جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جلسه اول این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل اول کتاب راهنمایی می‌کند: – با این که پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی هیچ پاسخ قطعی یا نهایی ندارند، چرا باید با تفکر سیاسی درگیر شد؟ به تعبیر دیگر، چرا تفکر سیاسی به زحمتش می‌ارزد؟ – آیا برای زندگی مدنی، هیچ راه میان‌بری هست که ما را با پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی مواجه نکند؟ – آیا اندیشیدن به پرسش‌های اساسی سیاسی از ما انسان‌های بهتری می‌سازد؟ به بیان دیگر، در اندیشه‌ی سیاسی چه عنصر رهایی‌بخشی هست؟ جلسه دوم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل اول کتاب راهنمایی می‌کند: – با این که پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی هیچ پاسخ قطعی یا نهایی ندارند، چرا باید با تفکر سیاسی درگیر شد؟ به تعبیر دیگر، چرا تفکر سیاسی به زحمتش می‌ارزد؟ – آیا برای زندگی مدنی، هیچ راه میان‌بری هست که ما را با پرسش‌های اساسی در اندیشه‌ی سیاسی مواجه نکند؟ – آیا اندیشیدن به پرسش‌های اساسی سیاسی از ما انسان‌های بهتری می‌سازد؟ به بیان دیگر، در اندیشه‌ی سیاسی چه عنصر رهایی‌بخشی هست؟ جلسه سوم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل دوم کتاب راهنمایی می‌کند: – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم بیگانه اند؟ – اگر نه، چرا این همه تفرقه و تعارض میان آنان هست؟ – آیا با عقل می‌توان بر بیگانگی فایق آمد؟ جلسه چهارم این پرسش‌های اصلی گفت‌وگوی ما را درباره‌ی فصل دوم کتاب راهنمایی می‌کند: – آیا برای غلبه بر بیگانگی به ایمان دینی نیازمندیم؟ – آیا باید همه‌ی مردمان در جامعه‌ای واحد و جهانی متحد شوند؟ – آیا باید همه‌ی تمایزهای طبقاتی محو شود؟ جلسه پنجم – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم نابرابراند؟ – اگر برخی انسان‌ها ذاتاً برتر از دیگران باشند، چگونه و چه کسانی می‌توانند ایشان را شناسایی کنند؟ – اگر انسان‌ها ذاتاً برابر باشند، آیا همه‌ی نابرابری‌های قراردادی نادرست اند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی رفع می‌شدند، آیا نشانی از آزادی بر جای می‌ماند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی محو می‌شدند، آیا نشان جدایی بر می‌افتاد؟ – آیا مردان و زنان را باید همیشه و در همه‌ی زمینه‌ها یک‌سان در نظر گرفت؟ جلسه ششم – آیا انسان‌ها ذاتاً با هم نابرابراند؟ – اگر برخی انسان‌ها ذاتاً برتر از دیگران باشند، چگونه و چه کسانی می‌توانند ایشان را شناسایی کنند؟ – اگر انسان‌ها ذاتاً برابر باشند، آیا همه‌ی نابرابری‌های قراردادی نادرست‌اند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی رفع می‌شدند، آیا نشانی از آزادی بر جای می‌ماند؟ – اگر همه‌ی نابرابری‌های قراردادی محو می‌شدند، آیا نشان جدایی بر می‌افتاد؟ – آیا مردان و زنان را باید همیشه و در همه‌ی زمینه‌ها یک‌سان در نظر گرفت؟ جلسه هفتم ⁃ اگر نابرابری‌های قراردادی یک‌سره زدوده می‌شدند، نشان جدایی بر می‌افتاد؟ ⁃ آیا زنان و مردان همیشه و از هر جهت باید برابر گرفته شوند؟ جلسه هشتم – آیا سامان می‌تواند منبعی جز قدرت داشته باشد؟ – چه کسی باید حکومت کند؟ – اگر حکومت ازان مردم است، آیا خودشان باید حکومت کنند یا نمایندگان‌شان؟ – آیا قدرت داشتن خوب است؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟ جلسه نهم – چه کسی باید حکومت کند؟ – اگر حکومت ازان مردم است، آیا خودشان باید حکومت کنند یا نمایندگان‌شان؟ – آیا قدرت داشتن خوب است؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟ جلسه دهم (پایانی) – آیا قدرت داشتن ارزش دارد؟ – باید اطاعت کرد؟ چرا؟

«حقیقت و روش» احتمالا مبنایی‌ترین اثر در حوزه هرمنوتیک فلسفی است و گادامر شاخص‌ترین فیلسوف این حوزه. محور بحث گادامر در بخش نخست این کتاب «هنر و حقیقت» است. فشرده فلسفه هنر گادامر در این بخش آمده‌ اما در متن به بسی موضوعات دیگر نیز پرداخته شده‌است که اهمیت معرفت‌شناختی و تاریخی دارند. گادامر در این متن کل مسئله «روش شناخت» و «مفهوم حقیقت» در تاریخ مدرن را به چالش می‌کشد. این دوره ده جلسه خواهد بود. در جلسه نخست به اختصار نکاتی کلی درباره ۱.گادامر ۲. هرمنوتیک و هرمنوتیک فلسفی ۳. کتاب حقیقت و روش بیان کردم. درباره کتاب به بحث از الف. عنوان و مدعای کلی کتاب و ب. ساختار کلی کتاب پرداختم و سپس به اختصار ساختار بخش نخست کتاب را که موضوع این دوره است توضیح دادم. جلسه دوم به بحث از ” مساله روش ” اختصاص دارد که گادامر کتاب را با آن می‌آغازد .در ذیل این عنوان آرای منتقدان علوم انسانی پوزیتیویستی در آلمان و در نیمه دوم قرن نوزدهم می‌آید و گادامر به آرای هلمهولتز، درویزن و دیلتای اشاره می‌کند. از نظر گادامر تلاش این منتقدان در جهت جدا ساختن علوم انسانی از علوم طبیعی تحت سیطره الگوی ” روش” و مفهوم ” علم” انجام می‌گرفت آن‌گونه که در علوم طبیعی پدیدآمده‌بود و از این جهت ایشان در تاسیس بنیادی مستقل برای علوم انسانی کامیاب نبودند. موضوع این جلسه بخش ” مفاهیم راهبر اومانیستی ” است و در این نوبت به توضیح گادامر درباره دو مفهوم ” bildung ” و ” common sense ” ،به ویژه در آرای هردر و ویکو پرداخته شده‌است. در این جلسه در ذیل بخش ” مفاهیم راهبر اومانیستی” به ادامه بحث درباره مفهوم ” حس مشترک” و دو مفهوم ” حکم ” و ” ذوق” پرداخته شده‌است. موضوع این جلسه نقد گادامر بر زیبایی‌شناسی کانت است. گادامر رویکرد سوبژکتیو کانت به زیبایی را نقد می‌کند و نسبت برخی از مفاهیم کلیدی زیبایی‌شناسی کانت را ،مانند زیبایی آزاد و وابسته، ایدئال زیبایی ، علقه به زیبا و ذوق و نبوغ ، با رویکرد کلی کانت روشن می‌کند. در این جلسه به ادامه بحث گادامر از روند سوبژکتیو شدن زیبایی‌شناسی پرداخته‌شده‌است و گسترش یافتن زیبایی‌شناسی مبتنی بر نبوغ بعد از کانت ، مفهوم تجربه‌زیسته ( erlebnis) و کاربرد آن در حوزه تاریخ‌نگاری و زیبایی‌شناسی ، و جایگاه سمبل و تمثیل ( allegory)در مقام نمونه‌ای نمایانگر غلبه تلقی استتیکی در این رویکرد توضیح داده‌شده‌است. گادامر در فصل ” وجودشناسی اثر هنری” نحوه وجود “بازی” را راهنمای تبیین نحوه وجود اثر هنری می‌داند و آن را مقدمه اصلی‌اش در شرح نسبت هنر و حقیقت قرار می‌دهد. در این جلسه به ابعاد گوناگون نحوه وجود بازی از منظر گادامر پرداخته شده‌است. نسبت ” محاکات” ( میمسیس) با اثر هنری و شان حقیقت‌نمایی هنر

در درس‌گفتارهای «قضاوت نقادانه و باور به توطئه» بنا نیست توضیح داده شود که چه چیزهایی توهم توطئه هستند و چه چیزهایی قضاوت درست. بلکه قصد این است که نشان داده شود فرآیند تصمیم‌گیری ذهن و فرآیند کارکرد ذهن و مغز در اینگونه موارد چگونه است و چرا برخی برداشتشان از یک رویداد توطئه‌گونه است و برخی خیر. چه چیزی در ذهن این‌ افراد می‌گذرد که به به روایت‌های غیررسمی باور دارند؟ در هر رویدادی ما یک روایت و توصیف رسمی داریم که همه چیز آشکار است و ساده به نظر می‌رسد اما توصیف غیررسمی آن رویداد پیچیده‌تر است و عناصر و دست‌های پنهانی وجود دارد. مثلاً با توجه به رویدادهای اخیر، این پرسش مطرح شده که آیا ویروس کرونا دست‌‌ساخت عده‌ای بوده؟ یا این‌که این‌ها بدبینی است و اساساً افراد خاصی ویروس را نساخته‌اند؟ این قبیل باورهای توطئه در بسیاری از عرصه‌های زندگی وجود دارد. مثلاً در مسائل اقتصادی نیز این باور وجود دارد که عده‌ای با هدف و نیت خاص بازار را اداره می‌کنند. هدف این درس‌گفتارها این نیست که گفته شود کدام دیدگاه درست است و کدام غلط، بلکه در این درس‌گفتارها نشان داده می‌شود که در مغز و ذهن انسان چه می‌گذرد که انسان‌ها چنین برداشت‌هایی می‌کنند.

این جلسات که گفتگوی امید کشمیری با سروش دباغ درباب «ویتگنشتاین و معنای زندگی» است، در پنج جلسه از سوی موسسه “خانه آشنا” برگزار گردید. در این جلسات تاکید و محوریت با آراء ضمنی و مصرحِ ویتگنشتاین متقدم در رساله منطقی_فلسفی در باب معنای زندگی است. سه ضلع زندگی با معنا که شامل “زندگی در حال”، “زندگی بی‌پرسش” و “زندگی درونی” با تحلیل فقراتی از رساله، کاویده می‌شود. جلسه پایانی(پنجم) این جلسات نیز به آراء علی شریعتی در خصوص معنای زندگی با تکیه بر “کویریات” او سخن گفته می‌شود.

در این درس‌گفتارها کوشیده شده است از طریق شرح و تفسیر دو نوشتار مهم و مشهور “اصل اینهمانی” و “قوام هستی‌خداشاختی متافیزیک” از رساله “اینهمانی و تمایز”، درآمدی به چارچوب اندیشه متاخر و پس از گشت هایدگر به دست داده شود. تاکید اصلی در مسیر تفسیر این دو متن، بر مساله امکان عقلانیت و حقیقت در فلسفه است، بدین معنا که بر خلاف دیدگاه رایج، هایدگر متاخر دقیقا دغدغه عقلانیت و مسئولیت آزاد عقلانی انسان در تعلق به افق الزام‌آور حقیقت را دارد. نقد بنیادینی که او به متافیزیک وارد می‌کند، برخاسته از بحرانی‌ست که سیر تاریخی متافیزیک به واسطه نگاه بنیادگذارانه میان عقل و وجود تا هگل و نهایتا نیچه به سوی آن پیش رفته، و آن چیزی نیست جز اندراج وجود ذیل عقل خوداندیش و تبدیل آن به اراده به قدرت و بی‌معنا شدن افق ظهور و وجود و حقیقت، و بدین ترتیب، بی‌معنایی عقل و عقلانیت، و نیز تداوم آن بحران تا کنون در نگاه سلطه‌گرانه به جهان و انسان. اندیشه متاخر هایدگر و مفاهیم بنیادین آن، نظیر رویداد، پوشیدگی، بی‌بنیادی، تاریخ و تقدیر وجود و مانند آن، در پرتو این مساله بنیادین شرح و تفسیر می‌شوند که به چه معنا برای امکان عقلانیت و حقیقت، باید گشودگی عقل به وجود به منزله افق حقیقت، بر اساس احراز و به رسمیت شناختن عرصه مقدم فعل ظهور در تقدم مطلقش و از این حیث در دسترس‌ناپذیری‌اش از نو طرح شود و چگونه اندیشه هایدگر یکسره معطوف به کشف و نشان دادن چنین ضرورتی به عنوان ضابطه بنیادین پدیدارشناسی‌ست. تفسیر دو متن مذکور، این مجال را فراهم می‌کند که ساختار اندیشه متاخر هایدگر، فارغ از شیوه بیان نیمه‌شاعرانه و اشارت‌وار معمول او در سالهای واپسین حیات فکری‌اش، توجه را به شیوه تحلیل و واسازی دقیق او در خصوص مبانی نهایی عقلانیت سوق دهد، یعنی تحلیل اصل اینهمانی به عنوان نقطه آغاز بداهت عقلی و نیز اصل تمایز هستی‌شناختی میان موجود و وجود. این درس‌گفتارها در قالب درس تفسیر متون فلسفی در دوره ارشد فلسفه دانشگاه تهران در نیم‌سال دوم ۱۴۰۰-۱۴۰۱ توسط احمد رجبی (استادیار گروه آموزشی فلسفه دانشگاه تهران) ارائه شده است.

مجموعه گفتارهای شهرام اتفاق در نقد آرای متفکران اقتصاد سیاسی محیط زیست در گفتگوی مجتبی طباطبایی با شهرام اتفاق به همت موسسه صدانت یکی از شیوه‌‎های تفحص در باب مفاهیم و مقولات مربوط به «اقتصاد سیاسی محیط زیست»، تتبع در آرای سخنوران و صاحب‌‏نظران این حوزه است. آرایی که هر چند ملهم از مکاتب معینی هستند، اما به رغم آن وجوه اشتراک و تعلقات خاطر، پاره‎‌هایی اضافه یا کم دارند. از این رو در این مجموعه کوشیده‌‏ایم تا در مواجهه با «اقتصاد سیاسی محیط زیست»، به سراغ برخی از ایشان برویم و دنیا را از چشم آنان بنگریم و عیار دعاوی‎شان را به محک نقد منتقدان‎شان بیازماییم.

امیدوارم از این به بعد با حمایت معاونت های دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران در آخرین چهارشنبه هر ماه بصورت پخش زنده در خدمت علاقمندان باشم. سلسله نشست هایی خواهد بود درباره توانمندسازی و رشد فردی که در جریان آنها به برخی مقوله های عملی و کاربردی در خودشناسی اشاره خواهم کرد. عناوین ختصاص یافته به هر جلسه برگرفته از سوالات و پیشنهادات شایع دانشجویان دانشگاه است. سعی خواهم کرد که این عناوین را به بحث بگذارم و به پرسش های خاص درباره هریک در حد توان خودم و با تکیه و استناد به یافته های علمی پاسخ دهم. اولین جلسه به مقوله اعتماد و به قولی عزت نفس اختصاص دارد. شکایت از کمبود اعتماد به نفس و به اصطلاح باور نداشتن به خود از جمله موارد بسیار شایع است. بسیاری بر این باورند که آنچه در زندگی آنها را از پیشرفت باز داشته است از همین مشکل بر می خیزد. اما آیا واقعا اینگونه است؟ چند دهه پژوهش و چالش نشان داده اند که جایگاه مطرح شده درباره اهمیت عزت/اعتماد بنفس اغراق شده و حتی گمراه کننده بوده است و این مفهوم بدلایلی که اشاره خواهم کرد از جمله بازاریابی گسترده روانی، جایگاهی خاص در گفتمان سلامت روان در بسیاری کشورهای صنعتی و بویژه غربی پیدا کرده است. اشتغال ذهنی زیاد با آن و تلاش برای افزایش آن حتی با توسل به شیوه های ایجاد خود کاذب به منظور موفقیت رهگشا نبوده و برعکس عده ی زیادی را دچار عوارض کرده است. شاید حتی بتوان گفت که جویندگان شادکامی و خوشبختی بخاطر همین تاکید بر اصلاح اعتماد بنفس در کلاف سردرگم و بی حاصلی گرفتار شده اند. در صحبت این جلسه اشاره خواهم کرد که پرداختن به و تمرکز بر مفاهیمی چون کمالگرایی مشکل آفرین، اضطراب اجتماعی، حساسیت مفرط به طردشدگی و خودشیفتگی شاید جایگزین های بهتری باشند تا اشتغال با مقوله خود و جایگاه آن. امیدوارم این مبحث مورد توجه شما قرار گیرد.

سلام به دوستان، همراهان و همیاران عزیز. دوباره سال نو را تبریک می‌گوییم. سالی که اگر چه دستانمان بهم نرسید تا به گرمی بفشاریمش، ولی دل‌هایمان از هم دور نشد. در این روزگاری که همه مجبور به خانه نشینی هستیم، غدیر رسالت فرهنگی و اجتماعی خود را فراموش نکرد و حتی ویروسی کوچک با تبعاتی‌ بزرگ به نام کرونا هم نتوانست قطار در حال حرکت غدیر را متوقف کند، ولو مدتی کوتاه. در این روزها که به حکم عقلانیت و منطق از دیدار یکدیگر محرومیم و امکان حضور در کنار هم فراهم نیست، از نعمت فضای مجازی بهره می‌گیریم تا در کنارهم باشیم و با هم بر داشته‌های علمی و معرفتی خود بیافزاییم. از این‌رو خیریه غدیر سلسله درس‌گفتارهای نوروزی ، با موضوع عرفان، معنای زندگی، اقتصاد و جامعه‌شناسی را برگزار می‌کند. باز هم لطف اساتید بنام این سرزمین شامل حالمان شد و وقت گرانقدر خود را در اختیارمان گذاشتند تا بهره‌ای ببریم از دریای دانش این بزرگواران. به امیدخدا تا پایان فروردین ماه، درس‌گفتارها ادامه خواهد داشت و در خدمت دوستان و اساتید خواهیم بود.

از زمانی که داروین کتاب منشأ انواع را در سال ۱۸۵۹ منتشر کرد، بحث‌های پرچالش درباره این کتاب، تا امروز ادامه دارد و چالش تند و تیز بین خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان همچنان ادامه دارد. نسبت خدا با تکامل داروینی، منحصر به بحث‌های آکادمیک و دانشگاهی نیست بلکه بحثی اجتماعی است که در رسانه‌های عمومی نیز نفوذ پیدا کرده است. مثلا در دادگاه‌های آمریکا درباره این بحث می‌شود که آیا تکامل داروینی اجازه تدریس دارد و یا باید ایده آفرینش گرایی را تدریس کرد و دعواهای مختلفی در ایالت‌های مختلف آمریکا صورت گرفته است. جامعه آمریکا را مثال زدم چون آمریکا جامعه متدینی است اما در مجامع عمومی و علمی در اروپا، تکامل داروینی غالب است. واکنش به کتاب منشأ انواع، منحصر در خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان نبوده است و امروزه می‌بینیم که فرایند تکاملی، تقریباً همه حوزه‌ها را در بر گرفته و به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، سینما و … پیوند خورده است و ما شاهد تفسیرهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، سینمایی و.. از تکامل داروینی هستیم. بنابراین تکامل داروینی فراتر از بحث ارگانیسم حیات است و از این جهت، پربارترین علم طبیعی پس از دوره جدید بوده است و حتی به عقیده من، پربارتر از فیزیک بوده است و شواهد زیادی برای این مدعا وجود دارد. برای مخاطبان آگاه و اهل علم که شنونده صوت این کلاس‌ها هستند، توصیه می‌کنم که به شکل منظم از مباحث استفاده کنند. اگر در خلال این مباحث، مواردی را شنیدید که با برداشت‌های ذهنی شما و انتظارات و پیش‌زمینه‌های مطالعاتی شما در تعارض بود، تعجب نکنید و اجازه دهید کلاس تعهد خود را نسبت به موضوع، انجام دهد. به این معنا که باید بحث‌های روز دنیا در حوزه تکامل داروینی را مطرح کنیم بدون اینکه گرایش دینی را در طرح مباحث، مدخلیت دهیم. روال ما در کلاس حاضر این است که قبل از ورود به تفسیر یک نظریه علمی و تبلیغ گرایش دینی، آن نظریه علمی را بدون تعصب و پیش‌داوری مطرح کنیم، آنگاه در جلسه نهایی راه‌حل‌هایی برای تعارض‌های پیش‌آمده، ارائه دهیم. همچنین مخاطبان گرامی در نظر داشته باشند که این کلاس، جمع‌بندی نهایی از نسبت نظریه تکامل داروینی با خداباوری، ارائه نمی‌دهد و این به عهده مخاطبان است و هدف ما آشنایی علاقه‌مندان، با بحث‌های روز دنیا در این حوزه است.

سهروردی در ضمن تحصیل چنین استنباط کرد که موجودات دنیا از نور به وجود آمده و انوار به یکدیگر می‌تابد و آن تابش متقابل را اشراق خواند و به همین جهت لقب شیخ الاشراق را یافت. نظریه فلسفی سهروردی این بود که هستی غیر از نور چیزی نیست و هرچه در جهان است و بعد از این به وجود می‌آید نور است، لذا جهان جز اشراق نمی‌باشد. منتها بعضی از نورها رقیق است و برخی غلیظ و برخی از انوار ذرات پراکنده دارد و پاره‌ای دیگر دارای ذرات متراکم است و همانگونه که نورهای قوی بر ضعیف می‌تابد نورهای ضعیف هم بسوی انوار قوی تابش دارد. انسان هم از این قاعده مستثنا نیست و به دیگران می‌تابد، همانگونه که نورهای دیگران به او می‌تابد. بمناسبت اینکه از انسان به دیگران نور تابیده می‌شود انسان فیاض است و می‌تواند به دیگران نور برساند و از نور سایرین روشن شود. سهروردی می‌گفت که حکمت بر دو نوع است: حکمت لدنی و حکمت عتیق. حکمت عتیق یعنی حکمت قدیم همواره بوده و در قدیم هندی‌ها و ایرانی‌ها و بابلی‌ها و مصری‌ها و بعد از آن یونانی‌ها برخوردار بوده‌اند. اما حکمت لدنی خاصان از آن برخوردار می‌شوند. اما در آغاز این دو حکمت از یک مبدأ سرچشمه می‌گرفته و آن ادریس بوده که نام دیگر آن هرمس است. بعد از اینکه مردم حکمت از ادریس آموختند به عقیده او به دو شاخه شد که یکی به سمت ایران ودیگری به‌طرف مصر و بعد این دو شاخه وارد اسلام گردید.