جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چه خوشبخت است کسی که عمرش به پنجاه رسیده و هنوز به سوگ عزیزی ننشسته است. حضور در جمع عزاداران -داغ‌‏داران- تجربه‌‏ای است که همه پشت سر می‏‌گذاریم، جز آن‏‌هایی که خیلی جوان می‌‏میرند و خود دلیل مصیبت‌‏اند. وفات پدر یا مادر، همسر، برادر یا خواهر، دوستی نازنین و، شاید از همه غم‌‏انگیزتر، فوت فرزند ازجمله دلایل عمدۀ سوگ‌‏اند. آیا گریزی از سوگ هست؟ آیا باید از آن گریخت؟ آیا می‌‏شود از، بنا به عبارت محبوب چارلی براون، اندوه سودمند سخن گفت؟ سقراط اعتقاد داشت که یکی از اهداف اصلی فلسفه دفع هراس از مرگ است. او که در شُرف مرگی خودخواسته با شوکران بود می‌‏گفت بی‏‌صبرانه منتظر است تا پس از انتظاری طولانی دریابد که زندگی بازپسینی وجود دارد یا خیر. مونتنی در جستاری با عنوان فلسفه‏‌پردازیْ آموختنِ چگونه مردن است 1، مانند جستارهای دیگرش، بیان می‏‌کند که نباید مرگ را فراموش کنیم بلکه شایسته است همواره آن را مد نظر قرار دهیم؛ آگاهی از مرگِ ناگزیرْ ما را به زندگی بهتر ترغیب می‏‌کند.

بزرگترین آفتی که شیعه را در طول تاریخ تهدید کرده، آفت “غلو” است (گزافه گویی و افراط در دین). از قرن اول اسلامی رفته رفته یک جریان افراطی در بین شیعیان ظهور کرد که امامان را موجودات فوق طبیعی و فوق بشر می‌‌شمرد، و در بارهٔ سرشت و شأن آنان مبالغه میکرد. امام حسین و واقعه عاشورا نیز از دستبرد این جریان انحرافی و افراطی در امان نماندند. شیعیان غالی یک سیمای افسانه‌ای و اسطوره‌ای برای امام حسین ساختند، و او را به یک موجود فوق طبیعی که تنها شمایل انسانی‌ دارد، تبدیل کردند. امام حسین و واقعه عاشورا شدیدا با امور غیبی گره خوردند، و به آفت غلو مبتلا شدند. امام حسینی‌ که امروزه در مساجد، هیات‌ها و دستجات عزاداری معرفی‌ میشود، همان امام حسین اسطوره‌ای و افسانه‌ای است که غالیان ساختند. در این سخنرانی به بررسی استحاله سیمای امام حسین توسط غالیان می‌‌پردازیم.

در جامعهٔ ما نامِ امام حسین یادآورِ فضیلت‌هایی همچون “عزّت” و “آزادگی” است؛ در عین حال عاشورا‌ی او حکایت از “تمنای مرگ” هم می‌‌کند. “تمنای مرگ” یک تعبیر قرآنی، و یکی‌ از شاخصه‌های عرفانِ شمس تبریزی و عرفانِ مولانا است. در بادیِ اَمر شاید عجیب بنظر برسد که مولانایی که بغایت طربناک و عاشقِ زندگی‌ بود، مشتاقِ مرگ هم بوده باشد. اشتیاق به مرگ یکی‌ از ویژه‌گی‌های اولیا الهی است، چون آنها مرگ را زیبا و مقدمه “وصال” می‌ دانند. البته تمنای مرگ به معنای بی‌ ارزش دیدنِ جان و زندگی‌، عمل انتحاری (مثل داعش) و یا روی مین رفتن نیست. تمنای مرگ برآمده از تأملاتِ عقلانی و شهودِ باطنی است. در این سخنرانی به بررسی “تمنای مرگ” در پرتو آیات قرآن کریم و آموزه‌های شمس و مولانا می‌‌پردازیم، تا عظمتِ کارِ کارستانی که امام حسین در کربلا کرد را بهتر دریابیم.

در روزگار دکتر علی‌ شریعتی‌، مزرعهٔ فرهنگی‌ اسلام به اصنافِ آفات مبتلا بود، و جامعه دینی ما رنجور از جهل، انحطاط و تحجر. متولیان دین که از جهلِ عوام تغذیه میکنند، انگیزه و رغبتی به اصلاحِ امرِ دین نداشتند. اساساً در آن دوران کمتر کسی‌ به اصلاحِ فکری – فرهنگی‌ جامعه می‌‌اندیشید. روشنفکران و سازمانهای پیشرو عمدتاً به کار سیاسی، و آنهم مبارزه مسلحانه و قهر آمیز، روی آورده بودند. شریعتی‌ از نادر روشنفکرانی بود که پس از تأمل و تعمق فراوان به این نتیجه رسید که در جامعه‌ای که دین نه تنها ایمان، بلکه فرهنگِ مردم است، بدون اصلاحِ دینی، انقلاب سیاسی محکوم به شکست است. هرچند شریعتی‌ تئوری منسجم و مدونی در باره اصلاح دینی بدست نداد، آثار وی نشان میدهد که پروژه اصلاحی‌اش دست کم بر ۳ رکن استوار بود :۱) “بازگشت به خویشتن”، ۲) “استخراج و تصفیه منابع فرهنگی‌”، ۳) “تجدید بنای فکر دینی”. شریعتی‌ هرچه در این مسیر پیش‌تر رفت، مخالفت روحانیون بلند پایه شیعه با او شدیدتر شد، چون آنان اصلاح را بدعت و حاملانش (روشنفکران) را خطری بالفعل برای امتیازات و موقعیت اجتماعی خویش می‌‌شمردند. بسیاری از آنان مطالعه و خرید و فروش آثار شریعتی‌ را تحریم کردند. در مقابل، نگاه و داوری شریعتی‌ دربارهٔ جامعه‌ روحانیت بسیار تیره و تار شد، و در نهایت رکن چهارمی در پروژهٔ اصلاح دینی وی پدید آمد: “اسلام منهای آخوند