جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب شامل مقدمه، تمهید و دوازده فصل است. در مقدمۀ کتاب، آیت الله بهشتی در بارۀ دلایل شرح این نمط، وصیت نامۀ فلسفی بوعلی، گرایش عرفانی شیخ در اشارات، رمز پیدایش شروح متعدد بر اشارات، ولزوم مراعات وصیت نامۀ فلسفی شیخ سخن گفته اند. مؤلف در این مقدمه از زحمات فرزندشان دکتر سعید بهشتی که در ویرایش و انتشار نمط چهارم و نیز نمط پنجم زحمات زیادی را متقبل گردیده و نیز خانم دکتر روشنک نیکویی که در تهیه فهارس این کتاب تلاش زیادی کرده تشکر و قدردانی به عمل آورده اند. تمهید شامل این مطالب است: تفسیر صنع و ابداع، تقسیمات فعل، و مروری بر مطالب نمط پنجم است. عناوین فصول دوازده گانۀ کتاب از این قرار است: ابطال نظریۀ متکلمان، تحلیل معنای مشترک به اجزای بسیط، مناط تعلق فعل به فاعل، وجود وهمی با واقعی زمان، مسبوق بودن حادث به ماده، اثبات حدوث ذاتی برای ممکنات، تفسیر ابداع و فرق آن با تکوین و احداث و اختراع، محال بودن ترجح بدون مرجح، عدم جواز صدور کثیر از واحد، و سرانجام بررسی اقوال در مورد وحدت و کثرت واجب الوجود و حدوث وقدم عالم.

شرح اشارات و تنبیهات نمط سوم- در باب نفس حکمای مشاء تمام ماهیات ممکن موجود را به دو قسم جوهر و عرض و هر یک از آن‌ها را نیز به اقسامی تقسیم کرده‌اند. از این میان، نفس یکی از جوهرهای پنج‌گانه است. (بقیه عبارت‌انداز: ماده یا هیولی؛ صورت جسمیه و نوعیه؛ جسم یعنی شئ مرکب از ماده و صورت؛ و عقل). نفس یعنی جوهری که در ذات خود مرکب از ماده و صورت نیست و ذی‌وضع نمی‌باشد، اما در استکمال خود و انجام افعال به جسم نیازمند است. نفس نباتی، نفس حیوانی و نفس ناطقه نیز از اقسام آن هستند. اولین مسئله درباره حقیقت نفس این است که آیا نفس جسمانی است یا جوهری است مجرد از ماده و عوارض آن؟ اختلاف دیگر درباره نفس این است که آیا یک نفس بر وجود انسان حاکم است یا نفوس متعدد؟ اختلاف‌های دیگر، درباره حدوث یا قدم نفس، کیفیت حدوث نفس و هم‌چنین درباره این موضوع است که هنگام تعلق نفس به بدن آیا نفس به همه‌ چیز عالم است؟ کتاب حاضر نمط سوم از شرح اشارات و تنبیهات اثر ابن سیناست که به موضوع نفس اختصاص یافته است. اصل کتاب، حاصل درس‌هایی است که آیت‌الله سید حسن مصطفوی، سال‌های قبل در دانشگاه امام صادق (ع) تدریس کرده و به وسیله یکی از دانشجویان تحریر شده است.

کتاب «توضیح و تکمیل و تحقیق شرح باب حادی عشر» تالیف سید حسن مصطفوی، ترجمه ای است از یکی از مهم ترین کتب کلامی شیعه که توسط علامه حلی، متکلم و فقیه معروف قرن 8-7 قمری به نگارش در آمده است. در این کتاب که سعی شده است تا موضوعات کلامی با زبانی موجز ارائه شود در برگیرنده مباحثی پیرامون اصول دین و اعتقادات شیعی می باشد که در ابواب مختلف آن به اثبات وجود خدا، توضیح صفات الهی، عدل الهی، نبوت عامه و خاصه، امامت ائمه اثنی عشری و موضوع معاد پرداخته شده است. باب حادی عَشْر، کتاب کلامی معروف شیعی، باب یازدهم از منهاج الصّالح فی مختصر المصباح که علامه حلی (متوفی ۷۲۶) نوشته است. علامه حلّی در باب یازدهم، از اصول دین آنچه را به اجماع علما بر هر مسلمانی واجب است چنین بر می شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او و آنچه بر او صحیح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. وی این باب را در هفت فصل قرار داده است: فصل اول در اثبات واجب الوجود. فصل دوم در صفات ثبوتیه او که عبارت است از قدرت و اختیار، علم، حیات، اراده و کراهت، ادراک، قدیم و ازلی و باقی و ابدی بودن او، تکلم، صدق. فصل سوم در صفات سلبیه او که عبارت است از مرکب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چیزی نشدن، محل حوادث نبودن، رؤیت بصری نداشتن، شریک نداشتن، از معانی و احوال به دور بودن. فصل چهارم در عدل که اختیار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات می رساند. فصل پنجم در نبوت که پس از تعریف واژه «نبی» به اثبات نبوّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم و وجوب عصمت او و این که او فاضل ترین مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاکی مادران و رذائل خُلقی و عیوب خَلقی بر کنار است می پردازد. فصل ششم در امامت، که آن را عقلاً واجب می داند و بیان می کند که امام باید معصوم و منصوصٌ علیه و فاضل ترین مردمان باشد. فصل هفتم در معاد که آن را از طریق عقلی ثابت می کند و سپس آیاتی را که بر آن دلالت دارد شرح می دهد؛ در این فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهی ازمنکر بیان شده است.

حاشیه بر شرح مختصر عضدی یکی از کتاب‌های‌ محقق‌ اردبیلی‌ است که در اکثر کتب تراجم و کتاب‌شناسی از آن نام برده‌اند. از همه مهم‌تر اینکه ‌‌خود‌ مقدس اردبیلی چندین بار از این حاشیه در کتاب «مجمع الفائدة» نام برده‌ و ارجاع‌ به آن داده است. این کتاب، حاشیه‌ای است بر شرح مختصر عضدی. دو شرح بر «مختصر الأصول» ابن حاجب معروف است: 1. شرح سید شریف‌الدین‌ جرجانی؛‌ 2. شرح قاضی عضد ایجی و بر هر دو شرح، حواشی زیادی نوشته شده و محقق اردبیلی بر شرح قاضی ایجی حاشیه نگاشته که معروف به «شرح العضدي» است. ناگفته نماند محقق اردبیلی قصد داشته است که بر تمام کتاب «شرح مختصر الأصول»» عضدی‌ حاشیه‌ بنویسد؛ زیرا خود مقدس اردبیلی در آخر حاشیه بر مختصر‌ الأصول عضدی (قسم اجماع) بدین مطلب تصریح کرده است.

ابوالحسن‌ جمال‌الدین‌ (یا كمال‌الدین‌) على‌ بن‌ سلیمان‌ ستراوی‌ بحرانی‌ شاگرد ابن سعاده کمال الدين احمد بحرانی، پس‌ از مرگ‌ استاد خود، رساله او را كه‌ مشتمل‌ بر ۲۴ مسأله‌ در علم‌ بود، نزد خواجه نصیرالدین طوسی فرستاد و خواهان‌ شرح‌ و توضیح‌ مسائل پیچیده آن‌ شد و خواجه نیز به آن پاسخ داد. ویژگی خاص رسالة شرح مسئلة العلم در مقایسه با دیگر نوشته‌های مشابه این است که این رساله از ابتدا رساله‌ای است در باب معرفت‌شناسی و نه اینکه مسئلة علم در آن به عنوان نوعی از وجود، وجود ذهنی، مطرح گردد. ابن سعاده در بحث‌های کلامی و فلسفی خود مباحث مختلف مربوط به علم را در بیست و چهار مسئله مورد بحث قرار داده و در نظر داشته است که آنها را به صورت کتابی تدوین نماید، اما عمر او کفاف نمی‌دهد و بنا بر آنچه از متن رسالة موجود بر می‌آید شاگرد برجستة او جمال‌الدین علی بن سلیمان بحرانی آنچه را که از استادش درحد یک «فهرست» مطالب کتاب برجای باقی مانده بود تفصیل داده و فروعی بر اساس آن تفریع کرده و سپس مجموعه را برای خواجه نصیرالدین طوسی ارسال می‌دارد تا خواجه در مورد آن اظهار نظر کند. خواجه از این پیشنهاد استقبال می‌کند و نتیجه را برای جمال الدین باز می‌فرستد. این رساله که متن اصلی آن در قطع چاپ معمولی مشتمل بر 30 صفحه است آقای عبدالله نورانی در سال 1345 هجری قمری بر اساس نسخ معتبری که در اختیار بوده است تصحیح و به چاپ رسانده‌اند. اما در نسخه ای که اخیرا توسط حسن انصاری در استانبول مشاهده شده، در ضمن مجموعه ای نسخه دیگری از رسالة العلم کمال الدين و شرح خواجه بر آن یافت شده که بسيار با ارزش است. امتياز اين نسخه علاوه بر قدمت آن، با نسخه چاپی اين اثر که به وسيله استاد نورانی به دست داده شده اين است که در نسخه حسن انصاری رساله ای که جمال الدين علي بن سليمان برای خواجه طوسي فرستاده و مشتمل بر رسالة العلم استادش بوده مستقلا در آغاز آمده و بعد به شکل مستقل پاسخ طوسي به آن درج شده است؛ اين در حالی است که در نسخه چاپی، رساله اصلی و پاسخ طوسي در هم آميخته شده و گاه موجبات اشکال را در فهم و تشخيص و تمايز ميان گفته ها فراهم می کند.

شرح صغير نهج البلاغة: عنوان ديگرش «مختصر شرح النهج» است. مؤلف در اول نسخه می‌گويد که آن را از دو شرح کبير خود خلاصه و براى فرزند علاءالدين بن عطاءالملک جوينى نوشتم. بنا بر قول ابن يوسف، شايد کسى که سه شرح براى ابن ميثم ذکر کرده، مقصودش اين است که شرح المائة کلمة را شرح سومى قرار داده است. با اين وصف، شرح صغیر با شرح صد کلمه فرق دارد. مرحوم استرآبادى نيز اين کتاب را از جمله آثار ابن ميثم مى‏داند. يک نسخه از اين اثر در مدرسه فاضل خان و نسخه‏اى ديگر در مدرسه مروى تهران است.