جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مزجي مختصري است بر بخش توحيد رساله ابن رسلان كه بر پايه هاي اهل كشف و شهود نگاشته شده و پايه هاي عقلي را صحيح نمي داند. (سيد احمد اشكوري) شرح، تاليف زكرياي انصاري (محمد بن احمد) است كه اهل مصر بوده، چندي قضاوت ميكرده و سرانجام نابينا گرديده است. وي تاليفات متنوعي در اصول و نحو و صرف و حديث دارد و در 925-هـ در گذشته است. رساله رسلانيه تاليف عارف معروف شيخ رسلان دمشقي است درباره توحيد و معرفت حق بروش اهل ذوق و عرفان شامل بياني بطور اشاره و رمز درباره اسرار شريعت و حقيقت و طريقت. اين رساله مفصل ترين رسائل در مورد بحث است. (عبد الحسين حائري) شرح علي رسالة رسلان بن يعقوب الدمشقي في التوحيد. فرغ منه الشارح سنة 898هـ /1492م (اسامة ناصر النقشبندي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي تفرد بالوحدانية و تعزز بالنعوت الربانية ... و بعد فان علم التوحيد من أشرف العلوم بل أشرفها انجام كتاب: تشهد ما من الله تعالي به عليك من النعم و الجود [مرعشي 21/317؛ كتابخانه ملك 5/225؛ الاوقاف العامة الموصلي 3/173؛ مجلس شورا1/32/9 و 44/242]

كتاب در شش فصل و هر فصل شامل سؤال و جوابها و مسائل مختلف است فصل اول در نور جلال حق و حقيقت هستي فصل دوم در اقسام روندگان فصل سوم در براهين وجود واجب الوجود فصل چهارم در اسرار نبوت فصل پنجم در اسرار معاد فصل ششم در تكليف موجر حكمت متعلم (معصومه فرشچي) در 6 فصل. رازي در اين رساله سخنان عارفانه دارد و گرايش او به تصوف سخت آشكار است از در اين راه از پير و « پيش رو» ناچار است، سخن مي راند. از سر وحدت سخنها دارد و در پايان مي گويد « آنچه گفتيم كه خبر دادن ممكن نيست اين سخن خود خبر دادن است ... . . پس اين سخن متناقض شود ... . . مگر آن كه زبان از كار فرو ماند و عقل از تصرف دور شود و جز آنچه عقل در انوار جلال حق خيره شود هيچ نماند ... . كه من عرف الله كل لسانه و وقف عقله » . در فصل 5 كه در اسرار معاد است، اين مساله را از فروع شناخت روان انسان و حقيقت « من » مي داند و بحث روانشناسي عرفاني دارد. رازي در فصل معاد از رساله « جوهر فرد» خويش ياد مي كند: « و ما در اين مسئله كتابي مفرد تصنيف كرديم هر كه را بايد سر اين مسئله از كتاب طلب كند » . اين رساله با نامهاي گوناگون و بيشتر ناشناس در فهارس آمده و انتساب آن به فخر رازي و يا قطب ؟ بيشتر ديده شده. «درايتي» از «قطب الدين علامه ق» چنانكه در صفحه عنوان به خامه كاتب نسخه آمده است و بعداً كسي نسبت «شيرازي» را نيز بر آن افزوده است. اما روشن نيست كه آيا وي قطب الدين شيرازي معروف (634-710ق/1237-1310م) است يا ديگري. به هر حال وي حكيم و صوفي انديشمندي است كه از ديباچه و متن نام او به دست نيامد، جز آنكه در فصل پنجم، در مسأله جوهر فرد، مي گويد: «و ما در اين مسأله كتابي مفرد تصنيف كرده ايم» . در 6 فصل: 1. بدان كه اين مطلوب [شناخت باري] از يك روي از همه مطلوبها آسان تر است و از يك روي دشوارتر؛ 2. در اقسام روندگان راه معرفت كه دو گروهند: جماعتي به حركت جنبند و جماعتي به سكون؛ 3. در براهين وجود واجب الوجود؛ 4. در اسرار نبوت؛ 5. در اسرار معاد؛ 6. در حكمت تكليف. (احمد منزوي) از علامه شيرازي چنانكه در فهرست ص ع آمده است. در چهارده رساله چاپ 1340 دانشگاه و سرگذشت فخررازي از مايل هروي و در نسخه هاي حسين چلبي و فاتح (فيلمها 420: 1-ديباچه تبصره 53) از امام رازي دانسته شده است. در شش فصل. (محمد تقي دانش پژوه) رساله اي است در خداشناسي و اصول دين مشتمل بر شش فصل بدين ترتيب. فصل اول: در آساني و دشواري راه خداشناسي. فصل دوم: در اقسام روندگان راه. فصل سيم: در براهين وجود واجب لذاته. فصل چهارم: در اسرار نبوت. فصل پنجم: در اسرار معاد. فصل ششم: در حكمت تكليف. چنانچه در آغاز نسخه آمده اين رساله به درخواست دوستي نگاشته شده است. در فهرست مركز دائرة المعارف بزرگ اسلامي1/219 نسخه اي با آغاز و انجامي مشابه نسخه موجود بعنوان مبدا و معاد گزارش شده و نام مولف قطب الدين ناميده شده است. (مرعشي، محمود؛ اصفهاني، سيدمحمد؛ صالحي، محمدعلي) آغاز كتاب: بسمله. الحمدلله حمداً يليق بعلو شأنه و باهر برهانه ... درخواست كرد دوستي كه در سر وفايي و در سر صفايي داشت ما ورقي چند در راه خدا شناختن ... انجام كتاب: ... محب در مشاهده محبوب رنج را راحت داند، پس هم در دنيا و هم در آخرت آن كس در بهشت باشد. تمت ... [سريزدي 1/76؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 1/219؛ كتابخانه ملك 7/122؛ مجلس شورا 22/298 و 41/193؛ فهرست دانشگاه 17/61؛ سازمان مدارك فرهنگي 36؛ چهل ستون ص 388؛ فهرستواره منزوي 6/65 «اثبات واجب= كشف الزاد و المعاد» و 9/301 «راه خدا شناختن» ]

يکي از کتب معتبره حديث اماميه است که برابر نسخه موجود داراي 66 باب است در توحيد و صفات ثبوتيه و سلبيه واخبار راجعه به نفي تشبيه ورويت حق تعالي و بطلان جبر که مولف بهنگام توضيح برخي روايات که نيازمند بتوضيح هستند آراء کلامي و فلسفي خويش را بيان داشته است. از مطالعه اين کتاب معلوم مي گردد که شيخ صدوق به شهرهاي کوفه و ري ونيشابور وهمدان وسرخس وبلخ رفته است. اين کتاب مکرر در ايران و بمبئي چاپ شده است. (فاضل) اين كتاب در هند بكوشش علي محمد كشميري در 1321 با اعتقادات مجلسي در 519 ص ربعي بچاپ رسيد (ص 4-479). (محمد تقي دانش پژوه) كتاب از معتبرات كتب احاديث است و مشتمل است بر اخبار وارده در باب توحيد و مسائل و مباحث آن و مرتب است بر 63 باب. كتاب چاپ شده است. (مهدي ولايي) مشتمل براخبار اهل بيت درباره توحيد و مباحث آن طي 64 باب. ايشان در مورد انگيزه تأليف چنين فرموده اند: «ان الذي دعاني الي تأليف كتابي هذا اني وجدت قوماً من المخالفين لناينسبون عصابتنا، الي القول بالتشبيه و الجبر لما وجدوا في كتبهم من الاخبار التي جهلوا تفسيرها و لم يعرفوا معانيها و وضعوها غير مواضعها و لم يقابلوا بالفاظها الفاظ القران فقبحوا بذلك عند الجهال صورة مذهبنا و لبسوا عليهم طريقتنا و صدوا الناس عن دين الله و حملوهم علي حجود حجج الله فتقربت الي الله تعالي ذكره بتصنيف هذا الكتاب في التوحيد و نفي التشبيه و الجبر» برخي از ابواب آن بدين شرح است: باب ثواب الموحدين و العارفين، باب التوحيد و نفي التشبيه، باب معني الواحد و التوحيد والموحد ... باب ذكر مجلس الرضا (ع) مع اهل الاديان و اصحاب المقالات، باب مجلس الرضا عليه السلام مع سليمان المروزي ... » . (براتعلي غلامي مقدم) شيخ صدوق مي گويد بوقت تحرير اين كتاب نزيل بقم بودم و آنچه موجب نگارش اين كتاب شد آن بوده كه ديدم جاهلان از روي احاديثي چند كه پي بحقيقت آن نبرده‌اند مطالبي بحق جل جلاله اسناد مي دهند كه "تعالي الله عما يقول الظالمون" لذا بر آن شدم كه اين كتاب را در توحيد و نفي تشبيه و جبر بپردازم و نشان دهم كه حق تعالي كيست و احاديث هم ناظر بچه مي باشند. «عبد الله انوار» اين كتاب را در بيان توحيد تنزيهي (اشراقي) خدا و نفي معاني فيزيكي و مادي و تشبيهي و عددي از صفاتي كه به خدا نسبت داده مي شود، رد بر عامه است كه آنها را به معني مادي عددي تشبيهي تفسير مي كردند. در خطبه اول نهج البلاغة نيز وحدت خداوند «لابعدد» نشان داده شده است. صدوق در اين كتاب براي صفات خدا كه در اخبار سني آمده است تفسيرهاي متافيزيكي مي آورد. اين كتاب در تهران به سال 1285 و در بمبئي در 1321 چاپ شده است. (علينقي منزوي) احاديث مرويه از ائمه اطهار عليهم السلام را در توحيد و صفت ثبوتي و سلبي پرودگار متعال در 66 باب گرد آورده است. اين كتاب با تصحيح سيد هاشم حسيني تهراني بوسله انتشارات جامعه مدرسين قم به چاپ رسيده است. شروحي چند بر اين كتاب برشته تحرير در آمده است از جمله شرح قاضي سعيد قمي كه با تصحيح دكتر نجفقلي حبيبي به چاپ رسيده است و شرح سيد نعمت الله جزايري موسوم به انيس الوحيد في شرح كتاب التوحيد يا نور البراهين في بيان أخبار السادة الطاهرين. (ابوالفضل حافظيان) ابن بابويه قمي رازي اين كتاب را در توحيد و نفي تشبيه و جبر نگاشته است و آن چند بار بچاپ رسيد و چهار شرح براي آن ياد كرده اند (ذريعه 4/82 -ف1240) در اين كتاب آراء فلسفي و كلامي و ادبي خود ابن بابويه هم آمده است (ص 72 و 132 و 217 و 219 و 234 و 251 و 266 و 276 و 279 و 285 چاپ 1375 تهران) و از آن بر ميآيد كه او بكوفه و همدان و نيشابور و سرخس و بلخ رفته بود و در آن از سالهاي 352 و 354 و از عيون و خصال و كتاب النبوة خود او ياد ميگردد (ص 164 و 39 و 174 و 194 و 272 و 293 و 295 و 55 و 287 و 293) ريشه و اصل تعليم صباحي را در اين كتاب (ص208 و 211) و در معاني الاخبار همو ميتوان يافت گذشته از همه اينها اين كتاب براي تاريخ فلسفه و كلام اسلامي خود مدركي ارزنده ميباشد. (دانش پژوه) مجموعه روايت ها و احاديثي است كه از طريق اهل بيت عليهم السلام نقل شده، پيرامون توحيد باريتعالي و صفات ثبوتي و سلبي الهي و بحث هاي مربوط به موضوع و با حاشيه مختصر و منقول از ائمه معصومين عليهم السلام با شنگرف و به خط ثلث زيبا نگاشته شده و مؤلف همه مطالب خود را با عنوان «هذا الاسناد» و «حدثنا» دنبال نموده، اولين باب: في ثواب الموحدين و العارفين و باب شصت و پنج در ذكر مجلس الرضا عليه السلام مي باشد. (حضرتي، صادق) حاشيه نويسي دارد با نشان «م ح ق» و «12»، در حاشيه تصحيح و با نشان «بلغ» مقابله گرديده است، فهرست ابواب در پايان نسخه به خط محمدقلي بن شاهقلي آمده است، نسخه رطوبت و آسيب ديده و برخي از برگها وصالي گشته است. (مرعشي؛ صالحي، محمدعلي) آغاز كتاب: بسمله، الحمد لله الواحد الاحد الذي لا شريک له الفرد الصمد الذي لا شبيه له انجام كتاب: قال ابوعبدالله عليه السلام لايخاصم الا من ضاق بمافي صدره تم [کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1332؛ مشار 224؛ کتابخانه ملک 1/131 و 5/400؛ الهيات مشهد 3/848 و 2/26 و 2/590 و 3/799؛ مدرسه خاتم الانبياء ص 58 و 81؛ فهرست سپهسالار 1/230 و 3/524؛ الذريعة 4/482؛ مرعشي 6/314 و 17/279و 17/286 و 27/170و 26/352 و 30/563 و 34/366؛ مشار عربي 244 و224؛ مجلس 25/240؛ فهرست آستان قدس 5/88-89 و 14/159-14/162؛ فهرست دانشگاه 3/1240؛ مركز احياء ميراث 4/79 و 2/384 و 3/249؛ امام صادق قزوين 1/68-69؛ خاندان ميبدي 79؛ صدوقي يزدي ص 18؛ سيد محمد حسن امام جمعه 122؛ مدرسه فيضيه 1/54-55 ذريعه 4/482-مشار؛ مدرسه حجتيه ص 44؛ كتابخانه وزيري 5/1636 و 3/996؛ حوزه علميه امام صادق 1/230؛ كتابخانه ملي 7/87 و 11/661؛ عكسي مرك زاحياء 4/82؛ مدرسه نواب 486؛ فاضليه ش 20 ص 61؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/156، التراث العربي: ‌2/147؛ فهرست كتاب هاي چاپي عربي، مشار: 224؛ مدرسه سليمانيه ص 8؛ مجلس سنا 2/126؛ دليل المخطوطات 1/99؛ علامه طباطبايي 2/134؛ موزه پارس1/59؛ مجلس شورا 14/182 و 26/51 و 2/674/29؛ ادبيات تهران 1/155؛ دانشكده حقوق تهران 306؛ مجلس شورا 25/240؛ ملي فارس 1/341؛ دانشگاه تهران 5/1240 و 8/221 و 9/950 و 17/107؛ جعفريه زهان ص 134؛ موسسه حضرت آية الله بروجردي 1/7 و 1/191؛ شخصي ميبدي 2/59؛ حضرت شاهچراغ 3/101 و 2/212؛ سريزدي 1/127؛ مدرسه صدر بازار 2/320 و 3/633؛ معادن الحكمة، چاپ جامعه مدرسين حوزه علميه قم 1/21 و 42؛ آستانه قم ص 95؛ فهرست مختصر مجلس ص 222؛ دائرة المعارف 2/57 و 1/87؛ ذريعه 4/482 «التوحيد»، همانجا 13/153-154: چند «شرح» بر اين متن؛ اعلام 2/1181 صدوق؛ طبقات 4/287 محمد بن علي؛ مشار، عربي 224: نشاني 5چ. ذريعه 4/482 «التوحيد»، همانجا 13/153، 154: چند «شرح» بر اين متن؛ اعلام 2/1181: صدوق؛ طبقات، 4/287: محمد بن علي؛ مشار، عربي 224: كه نشاني 5 چاپ آن را داده؛ اهدائي آستان قدس ص 81 و 82؛ كتابخانه نوربخش 2/153؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/209 و 1/210؛ نشريه 5/426 و 11/180؛ مهدوي، مصلح الدين ص 98؛ كتابخانه حوزه علميه آشتيان ص 56؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/91 و 1/314؛ رايانه ملي ص 2066 و 1879 و 2844 و 686؛ آستان قدس 26/170-174؛ دارالحديث ص 44؛ اوراق عتيق 1/243؛ اهدائي رهبر 2اخبار/1 211 و 212 و 213؛ رايانه آستان قدس؛ دنا 3/388-392؛ كتابشناسي شيخ صدوق ص 55-70؛ فهرستگان حديث 3/223-231] شرح و حواشي: شرح التوحيد (-) شرح التوحيد (-) انيس الفريد لشرح التوحيد = انيس الوحيد في شرح كتاب التوحيد = نور البراهين في بيان أخبار السادة الطاهرين = انس الوحيد في شرح التوحيد و انيس الفريد جزايري، نعمة الله بن عبدالله (1050-1112) شرح التوحيد للصدوق = شرح توحيد الصدوق = شرح كتاب التوحيد قاضي سعيد قمي، محمد سعيد بن محمد مفيد (1049-1103) حل العقائد دارابي، شاه محمد بن محمد (1027-1147) طلع النضيد اردكاني، محمد علي بن محمد حسن (-13) شرح التوحيد قمي، اميد محمد علي (-11) حاشية التوحيد نوري، محمد حسين بن يحيي (-12) توحيد صدوق (ترجمه) حسيني كاشاني، هاشم بن مهدي (-1412) ذيل التوحيد حسيني كاشاني، هاشم بن مهدي (-1412)

رساله اي است در بيان توحيد پروردگار و مراتب آن. مؤلف در اين رساله توحيد را به سه مرتبه تقسيم كرده است: 1. توحيد الافعال 2. توحيد الصفات 3. توحيد الذات. وي در دو مرتبه اول به اختصار سخن گفته، اما در مبحث توحيد ذات به تفصيل بيشتري مطلب را پي گرفته است. [اهدايي رهبر 5/59]

يك ياز شروح رساله باب حادي عشر كه با عناوين «قوله - اقول» آمده است بنابر تصريح مصادر و منابع موجود ممولف آن تاكنون بر همگان ناشناخته مانده است مرحوم صاحب الذريعة نسخه اي چون اين نسخه را در كتابخانه مرحوم آيت الله ميرزا محمد طهراني در سامرا رويت كرده است ناگفته نمامد رساله باب الحادي عشر در واقع باب يازدهم از كتاب منهاج الصلاح في مختصر المصباح تصنيف علامه حلي جمال الدين حسن بن يوسف بن مطهر (در گذشته به سال 726هـ) مي باشد. مرعشي نجفي، محمود [مرعشي 35/75؛ الذريعة13/118. ]