جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن در ذريعه (1390: 4) وصف شده و ترجمه ما جز ترجمه جلال الدين محمد كاشاني مورخ 19 شعبان 1001. در 1090 ساخته و به نام شاه سليمان صفوي (1077- 1105ق). آغاز كتاب: بهترين مقالي كه مترجمان صحايف فرقان حق گويي بآن رطب اللسان شوند. [نشريه 7/248؛ فهرستواره منزوي 9/216؛ الذريعه 22/285 و 286؛ ]

ترجمه رساله کوتاه <حياة النفس في حضيرة القدس> تاليف شيخ احمد احسايي است که در اصول دين و معتقدات شيعه بر طبق مشرب شيخيه نگاشته و دريک مقدمه و پنج باب و يک خاتمه تنظيم شده است. آغاز كتاب: <بسمله الحمدلله رب العالمين و الصلوة و السلام علي محمد وعترته الطاهرين چون رساله عالم رباني جناب شيخ احمد احسايي در باب اصول عقايد به لغت عرب مؤلف بود ... > انجام كتاب: < ... چون مخالفين، رجعت را منکرند پس مفاد آن اخبار حق است چه رشد در خلاف ايشان است نص اخبار ائمه هدي است که فرموده اند الرشد في خلافهم خاتمه رساله در آجال و اسعار است [فهرستواره منزوي 9/204]

ترجمه تحت اللفظي است از مناظره اي كه سيد محمد مهدي بحرالعلوم با دانشمندان يهودي در ذي الكفل داشته. در اين ترجمه مؤلف بنام سيد محمد طباطبائي ناميده شده است. (احمد اشكوري) آغا بزرگ طهراني، ذيل مدخل الجدلية، ترجمه اي از مناظره به فارسي آورده و آن را به مولي محمد كاظم بن محمد شفيع هزار جريبي حائري (-1238ق) نسبت مي دهد و نيز مي افزايد كه نسخه اي از ترجمه در تملك ميرزا محمد علي بن ابي القاسم غروي اردوبادي در نجف است (الذريعه 5: 90). مكان فعلي اين دست نويس دانسته نيست و آغابزرگ هيچ قرينه اي كه نشان دهد ترجمه اي كه او ديده است با ترجمه موجود در كتابخانه آيت الله مرعشي (10358/8) يكي است، به دست نمي دهد. (اشميتكه، پورجوادي) آغاز كتاب: الحمد لله رب العالمين ... اين رساله اي كه جناب فضائل مآب قدسي انتساب كرد به آن جناب رضوان مآب، سلالة السادات، حاوي الفضائل و الكمالات، سركار آقا سيد محمد طباطبايي ... در سنه هزار و دويست و پانزده از هجرت در ماه ذي الحجة الحرام از نجف اشرف بيرون آمده بودند با گروهي از اهل نجف انجام كتاب: و تشخيص حقيقت دين محمد صلي الله عليه و آله نكرده ايم. ما در اين تأمل مي كنيم آنچه به ما معلوم شود به تو خبر مي دهيم. پس به اينجا ختم شد آن مجلس. تم الكتاب في يوم الخمسون شهور ربيع الثاني سنه 1252. [مرعشي 26/300]

مناظره اي است ميان بهلول و هارون الرشيد در فضايل حضرت امير المؤمنين كه بهلول با استدلال به آيات و روايات گوناگون، فضايل آن حضرت را بيان نموده است. (سيد محمود مرعشي) مناظره اي است بين ابو وهيب بهلول بن عمرو[عمر] صيرفي كوفي (--190ق) و هارون الرشيد خليفه عباسي (149-193ق.) و علماي حكومت هارون. بهلول در اين مناظره اثبات امامت علي (ع) پرداخته است. بهلول از عاقلان مجنون نما و اندرزگويان شاعر و صريح سخن كوفه بود كه افسانه هايي به وي منسوب است. [مرعشي 33/537]

ترجمه مناظره محمد بن علي ... بن ابي الجمهور احسايي از دانشمندان شيعي قرن دهم هجري است با فاضل هروي عامي درمشهد رضوي. ازاين مناظره چند ترجمه سراغ داريم نسخه حاضر گويا ترجمه جلال الدين محمد بن محمد کاشاني (پايان ترجمه 1001ق درهند) از مناظره مذکور است. از سنجش اين ترجمه با متن عربي روشن مي شود كه مترجم همه اين رساله را ترجمه نكرده است بلكه به ترجمه زبده آن پرداخته است. چند ترجمه فارسي از اين رساله مي شناسيم كه عبارت است از ترجمه محمد اشرف بن علي نقي اقدس شريف حسيني مشهدي كه به نام شاه سليمان صفوي (1077- 1105ق) به سال 1090ق انجام شده است. ترجمه اي كه در نامه دانشوران 3/379-416 آمده كه برخلاف تصور برخي از آن جلال الدين محمد كاشاني نيست. ترجمه اي كه الذريعه از آن نوروز علي بسطامي دانسته كه در كتاب خود «فردوس التواريخ» درج كرده. كه با مقايسه و تطبيق با آنچه در نامه دانشوران ناصري چاپ شده معلوم مي شود كه اين ترجمه عينا همان است كه در نامه دانشوران ناصري بوده و بسطامي عينا آن را در كتاب خود گنجانيده است. ترجمه جعفر بن حسين موسوي اصفهاني (1090- 1158ق) كه نسخه اي در مجموعه محدث ارموي دارد. و يكي هم همين ترجمه جلال الدين كاشاني است كه در آغاز آن گويد: « ... با وجود قلت بضاعت و عدم استطاعت در ترجمه زبده آن شروع كرده به فاتحه و سه مبحث مرتب نمود». و در 19 شعبان 1001 در هند ازين ترجمه فراغت يافته است. از: ملاي هروي و محمد جمهور؛ ‌مترجم: محمد بن محمد شهير بجلال الدين كاشاني؛ ‌زمان ترجمه: سال 1001 هـ. ق. مترجم مي گويد بسال 1001 هـ. ق. در يكي از بلا دهند بخدمت برادري از اخوان الصفا رسيدم و بحسب اتفاق رساله مناظره ملاي هروي و شيخ الشيوخ محمد جمهور بدستم افتاد و آنرا از عربي بفارسي باقلت بضاعت علمي ترجمه كردم. درين رساله مباحق ديني و پاره اي از مسائل عرفاني شرح و تبيين شده است. (عبدالله انوار) اصل مناظره به عربي و در سال 878 در شهر مشهد ميان ابي جمهور احسايي با يكي از شيوخ دانشمند سني مذهب هرات پيرامون مسئله امامت واقع شد. قاضي نورالله شوشتري بخشي از اين ترجمه را در «مجالس المؤمنين» آورده است. در اين ترجمه از دانشمند هرات به «مولوي» و از ابن ابي جمهور به «شيخ الطائفة» تعبير شده است. (ابراهيم ديباجي) آغاز كتاب: ثنا و محمدتي كه زبان بحكم انت كما اثنيت علي نفسك بعجز و قصور معترف باشد شايسته ذات مقدس قادري است كه به قدرت كامله و حكمت بالغه ذرات ... و تارك مبارك در يتيم سلسله نبوت را يعني خاتم انبيا و رسل باعث ايجاد جزو و كل ... بدان كه اقل الخليقه با لا شيئي في الحقيقه المحتاج الي فيوضات وهاب الاماني محمد بن محمد الشهير به جلال الدين كاشاني در سنه احدي و الف در بعضي بلاد هند ... از بعضي اعزه معتمد الاقوال و مستقيم الاحوال مروي است كه در سنه ثمان و سبعين و ثمان مائه در مشهد مقدس امام ثامن ضامن علي بن موسي بن جعفر الملقب بالرضا ... در منزل خلف اولاد نبي و ولي سيد محسن بن سيد محمد رضوي قمي ... انجام كتاب: شيخ محمد فرمودند كه بعد از اين معلوم نيست كه مولوي را توانيم كه ملازمت كنيم ... بعد از آن حقيقت احوال او معلوم نشده الحمد لله علي ظهور الحق و بطلان الباطل و نستغفر الله علي الزيادة و النقصان. تمت بالخير في ليلة الجمعة تسعة عشر شهر شعبان من شهور سنة احدي و الف علي يد الفقير الي الملك المعين جلال الدين. [فهرست آستان قدس 4/46 و 11/66؛ كتابخانه نوربخش 2/24؛ فهرستواره منزوي 9/216 و 9/553]