جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قانون دلیل و راهنمای رفتار انسان است، ازاین‌رو یک‌ رویه اجتماعی هنجاری می‌باشد؛ اما یک هنجار بایستی واجد چه شرایطی باشد که به آن بگوییم قانون و نسبت آن با اخلاق چیست؟ آیا معیار قانون بودن، منشأ آن است یا محتوای آن؟ در پاسخ، مکتب حقوق طبیعی و اثبات‌گرایی حقوقی دو نظریه رقیب دیرین هستند. مکتب حقوق طبیعی که توصیه‌ای و باید انگار است بر محتوا اما اثبات‌گرایی که توصیفی و توضیحی است بر منبع قانون تأکید دارد. البته محتوا نزد حقوق طبیعی ابتدا مبتنی بر دین بود؛ اما امروزه متوجه حقوق بشر فردی به‌عنوان موضوع و قرارداد اجتماعی به‌عنوان فرایند شده است. فضای مفهومی اثبات‌گرایی حقوقی از ترکیب دو تز واقعیت اجتماعی و تفکیک‌پذیری شکل گرفته و نظریه تفکیک منکر هرگونه ارتباط مفهومی و محتوایی بین قانون و اخلاق است. ولی دورکین با نقد نظریه تفکیک، اثبات‌گرایی را به دو اردوگاه متخاصم نرم و سخت تقسیم نمود و اثبات‌گرایی نرم نظریه تفکیک را به میزانی کنار گذاشت؛ اما آیا اثبات‌گرایی نرم با ادعای اقتدار قانون و کارکرد هدایتی آن سازگار است؟ آیا اخلاق کشفی یا ابداعی مؤلفه وجودی و ضروری قانون است یا سنجه ارزیابی آن؟ در این مقاله پرسش‌های مذکور مورد واکاوی قرار می‌گیرد تا از این رهگذر موضع اثبات‌گرایی حقوقی سخت و نرم کشف گردد.

پژوهشِ حاضر کوشیده است به یاریِ رویکردِ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن به جهانِ معنایِ پنج نمونه از نقاشی‌های تمثیلی گلچین اشعار به تاریخ 801 ه.ق متعلق به مکتب شیراز-بهبهان راه‌یابد. سه پرسش اصلی این پژوهش عبارتند از: چه ارتباطی میان حکمتِ زمین (جغرافیایِ شهودی) با فضای نقاشی‌های تمثیلی وجود دارد؟ دستگاه فکری هانری کربن برای خوانش نگارگری ایرانی –به‌طور ویژه نقاشی‌های مکتب شیراز-بهبهان- چه امکاناتی دارد؟ نقاشی‌های گلچین اشعار به تاریخ 801 ه.ق متعلق به مکتب شیراز-بهبهان چه جهانِ معنایی را آشکار می‌سازند؟ هدف مقاله استفاده از امکانات دستگاه فکری هانری کربن در خوانشِ نگاره‌های مکتب شیراز- بهبهان است. رویکرد این پژوهش توصیفی-تحلیلی و برگرفته از فلسفۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که برای نشان‌دادن حکمتِ زمین/جغرافیایِ شهودی می‌توان به‌جای استفاده از روش‌هایِ ترسیم‌های متداول در نقاشی، از شیوه‌های بازنمایی نقاشی‌های تمثیلی (نگارگری ایرانی) بهره‌مند شد. تاریخ و جغرافیای شهودی نه در ارضِ ناسوت بلکه در ارض ملکوت رخ می‌دهند و راه وصول به آن‌ها از طریق قوۀ خیال است. اگر بنا شد چنین عالمی –ارض ملکوت- ترسیم شود، نقاشی‌های تمثیلی مانند نگارگری ایرانی قادر به چنین کاری هستند. دستگاه فکری و آرای هانری کربن در «مواقعی»–مانند نقاشی‌های گلچین مذکور- برای «گونه‌»ای از تفسیرِ نگارگری ایرانی راه‌گشاست. اندیشۀ او امکان تأویل و رمزگشایی دیداری و محتوایی «برخی» از آثار نگارگری ایرانی را فراهم می‌کند. بر اساس اندیشۀ پدیدارشناسانه-هرمنوتیکی هانری کربن و با ارجاعات و اشاراتی به متون مزدایی ایران باستان، می‌توان گفت، نقاشی‌های گلچین اشعار به تاریخ 801 ه.ق می‌توانند حکمتِ زمین -را که در آن پرسش از «چیستیِ» زمین به «کیستی» و تصاویر زمین طبیعیِ به زمین شهودی تبدیل می‌شود- تجسم ببخشند. همچنین در انتهای مقاله به نقد رویکرد کربن و محدودیت‌های آن اشارۀ مختصری کردیم.

هنگامی که ایمانوئل کانت در دقیقه سوم نقد قوه حکم از امر زیبا به مثابه امری که صورت و فرم آن از غایت­مندی بدون غایت برخوردار باشد بحث نمود، راه برای طرح نظریات متعددی در قلمرو هنر گشوده شد. یکی از این نظریات فرمالیسم است که بر آموزه فرم هنری و طرح هارمونیک اثر هنری که به چیزی غیر از خود اشاره ندارد تاکید دارد. فرمالیست­ها که بر پایه آراء کانت در حوزه کمپوزیسیون و طرح گشتالتی یک اثر هنری، آراء خود را طرح نمودند به زودی با سیر در صورت و فرم اثر هنری نظریات خود را مطرح ساختند. مفهوم فرم دلالتگر که توسط یکی از منتفذترین فرمالیست­ها، کلایو بل، مطرح شد پایه و اساس تحلیل‌‌های فرمالیستی را شکل داده است. در مقاله پیش­رو ضمن معرفی و تحلیل روش نگرش فرمالیستی به هنر، به نقد و آسیب­شناسی چنین نگرشی به هنر پرداخته خواهد شد. از آنجا که در جهان معاصر حتی در کشور‌‌هایی با پیشینه فرهنگی قوی مانند ایران، در مواجهه با هنر، دیدگاه فرمالیستی به نحوی از انحاء خودنمایی می­کند، ضرورت شناخت و نقد این روش در جهت آشنایی محققان حوزه هنر امری ضروری است.

ذات‌باوری و این‌باوری نظریه‌‌هایی برای تبیین مسئله فردیت در اشیاء هستند. برخی فیلسوفان این دو مکتب فلسفی را یکی در نظر می‌گیرند و برخی دیگر با این ایده مخالف هستند. در این میان به نظر می‌رسد نمی‌توان ذات‌باوری و این‌باوری را یکی پنداشت چراکه ذات‌باروی در اشکال قوی خود مانند ذات‌باوری منشاء به دنبال حل مسئله‌ فردیت در اشیاء از طریق ویژگی ذات‌فردی است و این‌باوری به دنبال تبیین این مسئله به وسیله‌ ویژگی این‌بودگی است. هر دو دیدگاه برای تبین ادعای خود توضیحاتی ارائه می‌کنند و نقطه نظرات و دیدگاه مقابل را با چالش‌هایی مواجه می‌کنند. در این مقاله با توضیح و نقد دیدگاه‌های پیروان ذات‌باوری و این‌باوری به این ارزیابی کلی رسیده که به نظر می‌رسد این‌باوری با ارائه استدلال‌های بیشتر و قوی‌تر چه در زمینه‌ اثبات رویکرد خود و چه در زمینه‌ نقد ذات‌باوری موفق‌تر عمل کرده و در توجیه فردیت برای اشیاء قابل پذیرش‌تر است.

مطابق با تیغ اُکام، مفروضات نباید بیش از ضرورت افزوده شوند. اگرچه این تجویز اصلی همه‌­پذیر را پیش می‌­نهد، توجیه آن بحث برانگیز است. به سخن دقیق‌­تر، چه دلیلی داریم که تیغ اُکام راهنمای صدق باشد؟ پژوهش پیش ­رو قصد دارد تا این مسألۀ را در چارچوب نظریۀ ساختارهای دیالکتیکی، منطبق بر دیدگاه بِتس، واکاوی کند. در این راستا، نخست آن اندازه از نظریۀ بِتس که بحث ما در گروی فهم آن است، توضیح داده می­‌شود. سپس تبیین می­‌کنیم که چرا نظریۀ بِتس به جای رویکرد رایج بیزگرایی مبنای مواجهۀ ما قرار گرفته است. در گام بعد استدلال می‌­شود دست کم در وضعیت‌هایی که از پیچیدگی حداقلی برخوردارند، تا تیغ اُکام به میان نیاید دیگر ملاک‌هایی که رقیب بالقوۀ آن به شمار می‌­آیند، نقشی ایفا نمی­‌کنند. پس از آن نشان می­‌دهیم که در وضعیت­‌های یادشده برتری این ملاک­ها تنها در درجۀ توجیه بالاتر قریب­الوقوعی شاهد در پرتو فرضیه نمود می­‌یابد در حالی که برتری تیغ اُکام، افزون بر آن، بالاتر بودن درجۀ توجیه پسین فرضیۀ مربوط را نیز در پی دارد. به نظر می­‌رسد یافتۀ اخیر می‌­تواند تا حدودی تیغ اُکام را توجیه ­کند. این یافته زمانی برجسته­‌تر می­‌شود که می­‌بینیم در چنین شرایطی با وجود اختلاف بیشتر مقبولیت اولیۀ فرضیه‌­­هایی که تیغ اُکام ملاک انتخاب میان آن­هاست، سرانجام فرضیه‌­ای که مقبولیت اولیۀ کمتری دارد درجۀ توجیه پسین بالاتری را به ­دست می­‌آورد.