموع اين نامه ها را شخصي به نام «‌ عبدالرحيم حسيني جعفري بغدادي » ‌گرد آورده است. اين كتاب در الذريعة يكبار به عنوان « الاسئلة اليوسفية » ‌و بار ديگر به عنوانهاي « مناظرة » ‌و «يوسفية » ‌معرفي شده است. نسخه كامل اين كتاب در كتابخانه آصفيه هند به شماره 1184 و كتابخانه حاضر به شماره 12610 موجود است و در آغاز آن آمده است: « الحمد لله رب العالمين و الصلوة علي محمد و الحسيني الجعفري البغدادي، آنكه اين مناظره هست كه ميان مير يوسف علي الحسيني الاسترآبادي و قاضي نور الله الحسيني الشوشتري در باب اطلاع حضرت پيغمبر بر ضمائر جميع مردمان در جميع احوال واقع شده ... » نسخه ديگري از اين مناظره در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران به شماره 4513 نگهداري مي شود كه از نامه چهارم يوسف علي حسيني به قاضي نور الله تا پايان مكاتبات ايشان را در بر دارد و فاقد شش نامه ابتدايي است كه در بين آن دو رد و بدل شده است. تصوير حاضر از اين نسخه اخذ شده است. اين نسخه پيش از اين در تملك آقاي حسين باستاني راد بود هاست و مرحوم محدث ارموي در تأليف « فيض الاله في ترجمة القاضي نور الله » از آن بهره جسته است. در فيض الاله به نقل از باستاني راد آمده است: « ... و همچنين رساله سؤال و جوابي است كه با امير يوسف علي حسيني به مكاتبه نموده اند و موضوع آن اشراف واطلاع نبي است بر ضمائر وغيب كه قاضي نور الله عقيده داشته است كه پيغمبر وامام در همه حال آن اطلاع و قدرت را نداشته اند، مگر آنچه خدا مي خواسته و بر آنها افاضه مي كرده و الا علم بر غيب از گذشته و آينده مخصوص ذات باري است و در آن رساله پس از مكتوب ششم كار بحث و مناظره به مشاجره و ايراد كلمات درشت رسيده ... و در هر حال غلبه و حق با قاضي بوده » محدث ارموي در توضيح مطلب افزوده است: « أما مدعي الطرفين فصرح به القاضي في جواب المكتوب الخامس بهذه العبارة: زيرا كه مدعاي خدام آن بود كه پيغمبر و ائمه (ع) بر جميع غيوب و ضماير در جميع احوال مطلعند و فقير مي گفت و مي گويد كه: ‌اين كليت نيست، بلكه در بعضي از احوال ودر بعضي از اوقات مي تنواند بود كه مطلع باشند و در بعضي اوقات نه، به خاطر شريف باشد كه شعر سعدي ترجمه مضمون كلام فقير بود كه در رقعه اول نوشته بود كه: بگفت احوال ما برق جهان است دمي پيدا و ديگر دم نهان است گهي بر طارم اعلي نشينيم گهي بر پشت پاي خود نبينيم. » باستاني راد در صفحات اوليه نسخه خود مطالبي را درباره كتاب و نسخه يادداشت كرده است، از جمله نوشته است: « ... ميزان علم و فضل هر دو از آن هويدا و بعضي معلومات مفيده و گرانبها از حالات خود و و نكات مهمه تاريخي آن عصر و برخي اطلاعات ذي قيمت به ما مي دهند ... كاتب نسخه كه ظاهراً بايد هندي باشد اغلاط بي شماري مرتكب شده بود كه نه تنها خواننده را دچار اشتباه مي كرد، بل مطالب را دگرگون و مسخ و نسخ مي نمود. حقير با سعي فراوان و به قرينه عبارات في الجمله تصحيحي به قدر فهم خود به عمل آورد و هر جا موضوع اهميتي داشت در حاشيه اشاره نمود ... مخصوصاً اطلاعتي در آن راجع بهترجمه حال و حيات مير يوسف علي و تأليفات و آثار و اشعار او هست كه چون به شرح احوالش در جايي بر نخورده و به نظر نرسيده از خلال سطور استخراج مي شود و همچنين بسي معلومات از حالات قاضي به دست مي آوريم. مير يوسف علي در صفحه 67 مي گويد كه در صغر سن خدمت مير صفي الدين محمد و مير جمال الدين محمد صدر ارشاد مي خوانده و حسب و نسب خود را در صفحه 171 به طور كامل توضيح مي دهد ... » . مير يوسف علي در خلال نامه ها از آثار خود ياد مي كند، چنانكه (در صفحه 101 و 102) مي گويد: « در برابر گلستان و سبحه نسخه نوشته ايم و در برابر مخزن الاسرار هم در دو بحر فكر كرده ايم ... و به جز اين دو سه كتاب در مثنوي و غزل و قصيده نيز كتب ترتيب داده ايم ... و اگر چه به حسب ضرورت اوقات بنده صرف شعر شده، اما الحمد لله كه جريده اشعار فقير از هجا و مدح ملوك خالي است، بلكه توحيد و تحميد و نعت و منقبت و نصايح و مواعظ است. » و در صفحه 170 مي گويد: در دلستان رباعي داريم و آن اين است، رباعي: در كشور هند اگر چه كر گرديم وز دست كري هزار محنت ديدم شادي زكري از آنكه تا كر گشتم هركز ز كسي عيب كسي نشنيدم و در ديوان باعث الوصال نظامي داريم و آن اين است، بيت: گر ز تقدير سميع لم يزل گوشم كر است در دهان اما زبانم ذوالفقار حيدر است » ودر صفحه 176 و 177 اظهار مي دارد: « ... و اين مكابره محض است و عجب تر آنكه قصايد و غزليات و مثنويات و مقطعات و رباعيات فقير به نظر ايشان در نيامده و دلستان و قبلة الاخيار را اگر چه ديده اند، اما في الحقيقة به حقيقت حال نرسيده اند » ‌و در صفحه 174 و 175 مي نويسد: « ... در ساده پر كار كه در جواب مخزن اسرار آمده برده باشيم، در لفظ تدارك شده و اين ساده به نظر پركاران عالم فهم و ذكاء در آمده و مقبول همه گرديده و محروم حكيم ابوالفتح و قاضي علي و ملا علي كابلي آن را ديده اند و پسنديده و از فضلاي هند بسياري آن نسخه را مطالعه نموده اند و به ميزان قبول سنجيده ... » درباره مير يوسف علي حسيني استرآبادي اطلاعات چنداني در دست نيست. علامه تهراني در الذريعة و طبقات از او به عنوان « اخباري » ياد كرده است. راقم سطور احتمال مي دهد كه يوسف علي مذكور متحد باشد با نويسنده كتاب فوحات القدس. مؤلف كتا فوحات القدس، مير يوسف علي بن محمد حسيني استر آبادي هندي است كه مدت چهل سال در هند اقامت داشته و در دهه اول سده يازدهم هجري به تأليف كتاب مذكور اشتغال داشته است. نسخه هاي خطي و عكسي از اين كتاب در كتابخانه حاضر نگهداري مي شود. نويسنده فوحات القدس در اين كتاب از شاعري خود و كر بودن گوش اش چنين ياد كرده است: « بالضروت اكثر اوقات را مصروف شعر گردانيد ... و اگر چه از مدح ملوك و هجا و ما لا يعني محترز گرديده، في آناء الليل واطراف النهار توحيد و نعت و منقبت و مواعظ و نصايح بر صفحه بيان رقم كشيد » ‌و « ... چون مدت مديد و عهد بعيد است كه آسياي آسمان هر دو گوش بنده را چون كوه قاف گران گردانيده ... » . « حافظيان ابوالفضل » آغاز كتاب: بسمله: رقعه امير يوسف علي الحسيني مرتبه چهارم. الله اكبر سيادت و نقابت پناها افادت و افاضت دستگاها بعد از مراسم اخلاص تصوير ضمير انور مي گرداند كه غرض بنده از تصديقات تحقيق است لاغير و چون قلمي نموده بودند كه اگر تصرفي بخاطر رسد بنويسد نموده مي آيد آنكه نوشته اند در اصول عقايد فرقه ناجيه اماميه دعوي اطلاع انبيا و اوليا بر جميع اسرار و ضماير خلق نكرده اند بلكه بخلاف آن تصريح كرده اند بالضرورة آن كلمات كه دلالت بر عموم اصلاع ايشان بر ضماير دارد تخصيص باحكام الهيه و حوادث قضاياي شرعيه بايد نمود. انجام كتاب: و اين سير انداختن ايشان مثل بار انداختن آن گوساله است و معذور دارند كه امثال اين گستاخيها از روي همان بيت استاد گرامي شيخ نظامي است. درين گنبد به نيكي بركش آواز كه گنبد هر چه گويي گويدت باز ايام افادات مخلد باد بالنبي و آله الامجاد بتاريخ سيزدهم شهر محرم الحرام 1064 روز پنج شنبه چهار كدي روز مانده تحرير يافت. [مرعشي 32/26 و 4/409؛ الذريعة: 2/94، 5/213، 22/285؛ طبقات اعلام الشيعة (ق 11) 622؛ دانشگاه تهران 13/3463 با عنوان « پرسش و پاسخ يا سوال و جواب»؛ شورا1/84/33؛ فهرستواره منزوي 9/86 (1 نسخه) و 9/555]

مثنوي پيرامن 520 بيت و در ميان ده رباعي آمده. مثنوي است بتاريخ «گل نظم» . (دانش پژوه) [الذريعة 9/362؛ نشريه نسخه هاي خطي 2/89؛ كتابخانه ملك 8/259 و 3/647؛ اصغر مهدوي 2/107]

از: ابن خباز؟ كتابي است در سي و سه مجلس در مقتل امام حسين عليه السلام كه بصورت منبر است و مطالب ديگر نيز در ضمن آن آمده است. در آغاز فهرست مطالب آمده است. (انصاري، محمد باقر) مرتب بر سي و سه مجلس منبري در مقتل حضرت سيد الشهدا عليه السلام و فضائل و مناقب اهل بيت (ع) مي باشد. بنابر جمله پاياني، نسخه حاضر يكي از مجلدات كتاب است و نشاني از ساير مجلدات بدست نيامد. [كتابخانه شيخ علي حيدر 3/220؛ اهدائي رهبر2 اخبار/1 337]

مختصري است در ضروريات دين از اصول و فروع، مشتمل بر مقدمه در اصول دين در پنج باب و پس از آن سه مقصد در احكام طهارت و صلاة و صوم كه بيشتر مطابق نظر و فتواي شيخ مرتضي انصاري است كه مدت شش ماه د رنجف اشرف خدمت وي بوده و از محرضش استفاده نموده است. (سيداحمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله الذي دل علي وجوب وجوده افتقار الممكنات و الصلوة و السلام علي أشرف النبيين محمد صاحب الآيات انجام كتاب: بنزد فقيه جامع الشرائط فتوي كه مأمون باشد ببرند هر چند اگر خود بارباب زكوة برساند مجزيست [مرعشي 17/186و 31/384؛ فهرستواره منزوي 9/334]