جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث درباره دموکراسی و قابلیت انطباق آن در جوامع اسلامی با بستر شریعت، از هنگام آشنایی مسلمانان با آرای افلاطون و ارسطو آغاز شده است. در دوران معاصر نیز بررسی نگرش شیعی در باب طرح نسبت میان حکومت مهدوی و مردم سالاری و نقش مردم در این حکومت، توجه بسیاری از اندیشه ورزان را به خود جلب کرده است.نظریه دموکراسی در طول قریب به سه هزار سال تاریخ اندیشه سیاسی طراحی شده، اما گستردگی و مبهم بودن معنا، اصول و ارکان آن، یافتن ارتباط دکترین مهدویت و دموکراسی را پیچیده ساخته است.این نوشتار، به جای طرح دغدغه فکری سازگاری یا ناسازگاری مهدویت و دموکراسی، به کندوکاو درباره تاثیر مردم در حکومت مهدوی بپردازد و بیان نماید که نهضت مقدس مهدوی، انقلابی فراگیر و جهانی با بسیج توده ای است که مردم با بیعت گسترده خود آن را می پذیرند و در تثبیت این حکومت از طریق مکانیسم های خاص دینی، نقش اساسی ایفا می کنند.

محمد بن حسن صفار در کتاب بصائر الدرجات _ که تنها اثر باقی مانده از اوست _ حجم بسیار اندکی از احادیث غیبت را روایت کرده است. این در حالی است که محور مرکزی این اثر را امامان اهل بیت علیهم السلام و شئون آنان تشکیل می دهد. برخی پژوهش گران در تبیین این پدیده فرضیاتی مطرح کرده اند. برخی سه فرضیه تقیه، مجاز نبودن صفار از سوی مشایخ اجازه در نقل این احادیث خاص و تدوین نشدن احادیث مربوط به حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمان حیات او را مطرح کرده اند و برخی دیگر این پدیده را معلول عقیده احتمالی صفار به آغاز مجدد جریان جانشینی دانسته اند. مطالعه منابع تاریخی، رجالی، فهرستی و حدیثی نشان می دهد هیچ یک از این فرضیات صحیح نیست؛ بلکه صفار تالیفاتی دیگر در این باره داشته که این احادیث را در آن نقل کرده است. حجم درخور توجه احادیث مرتبط نقل شده از وی در جوامع روایی بعدی، از جمله شواهد این مدعاست.

«خسف بیداء» که تعدد روایات و تنوع منابع درباره آن نشان دهنده اهمیت و اهتمام نویسندگان متقدم به آن است، از نشانه های حتمی ظهور امام مهدی (عج) به شمار می رود که هم جوامع معتبر شیعی، احادیث مربوط به آن را گزارش کرده اند و هم منابع معتبر اهل سنت بدان پرداخته اند و دامنه آن به بحث های فقهی نیز کشیده شده است. مقصود از «خسف بیداء» این است که چون لشکر سفیانی که به قصد کشتن امام مهدی (عج) از مدینه به سمت مکه راه افتاد، در میانه راه و در سرزمین بیداء به شکلی معجزه آسا در زمین فرو می رود. تحقق اعجازآمیز این رخداد نشان می دهد اراده الهی بر این تعلق گرفته است که حتی با مداخله عوامل فوق طبیعی، از آخرین ذخیره خود محافظت نماید.

نوشتار پیش رو به مبانی مهدویت پژوهی با رویکرد هستی شناختی می پردازد. اما پیش از آن، ابتدا به بیان ضرورت وجودشناختی مهدویت پژوهی در روایات پرداخته شده، آن گاه تک تک مبانی هستی شناختی مانند «ربوبیت الهی و مهدویت»، «نظام احسن و مهدویت»، «آینده نگری مثبت و مهدویت»، «قاعده قسر و مهدویت» و «قاعده لطف و مهدویت» مورد توجه قرار گرفته اند.

ارتباط با رهبران و پیشوایان دینی که هدایت گر انسان ها به مقصد والای انسانی بوده اند، همواره مورد توجه همگان به ویژه شیعیان بوده و این رابطه از دیرباز از زمان رسول گرامی اسلام (ص) تا دوران ائمه هدی (ع) ادامه داشته است، حتی این ارتباط در روزگارانی که برخی از امامان معصوم (ع) در قید و بند حکومت ها اسیر بودند، گسسته نشده است.از میان این همه دیدارهای گروهی یا فردی که با ائمه (ع) رخ داده، برخی ویژگی هایی دارند که آنها را از ملاقات های دیگر ممتاز می نماید و سبب شده مورخان و روایت گران آن را به صورتی ویژه نقل کنند و در منابع به ثبت نمایند.سفر کاروان قمی ها و جمعی از بزرگان و شیعیان از شهر قم به مقصد سامرا که به قصد زیارت امام عسکری (ع) اتفاق افتاد و در این ماجرا به دیدار امام عصر (عج) نائل شدند، نمونه ای از این دست است. این رخ داد از آن جهت اهمیت دارد که آن را به منزله سندی گویا بر ولادت و وجود امام مهدی (عج) به کار می برند و در برخی از منابع معتبر به آن اشاره شده است. این مقاله، به شرح این واقعه تاریخی و اتفاقاتی می پردازد که در آن رخ داده است.

در فرآیند شخصیت شناسی امام مهدی (عج)، بحث درباره رتبه و مقام امامت آن حضرت مطرح است. رتبه امامت حضرت مهدی (عج) مانند سایر ائمه (ع) برتر از رتبه نبوت و رسالت است. این معنا از یک سو، با تامل در مفاد آیه امامت حضرت ابراهیم (ع) و از سوی دیگر از سیره حضرت عیسی (ع) در اقتدا به امام مهدی (عج) و پیروی از ایشان در عصر ظهور اثبات شدنی است.با درک رتبه امامت حضرت مهدی (عج) حدیث «من مات و لیس علیه إمام فمیتته میته جاهلیه» (کلینی، 1388: ج1، 376) و احادیث شبیه به آن، که در مصادر فریقین نقل شده اند، ژرف و واقع بینانه معنا می شوند.

مقاله حاضر با طرح ادله گوناگون در مورد ضرورت زمینه سازی برای ظهور موعود بحث می کند و می کوشد ادعای کسانی را که اظهار می دارند آمادگی و زمینه سازی برای ظهور منجی ضرورت ندارد، ابطال سازد. این ادله عبارتند از: اثبات ضرورت زمینه سازی از دریچه فلسفه غیبت، تلازم وجوب عمل به تکالیف شرعی با ضرورت زمینه سازی، بی نتیجه بودن ظهور بدون زمینه سازی، لزوم زمینه سازی در قالب معرفی امام به مردم، دلالت ادله وجوب انتظار بر لزوم زمینه سازی. آخرین دلیل نیز ذکر نمونه هایی از وظیفه شیعیان نسبت به زمینه سازی در عصر غیبت است. با این ادله ثابت می شود که وظیفه شیعیان برای ظهور منجی بس سنگین است. البته این بار تنها بر دوش شیعیان سنگینی نمی کند، بلکه بر همه عدالت طلبان و ظلم ستیزان که به آرامش بشر فکر می کنند، فرض است تا جهان را برای طلوع خورشید عدالت گستر آماده کنند.

یکی از دلایل اثبات تولد و وجود حضرت حجت بن الحسن العسکری، احادیثی است که شیعه و سنی به تواتر نقل کرده اند و در آنها پیامبر به دوازده نفر بودن جانشینان خود تصریح کرده است. این احادیث، به اختصار، احادیث دوازده امام (خلیفه) نامید می شود. البته برخی احادیث اهل تسنن و بیشتر روایات شیعه، افزون بر بیان تعداد جانشینان، به صفات و ویژگی آنان نیز پرداخته اند. از مهم ترین نکاتی که در این روایات آمده، معرفی قائم دوازده جانشین و خبر از غیبت ایشان است و هم چنین پدر و جد او را نیز معرفی کرده است. این احادیث به دوگونه به تولد و وجود حضرت حجتدلالت می کند: یکی به صورت عام، یعنی استدلال به همان عدد دوازده که مورد اتفاق شیعه و سنی است و دیگری با متن، یعنی استدلال به صفات و ویژگی هایی که در متن روایات آمده و امام دوازدهم را که همان قائم است، مشخص و معین کرده است.احمد الکاتب، نویسنده کتاب الإمام المهدی حقیقه تاریخیه ام فرضیه فلسفیه (2007 میلادی) چون سعی در انکار وجود امام دوازدهمدارد، در صفحات 127 تا 133 کتابش، شبهه هایی را درباره احادیث دوازده امام مطرح می کند. خلاصه سخن وی این است که این عقیده و احادیث آن جعلی است و در قرن چهارم ساخته شده است، لذا نمی توان به آنها استناد کرد.در این شماره، آخرین قسمت سخنان وی در این مورد نقل و نقد می شود.خلاصه شبهه ها:1. شیخ مفید کتاب سلیم را تضعیف کرده است؛2. اشکال های زیدیه بر احادیث دوازده امام؛3. احادیث دوازده امام دلالتی بر فرزند امام حسن عسکری ندارد.خلاصه پاسخ ها:1. این برداشتی نادرست از کلام ایشان است. شیخ مفید در مقام هشدار به مردم عادی است نه تضعیف اصطلاحی؛2. شیخ صدوق همه اشکال های زیدیه را پاسخ داده است، اما نویسنده هیچ اشاره ای به آنها نکرده است؛3. این احادیث به دوگونه بر فرزند امام حسن عسکری دلالت دارد؛ یکی به عموم، دیگری به متن.

همواره پیشینه مباحث مهدویت با پرسمان های فربه و اندیشه خیزی چون چیستی و چرایی غیبت امام عصر (عج) پیوند می یابد. دغدغه این پرسمان ها تنها به طالبان مطالعات منجی باوری محدود نیست، بلکه هر کس به تتبع در تاریخ علاقه مند است، به ناگزیر با آن سر و کار خواهد یافت. با وجود فراگیری اندیشه مهدویت در تمامی فرق و مذاهب اسلامی، این اندیشه در همه فرقه های اسلامی به یک قوت و شکل نیست، بلکه این آموزه در بین شیعیان امامی از جایگاه مهم تری در قیاس با دیگر فرق اسلامی برخوردار است.بحث اعتقاد به حضور معصوم و غیبتش از انظار و به تبع آن کالبدشناسی بحث انتظار فرج و غیبت امام دوازدهم تفسیر عمل گرایانه از اصل امامت شیعه را به اندیشه و پویایی علمی و فکری فرا می خواند.این نوشتار آغازی است در بازنمایی پیامدهای باورداشت غیبت در عرصه علمی و فکری شیعیان در قرن سوم و چهارم. نویسنده در پاسخ به چرایی این مساله، تصویری متفاوت از آموزه مهدویت در نزد عالمان شیعه برمی گزیند. در ادامه نیز یافته های تحقیق را یک به یک ذکر می کند.

با تامل در ادعیه، زیارات و روایات مربوط به دو واقعه عاشورا و ظهور، درمی یابیم که نه تنها مقابله با اهل بیت علیهم السلام _ به ویژه در واقعه عاشورا _ در همکاری میان دو جریان یهود و بنی امیه به عنوان دو روی یک سکه به نام حزب شیطان صورت گرفته، بلکه این همکاری و تقابل تا آخرالزمان و هنگام ظهور، ادامه یافته و در آن روز به پایان خوش پیروزی حزب الله می رسد. در این نوشتار، این مطلب به عنوان نمونه در بررسی دو جریان رسانه ای هالیوود و به طور مشخص نقد فیلم «محمد رسول الله» (الرساله) و هچنین جریان سیاسی و تاریخی نقل و انتقال های خاندان بنی امیه تا امروز و به طور مشخص ظهور گروه تکفیری داعش پی گیری شده است.