جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وهابیان از اولین روزهایی که سربرآوردند، تاکنون این پندار را ترویج کرده‌‌‌اند که ساخت بنا روی قبور، حرام، بدعت، نماد و ذریعه شرک است. محمد بن عبدالوهاب و پیروان او بر پایه همین پندار، بناهای ساخته‌شده بر قبور ائمه(، صحابه، تابعان و بسیاری از بزرگان اهل سنت را در نقاط مختلف جهان تخریب کرده‌‌اند. اجماع، روایت ابوالهیاج و روایت جابر مهم‌ترین دلایل وهابیان در این مسئله است که در این مقاله مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از نذرهایی که میان مسلمانان مرسوم است، نذر کردن برای خداوند همراه با اهدای ثواب و پاداش معنوی نذر به اموات است. از دیدگاه فقهیِ مذاهب اسلامی در جواز چنین نذری، هیچ ابهامی وجود ندارد؛ اما ابن‌تیمیه با تمسک به دلایلی آن را نه‌تنها جایز ندانسته؛ بلکه چنین نذری را شرک در عبادت پنداشته است. عمده‌ترین دلیل وی در این خصوص، روایات است. نگارنده در این تحقیق به‌تفصیل دلایل ابن‌تیمیه را بررسی کرده است و روایات مورد استدلال او را به‌لحاظ سندی و دلالتی به نقد کشیده است و در پایان باتوجه به دلایل جواز نذر، فتاوای فقهی و سیرۀ عملی مسلمین، جواز این نوع از نذر را ثابت کرده است.

توسل به صالحان یکی از مسائل ریشه‌دار اعتقادی در فرهنگ اسلامی است که ابن‌تیمیه و پیروان او در آن شک و تردید کرده‌اند. رشید رضا از جمله کسانی است که سخت روی این مسئله انتقاد داشته است و واسطه‌گری میان انسان و خالق را به هر نحوی که باشد، منافی توحید دانسته است؛ از این رو در تفسیر المنار بارها آن را رد کرده است. او برای اثبات دیدگاه خود به دلایلی مانند منافی بودن توسل با خلوص در عبادت، عنصر شرک در توسل و نفی استعداد وسیله بودن در انبیا و اولیا تمسک جسته است. مقالۀ حاضر با روش انتقادی و با تکیه بر آیات و روایات، به نقد محتوای استدلال‌های رشید رضا پرداخته است. نتیجه آن که برخلاف پندار وی، واسطه‌گری با خلوص در عبادت منافاتی ندارد؛ چون واسطه‌گریِ صالحان اصلاً عبادت آنان نیست؛ عبادت، خضوع در برابر کسی است که پرستشگر، او را اله (مالکِ مدّبّر) بپندارد. قرآن کریم در آیات متعددی سلطۀ غیبیِ انسان‌های ویژه را فی‌الجمله ثابت می‌کند و اگر مقتضای روح ایمان، نفی مطلق سلطه‌های غیبیِ غیر خداوند باشد، بایستی وجود چنین آیاتی را مخالف روح ایمان قلمداد کرد.

روایت مشهور «لایحبّک إلّا مؤمن ولایبغضک إلّا منافق» ازجمله روایاتی است که در فضیلت امام علی %، با عبارات مختلفی، نقل شده است و فریقین آن را به‌عنوان روایت صحیح تلقّی نموده‌اند. در این حدیث پیامبر اکرم $ دوستی و دشمنی با امام علی % را معیار تشخیص مؤمن و منافق قرار داده است. همچنین از مفاد روایت مباحثی نظیر عصمت و افضلیت برداشت می‌شود و نکتۀ قابل توجه این است که در روایات صحیح فریقین، چنین مضمونی برای کسی از صحابه بیان نشده است، البته در کتب اهل‌سنت روایت مشابه آن، بدون قید خاصی در منقبت انصار آمده است و اهل‌سنت تلاش کرده‌اند که آن را مهم‌تر از روایت مورد بحث جلوه دهند، درحالی‌که از نظر دلالت مورد قبول نیست و با بسیاری از آیات قرآن و حقایق تاریخی ناسازگار است. سلفی‌های معاصر، ازجمله عبدالرحمن دمشقیه، با پیروی از ابن‌تیمیه، سعی در وارد کردن اشکالاتی واهی بر دلالت این روایت داشته‌اند که نقل صحیح و متواتر این روایت، راه را بر آن‌ها بسته است.