جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از ظهيرالدين فاروقي بر متن ناصرالدين ابو سعيد عبدالله بيضاوي بنام شمس الدين ابو ابراهيم محمد بن جمال الدين ابراهيم بن محمد طيبي. او در ديباچه ميگويد كه من بر چهار كتاب مشكل بيضاوي شرح نوشتم و اين كتاب را هم شرح كردم. وي از شاگردان بيضاوي است. [دانشگاه تهران 15/4180]

يكي از شارحان طوالع الانوار بيضاوي، زين الدين ابوالحسن علي موصلي معروف به ابن شيخ العربيه و حديثي (يا دار الحديثي) است. اين شرح با «قال و اقول» است. و نگارنده اكنون دليلي براي شناختن شرح حديثي ندارد جز نوشته اي كهن در پشت نسخه جاي گفتگو. در فهرست نسخ خطي برلين مشخصات آن نوشته شده و چيزي از آن نقل نگرديده است. حديثي ظاهراً منسوب به حديثة موصل است (معجم البلدان: حديثة الدجله) و به نظر مي رسد كه از علماء كلامي قرن 7و 8 بوده است. از امام فخر متوفي 606 و سراج الدين ارموي متوفي 682 نقل كرده است (ص 103 نسخه ما) وي اصول ابن حاجب را نيز شرح كرده و در اين كتاب از آن ياد مي كند. در پايان مقدمه، در ذيل بحث درباره «نظر» مي گويد: اين پاسخي جدلي است و ما پاسخ تحقيقي آنرا در شرح اصول ابن حاجب آورده ايم» (ص 19 نسخه). (عبدالحسين حائري) [كشف الظنون؛ طوالع الانوار؛ فهرست نسخ عربي برلين شماره 1790و 4000؛ ذيل كشف الظنون چاپ فلو گل صفحه 238؛ نسخه كتابخانه ايا صوفيه؛ ص 308 نسخه كتابخانه نور عثمانيه؛ ص 509 نسخه كتابخانه سلطان عبدالحميد؛ ص 56 نسخه كتابخانه سلطان محمد]

مقاله ايست در توضيح ديباچه كتاب طوالع الانوار قاضي بيضاوي، در پايان نسخه شماره 800 آستان قدس مذكور است كه تاريخ ختم تأليف دوشنبه سيم ربيع الثاني 853 در شيراز در كوي بغدادي درحالت بيماري بدرد مفاصل بوده است. «مهدي ولايي» شرح مختصر مزجي است بر ديباچه کتاب «طوالع الانوار» عبدالله بن عمر بيضاوي (-685ق) رساله اي است محتصر در علم کلام که بر آن شروح و حواشي بسياري نوشته شده است. آغاز كتاب: بسمله. قال استادنا العالم المحقق المدقق جحلال الملة و الدين محمد بن اسعد اسعده الله الصمد ... . قال المصنف الحمد لمن وجب وجوده و بقائه. عدل عن التصريح بالاسم الي الموصول الدال علي التفخيم اشارة الي انه لاسبيل الي العالم به الابواسطة الصفات و لاسبيل الي العلم بذاته من حيث هي تعالي ... انجام كتاب: يهتدي بها الي المقاصد و يستنجح بها الاوطار و الله الحمد علي ما هدانا و له الشكر علي ما اولانا تمت الرسالة. [فهرست آستان قدس 4/177؛ كشف الظنون 2/102 و 165 و 2/1117؛ مجلس شورا 9/615 و 10/2122 و 28/78؛ فهرست 9: 615-616؛ ]

طوالع الانوار از متن جامع موجز كلامي تأليف قاضي عبدالله بيضاوي معروف است. اين شرح بعنوان (قال - اقول) مي باشد. بروايت كشف الظنون شارح اين شرح را براي شهاب الدين مباركشاه تأليف نموده. (مهدي ولايي) شرح طوالع الانوار قاضي بيضاوي (685ق) است به صورت <قال - اقول> که ازمتون موجز کلامي است شارح اين شرح را براي شهاب الدين مبارکشاه تأليف نموده است قاضي عبدالله بن عمر بيضاوي شيرازي (م تبريز 585) مفسر متكلم اصولي طوالع [دانشمنداني چند بر طوالع گزارش نوشتند: عبدالصمد بن محمود فارابي كه در 707 بپايان رساند - قاضي برهان فرغاني عبري - شمس الدين محمود سپاهاني (694-749) بنام «مطالع الانظار» و براي ملك ناصر محمد بن قلاون كه در آستانه در 1305 بچاپ رسيد (ش 102 مجلس و 234 و 1008و 1009طوس) - زين الدين عبدالرحمن بن محمد قزويني بغدادي جلالي م 836-شمس الدين محمد بن احمد بسطامي م 843-مولي خواجه زاده م 893-جلال الدين دواني (بر ديباچه طوالع) - محيي الدين محمد طبل باز م 906-قاضي زكريا بن محمد انصاري م 926-عصام الدين اسفرائيني م 943 غياث الدين منصور دشتكي م 928-احمد بن مصطفي طاشكبري زاده م 969-شمس الدين آملي م 750 بنام تنقيح الافكار - زين الدين ابوالحسن علي معروف بابن شيخ العربيه موصلي حديثي - حاجي پاشا ايدني بنام مسالك الكلام في مسائل الكلام - يوسف حلاج كه پس از سعد ميزيست (كشف الظنون) در مجلس تهران گزارشي است كه گفته نشد از كيست (ش 93) ] را در كلام نوشته است. قاضي برهان عبيدالله بن محمد بيدلي شريف فرغاني عبري كه در تبريز بكار داوري ميپرداخت و در 743 درگذشت براي شاگردان خود گزارشي بر آن نگاشته و بشهاب الدين مباركشاه ارمغان داد. در اين گزارش مه متن نيامده و بندهائي از آن ياد شده روشن گرديد. (محمد تقي دانش پژوه) شرح مفصل و استواري است با عناوين «قال -اقول» بر «اطوالع الانوار» قاضي ابوسعيد عبدالله بيضاوي (-685ق) شارح به کتاب ديگرش «ايضاح» نيز اشاراتي دارد. آغاز كتاب: الحمدالله حمداً يتقاصر عن ادراك غايته عقول العقلاء و يعجز عن بلوغ نهايته ألسنة الفصحاء و اصلي علي نبيه مبلغ الانباء و خاتم الانبياء و علي آله انجام كتاب: و محاملها و تأويلاها مذكور في كتاب نهاية العقول من اراد الاطلاع عليها فليطالعها هذا آخر شرح كتاب الطولع و الحمدلله رب العالمين [فهرست آستان قدس 4/182؛ کشف الظنون 2/1116؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي 346 و182؛ مرعشي 31/328؛ شذرات الذهب 6/316؛ الهيات تهران ص 579؛ دليل المخطوطات 1/114؛ دانشگاه تهران 3/592؛ نشريه 5/454]

طوالع الانوار از قاضي عبدالله بن عمر بيضاوي كتاب مختصريست در كلام كه مورد التفات كثيري از عالمان اسلامي واقع شده و بر آن شروح متعددي نوشته اند كه از آنجمله است اين شرح يعني شرح تستري. درين نسخه فقط شرح خطبه كتاب طوالع الانوار از شرح تستري آمده است. (عبدالله انوار) [كتابخانه ملي 9/239]