جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش درباره شخصیت و اندیشه ابن ابی الحدید و نگاهی به شرح نهج البلاغه او، به دلیل اعتباری که وی در مطالعات دینی دارد شایسته و حتی ضروری به نظر می رسد. او به ویژه در میان نویسندگان و دانشمندان شیعی فردی شناخته شده است و داده ها و اطلاعات او به فراوانی تاریخی و روایی از اهمیت بالایی برخوردار است؛‌ هر چند، گاه این توجه با رویکردی نقدی همراه بوده و حتی در رد و نقض آن نیز کتاب هایی به نگارش درآمده؛ اما اعتماد به اندیشه ها و داوری های او،‌ خصوصا در مقام جدال با خصم اندک نبوده است، تا آن جا که برخی از نویسندگان، به استناد سخن وی به محاجه با اهل سنت پرداخته و مدعی شده اند که باورهای شیعی در میان خود آنان پیروان، و یا لااقل قایلانی داشته است. از این رو جا دارد هر چند گذرا، نگاهی به شخصیت و اندیشه او، و نیز به شرح نهج البلاغه اش، که مهم ترین کتاب باقی مانده از اوست،‌ نظری افکنده و ارزش داده های وی به مطالعه گرفته شود.پرسش های اصلی که در آغاز ذهن پژوهنده را به خود مشغول می دارد آن است که به راستی ابن ابی الحدید کیست و از چه موقعیت علمی، سیاسی و اجتماعی برخوردار بوده و دارای چه شخصیتی است؟ و نیز شرح نهج البلاغه او بر اساس چه انگیزه ها و عواملی پا به عرصه وجود نهاده و از چه جایگاه و اهمیتی بهره دارد؟بی گمان در پاسخ به این پرسش ها برخی از سوالات دیگر نیز پاسخ می یابد. به ویژه آن که در پرتو چنین بحثی می توان به میزان اعتبار اخبار، روایات و اطلاعات آن تا حدی رهنمون شد. این نوشتار برای دستیابی به هدف فوق، و پاسخگویی به پرسشهای ذکر شده، در دو بخش وارد بحث می شود؛ ابتدا شخصیت و جایگاه سیاسی، اجتماعی و علمی ابن ابی الحدید را بررسی می کند و سپس به کتاب شرح نهج البلاغه او نظری می افکند.

شرح ابن میثم بحرانی بر نهج البلاغه از ویژگی هایی برخوردار است که آن را از سایر شروح ممتاز می سازد. همچون: جامعیت شارح آن در علوم عقلی و نقلی و در اختیار داشتن نسخه سید رضی و تقریر برهانی نهج البلاغه و تحقیقات عرفانی و تقریر علمی حکمت های اخلاقی و استفاده از علوم عصری و داوری بین شرح قطب راوندی و ابن ابی الحدید و موجود بودن نسخه های دستخط مولف. انتقاداتی نیز بر این شرح وارد است که از جمله آنها اعتماد کردن شارح بر علوم عصری مانند نظریه بطلمیوس است.