جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عمده مباحث این درسگفتار کانت می باشد، اما جلسات پایانی مباحثی هم از فیشته، شلینگ و هگل هم مطرح می شود.

این درسگفتار، مجموعه ای از دو درسگفتار است که قسمت اول از یونان تا رنسانس و قسمت دوم از رنسانس تا دوره ی معاصر آراء فیلسوفان مورد بررسی قرار می گیرد.

از زمانی که داروین کتاب منشأ انواع را در سال ۱۸۵۹ منتشر کرد، بحث‌های پرچالش درباره این کتاب، تا امروز ادامه دارد و چالش تند و تیز بین خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان همچنان ادامه دارد. نسبت خدا با تکامل داروینی، منحصر به بحث‌های آکادمیک و دانشگاهی نیست بلکه بحثی اجتماعی است که در رسانه‌های عمومی نیز نفوذ پیدا کرده است. مثلا در دادگاه‌های آمریکا درباره این بحث می‌شود که آیا تکامل داروینی اجازه تدریس دارد و یا باید ایده آفرینش گرایی را تدریس کرد و دعواهای مختلفی در ایالت‌های مختلف آمریکا صورت گرفته است. جامعه آمریکا را مثال زدم چون آمریکا جامعه متدینی است اما در مجامع عمومی و علمی در اروپا، تکامل داروینی غالب است. واکنش به کتاب منشأ انواع، منحصر در خداباوران، ایتئیست‌ها و زیست‌شناسان نبوده است و امروزه می‌بینیم که فرایند تکاملی، تقریباً همه حوزه‌ها را در بر گرفته و به مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، سینما و … پیوند خورده است و ما شاهد تفسیرهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، سینمایی و.. از تکامل داروینی هستیم. بنابراین تکامل داروینی فراتر از بحث ارگانیسم حیات است و از این جهت، پربارترین علم طبیعی پس از دوره جدید بوده است و حتی به عقیده من، پربارتر از فیزیک بوده است و شواهد زیادی برای این مدعا وجود دارد. برای مخاطبان آگاه و اهل علم که شنونده صوت این کلاس‌ها هستند، توصیه می‌کنم که به شکل منظم از مباحث استفاده کنند. اگر در خلال این مباحث، مواردی را شنیدید که با برداشت‌های ذهنی شما و انتظارات و پیش‌زمینه‌های مطالعاتی شما در تعارض بود، تعجب نکنید و اجازه دهید کلاس تعهد خود را نسبت به موضوع، انجام دهد. به این معنا که باید بحث‌های روز دنیا در حوزه تکامل داروینی را مطرح کنیم بدون اینکه گرایش دینی را در طرح مباحث، مدخلیت دهیم. روال ما در کلاس حاضر این است که قبل از ورود به تفسیر یک نظریه علمی و تبلیغ گرایش دینی، آن نظریه علمی را بدون تعصب و پیش‌داوری مطرح کنیم، آنگاه در جلسه نهایی راه‌حل‌هایی برای تعارض‌های پیش‌آمده، ارائه دهیم. همچنین مخاطبان گرامی در نظر داشته باشند که این کلاس، جمع‌بندی نهایی از نسبت نظریه تکامل داروینی با خداباوری، ارائه نمی‌دهد و این به عهده مخاطبان است و هدف ما آشنایی علاقه‌مندان، با بحث‌های روز دنیا در این حوزه است.

فلسفه و تاریخ فلسفه یکی هستند. ما نمی‌توانیم به یکی از این دو فارغ از دیگری بپردازیم. بنابراین، اگر کسی می‌خواهد فهم کافی از مسائل، پرسش‌ها و موضوعات معین در زمینۀ فلسفه داشته باشد، ضروری است که پیشینۀ آن‌ها را بداند. در این میان، کانت مهم‌ترین فیلسوف دوران مدرن و کتاب نقد عقل محض(۱۷۸۷) یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فلسفی تاریخ فلسفه تا به امروز است.[۱] کانت چهره‌ای بنیادی در چند قرن گذشته در سنت غربی است. او، به ویژه در نقد عقل محض، دیدگاه‌های پیشگامانش در اوایل دوران مدرن (خردگراها و تجربه‌گراها) را ترکیب کرد و قسمت عمدۀ دستور کار آیندگان در قرون نوزدهم، بیستم و بیست و یکم (ایده‌آلیست‌، پراگماتیست‌، نئو‌کانتی، تحلیلی و قاره‌ای) را تعریف کرد. تا به امرزو، معرفت‌شناسان، فیلسوفان زبان و متافیزیک‌دانان مشغولِ موضوعاتی بوده‌اند که به طور محوناشدنی توسط کانت صورت‌بندی شده‌اند. همچنین حتی زمانی که کانت خود به صورت‌بندی آن‌ها نپرداخته است، منابع مفهومی او، درست به همان اندازه برای روشن‌سازی آن‌ها کفایت می‌کنند. در این زمینه، این عبارت به اُتو لیبمن[۲] نسبت داده شده است که : “هر کس می‌تواند موافق و یا مخالف کانت فلسفه‌ورزی کند، اما هیچ‌کس نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن کانت فلسفه‌ورزی کند.”[۳] از این رو لزوم ارائۀ راهنمایی به علاقه‌مندان فلسفه به منظور خوانش این کتاب، به خصوص برای افرادی که از طریق دوره‌های دانشگاهی و آکادمیک نمی‌توانند به چنین امکانی دست یابند، ضروری به نظر می‌رسد. این جلسات به تدریس برخی از مباحث مهم کتاب نقد عقل محض، به عنوان راهنمایی مقدماتی، به منظور فهم بهتر متن این کتاب به هنگام مطالعه اختصاص دارد. لازم به ذکر است که دورۀ اول درس‌گفتار حاضر، با تغییراتی، در طی شش جلسه برای دانشجویان کارشناسی ارشد فلسفه علم دانشگاه اصفهان در ذیل درس فلسفۀ غرب نیمسال دوم ۱۳۹۷ و همچنین در هشت جلسه، در تابستان و پاییز سال ۱۳۹۸ در خانۀ حکمت اصفهان برگزار شده است. مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در این درس‌گفتار: ۱) درآمد: چرا کانت؟ چرا نقد عقل محض؟؛ ۲) مفاهیم ضرورت، کلیت اکید، کلیت تجربی، پیشینی، پسینی، تحلیلی، ترکیبی، شناخت محض، عقل محض و نقد عقل محض، شناخت استعلایی و فلسفه استعلایی؛ ۳) حسیات استعلایی: صور محض شهود تجربی (مکان و زمان)؛ ۴) منطق استعلایی: قوۀ فاهمه و انواع حکم؛ ۵) معقولات دوازده‌گانه و شاکله؛ ۶) علیت، هیوم و کانت؛ ۷) قوۀ تخیل و متافیزیک تجربه؛ ۸) قوۀ عقل؛ . . [۱] Taylor, C. 1984. ‘Philosophy and its History’, in R. Rorty et al. (eds.), Philosophy in History. Cambridge: Cambridge University Press, 17–۳۰٫ [۲] Otto Liebmann [۳] به نقل از: Goldberg, N. J. 2015. Kantian Conceptual Geography. Oxford University Press. pp. 1-3. .

در ویژه برنامه «معرفت شناسی علم اقتصاد و مبانی آن»، دکتر موسی غنی‌نژاد تحلیلی بر موضوعات مختلف اقتصادی داشته و با نگاه علمی بر آن است تا ریشه مشکلات و برون رفت از آن ها را واکاوی نماید. آقای محمد ماشینچیان سردبیر برنامه اقتصاد آزاد بوده و مدت زمان آن ۴۵ دقیقه است.

موضوع این درس‌گفتارها ناظر به غایت‌شناسی (teleology) است. این مسأله در آثار سه فیلسوف مهم تاریخ فلسفه، ارسطو، کانت و هگل دنبال می‌شود. از دل واکاوی متون این فیلسوفان به دنبال پاسخ به پرسش‌هایی از این دست هستیم: چگونه مفهوم غایت، به مفهومی کلیدی و غیرقابل حذف در تبیین پدیده‌های عالم تبدیل می‌شود؟ آیا این مفهوم مستلزم قصدمندی است؟ جایگاه انسان در تبیین غایت‌شناختی کجاست؟ پیوند میان غایت‌شناسی طبیعی با الهیات (امر نامشروط) چیست؟