جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، مسأله نقد سیف‌الدین آمدی (۵۵۱ ـ ۶۳۱ ق) -متکلم برجسته اشعری ـ در نفی و رد عصمت امام علی× بررسی شده است. در کتاب ابکار‌‌ الافکار فی اصول‌الدین هفت فعل و ترک فعل با عنوان «الزام» به امام× نسبت داده و نتیجه گرفته‌اند که لازمه آن الزامات، فقدان عصمت است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد هر هفت الزام آمدی هیچ خدشه‌ای به عصمت امام× وارد نمی‌کند. آمدی اهل جدل و مغالطه است، تسلطی به تاریخ و حدیث ندارد و از روایات ضعیف بهره برده، او در پژوهش بی‌طرف نیست و متعصبانه به‌دنبال اثبات پیش‌فرضهای خود می‌باشد. اشکالاتی مانند پذیرش حکمیت، بیعت، همکاری با خلفا و برخورد با قاتل زبیر و .... دارای پاسخ و توجیه هستند و هیچ منافاتی با عصمت ندارند.

این مقاله بر این اعتقاد است که اساساً شعر می‌تواند مقوله‌ای فلسفی باشد. ادبیات و به‌طور خاص شعر، نوعی نگرش به هستی است و ادبیاتی که پشتوانۀ فلسفی دارد، به‌صورتی هنرمندانه از نگرش شخص به هستی، زندگی، رنج، مرگ و معنای زندگی سخن می‌گوید. براساس مطالعۀ اشعار ابن‌سینا که در این مقاله انجام شده است، می‌توان گفت که ابن‌سینا هرگز فارغ از دغدغه‌ها و دلواپسی‌های غایی با خاستگاه اگزیستانسیالیستی نبوده است. آزادی اراده، تنهایی، مرگ و پوچی چهار مسئلۀ اساسی این مطالعه هستند. این مقاله به‌منظور رسیدن به قضاوتی دقیق‌تر در مواجهۀ ابن‌سینا با هستی و همچنین، پاسخ به معناداری یا بی‌معنایی زندگی، به بررسی اشعار وی پرداخته است.

مسأله اساسی این تحقیق، شناسایی راه‌های مقابله با اسلام‌هراسی است. در این راستا، و با روش توصیفی- تحلیلی نشان داده شد که یک دسته از آثار تدوین ‌شده در زمینه‌ اسلام‌هراسی به دنبال اثبات این نکته هستند که پروژه‌ اسلام‌هراسی توهمی بیش نبوده و توسط رسانه‌ها و مطبوعات غربی و دولت‌های غربی که به دنبال ساختن دشمن فرضی بعد از دوران جنگ سرد بوده‌اند، کلید خورده است. در طرف دیگر، گروهی از اندیشمندان غربی و اسلامی قرار دارند که معتقدند ریشه‌های اسلام‌هراسی را باید در مبانی و قالب‌های فکری مسلمانان و بحران‌های جهان اسلام جستجو نمود که منجربه رفتار خشونت‌آمیز مسلمانان در سطح جهان و در نتیجه، موجب گسترش هراس از اسلام گردیده است. در همین راستا، عده‌ای از متفکران غربی، ریشه‌های اسلام‌هراسی در غرب را به مبانی و قالب‌های فکری مسلمانان ارجاع می‌دهند و پیوسته به شهروندان غربی هشدار می‌دهند که خطر اسلام‌گرایی از فاشیسم و کمونیسم بیشتر است. در دسته‌ آخر این نظریات، دیدگاهی منفی توسط متفکران و روشنفکران مختلف درباره منشأ، ماهیت، علل و پیامدهای جنبش‌های اسلام‌گرایی در سطح جهان مطرح شده است. بنابراین، باید گفت که با توجه به ابعاد مسأله اسلام‌هراسی لازم است با ایجاد یک زبان مشترک میان مسلمانان و غرب و پالایش مفاهیم در این حوزه و تقویت گروه‌های میانه‌رو، راهی به سوی برون‌رفت از این وضعیت پیدا کرد.

از منظر نیچه؛ یکی از علل شاخص بدبینی در فلسفه ی شوپنهاور؛ ریشه در تاثیر عمیق دین مسیحیت در لایه های زیرین فرهنگ اروپا دارد. بدبینی مقدمه رسیدن به بیزاری است، بیزاری جستن از هرگونه «خواست طبیعی» و «تفاوت» است. «اصل تفاوت» چیزیست که افلاطون پیش از این بدان پرداخته بود. البته؛ نیچه نه تنها تلاش های افلاطون در این باب را ناکافی می داند بلکه؛ پیامدهای حاصل از فلسفه ی او را از بین برنده ی «اصل تفاوت» میداند. با ظهور مسیحیت و شعار برابری ذاتی انسانها؛ اصل «تفاوت طبیعی» انکارگردید. به باور نیچه؛ این امر نه تنها باعث حذف عنصر «خواست طبیعی» و تفاوت انسانها باهم شد بلکه؛ باعث انکار و حذف طبقه ی نخبگان جامعه شده است که «تفاوت» را به مراتب آشکارتری دارند. او دلیل این امر را عدم حس تاریخی و نیز ناتوانی مسیحیت و فلسفه های همسو با آن در تبارشناسی مذاهب و اخلاق (فیزیولوژی نیروها) می داند. دین مسیحیت پولسی و همچنین وجود برخی عوامل روانشناختی باعث گردیده که نوع بی نظیری از انسان ها سرکوب شوند. بررسی تمام علل تباهی نیروی نخبگان؛ بخشی از پروژه اصلی نیچه است که در این مقاله تلاش شده مهم ترین آنها تحلیل گردد

باور مسیحیان بر این است که تمام اناجیل، الهام الهی‌اند؛ یعنی نه چیزی بدان افزوده و نه از آن کاسته شده است؛ درحالی‌که قدیمی‌ترین نسخه‌ای که از اناجیل در دسترس است، دست‌کم سیصد سال با زمان ادعایی تدوین آن فاصله دارد و نسخه‌های متأخرتر نیز تا حدود نهصد سال. همین نکته سبب شده است که آیات مختلفِ نسخه‌های گوناگون اناجیل با یکدیگر تفاوت داشته باشند؛ ادعایی که وحیانی بودن و تحریف‌ناپذیری متن اناجیل را با چالش مواجه می‌سازد. این تحقیق که بر پایة اسناد کتابِ‌مقدسی صورت گرفته، درصدد است تا با اتخاذ روشی توصیفی ـ تحلیلی، آیات الحاقی مورد ادعا در کدکس‌ها و ترجمه‌های اناجیل را بررسی و دیدگاه‌های ارائه‌شده در این زمینه را بیان کند. اشاره به طرح و تدبیر الهی بر وجود آیات ادعایی، ناتوانی نسخه‌نویسان در انتقال صحیح متن اصلی، و امکان وجود خطاهای کم‌اهمیت در متن کتاب مقدس، ازجمله دیدگاه‌هایی است که در زمینة آیات الحاقی عهد جدید مطرح شده‌اند.

کتاب منهاج السنه از جمله آثار ابن تیمیه است که وی در آن تلاش دارد تا با استناد به موارد شاذ و نادر و گاه اسناد ضعیف و دروغ، جایگاه اهل بیت پیامبر| از جمله اعتقاد به امام عصر# را تضعیف و حتی انکار نماید. نویسنده با بهره‌گیری از روش تحقیق کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی تلاش دارد تا با استناد به روایات اهل سنت، به تحلیل و نقد مبانی ابن تیمیه در انکار امام عصر# پرداخته و نشان دهد که ابن تیمیه با استفاده از ترفند دروغ‌سازی و با تکیه بر روایات بسیار شاذ و نادر، سعی داشته تا باور شیعیان به مهدی موعود را به چالش کشیده و با اتهام شیعه در استناد به روایات غیرمنقول از اهل سنت، جایگاه امام عصر را ضعیف جلوه دهد، این در حالی است که منابع روایی اهل سنت خلاف گفته‌ها و اندیشه‌های ابن تیمیه را نشان می‌دهد و روایات مشهوری را که محدثان نقل نموده‌اند، نشان از جایگاه والا و اعتقاد عمیق شیعیان به موعودی دارد که پیامبر| به آن بشارت داده است.

حضرت مریم(س) به‌سبب جایگاه مادری حضرت عیسی(ع) از جایگاه ویژه و ممتازی در اسلام و مسیحیت برخوردار است، اما با بررسی آیات قرآن کریم روشن می‌شود که این بانوی گرامی از منظر قرآن کریم، جدا از ویژگی مادر بودن برای حضرت عیسی(ع)، خود دارای صفات برجستۀ انسانی و طهارت ویژه بوده است، اما در عهد جدید شخص ایشان مقام چندان بلندی ندارد و گاهی در حد و اندازۀ شأن یک انسان معمولی نیز با وی مواجهه صورت نگرفته است. پس از چند قرن، به‌مرور در سنت کلیسایی توجه ویژه‌ای به او معطوف شده است و تا حد پرستش او پیش رفته‌اند؛ گویا در جهان مسیحیت پس از یک مواجهة تفریط‌گونه با این شخصیت مُطَهَّره در سدۀ اول، به‌سوی یک تلقی افراطی از شخصیت و جایگاه او تا رساندن وی به مقام شایستۀ پرستش در سده‌های بعدی گام برداشته‌اند. در این پژوهش برآنیم که به‌صورت مقایسه‌ای، با روش تحلیل محتوا، شخصیت و جایگاه حضرت مریم(س) را در قرآن کریم و عهد جدید و الهیات مسیحی بررسی کنیم و نشان دهیم که توصیف حقیقی از این بانوی گرامی، در قرآن کریم صورت گرفته است. در ضمن، نقدگونه‌ای نیز به باورهای سنت کلیسایی دربارة شخصیت و مقام حضرت مریم(س)، ارائه خواهیم کرد.

حضرت یونس(ع) ازجمله شخصیت‌هایی است که هم در قرآن و هم در کتاب مقدس عبری از ایشان سخن به‌میان آمده است. داستان قرآنی یونس(ع) بیش از آنکه با داستان کتاب مقدس عبری همسو باشد، به داستان ایشان در نوشته‌های آبای کلیسای سریانی که بازتابی از عقاید مسیحیان عصر نزول است، شباهت دارد. ازهمین‌رو می‌توان قرآن را در گفت‌وگو با این تفاسیر مسیحی از داستان یونس(ع) دانست. مطابق برداشت‌های مسیحی از برخی عناصر داستان یونس(ع)، سرگذشت ایشان در راستای مسیح‌شناسی استفاده می‌شود و براین‌اساس پژوهش حاضر با استفاده از روش مطالعات تطبیقی و با رویکرد تحلیلی ـ تبیینی در پی پاسخی برای این پرسش بوده است که قرآن چگونه با برداشت‌های نمونه‌شناسانۀ مسیحی از داستان یونس(ع) در عصر نزول مواجهه داشته است؟ پاسخ به‌دست‌آمده این است که نه‌تنها قرآن نمونه‌شناسی مسیحی را انکار می‌کند، بلکه به‌نظر می‌رسد داستان پیامبران را در رابطه با پیامبر اسلام روایت می‌کند و نمونه‌شناسی و پیامبرشناسی خاص خود را توسعه می‌دهد. همچنین با حذف بخش‌هایی از داستان یونس(ع)، که در میان مسیحیان رایج بوده، در جهت نفی یا کم‌اهمیت نشان دادن عقاید رایج مخالف با آموزه‌هایش گام برداشته است.

پژوهش حاضر به دنبال تبیین و تدقیق وجودشناسی اخلاق و نحوۀ وجودی اوصاف اخلاقی از جمله خوبی و بدی بر مبنای آرای اصولی آخوند خراسانی است. در نگاه نخست، از آرای آخوند خراسانی نوعی تقلیل­گرایی اخلاقی ذات­گرایانه برداشت می­شود؛ به این معنا که اوصاف اخلاقی از جمله خوب و بدی به سازگاری فعل با قوۀ عاقله تقلیل می­یابند و البته این سازگاری به خاطر برخورداری فعل از مصلحت و سعۀ وجودی و آثار خیر است و با حسن و قبح ذاتی مورد اعتنای وی سازگار است. با تأملاتی در مباحث آخوند خراسانی، می­توان اصلاحیه­ای بر رأی نخست ایشان ارائه کرد و بین حقیقت فعل و انجام فعل تفکیک قائل شد. در این صورت، برای انجام فعل، عنصر قصد و نیت را نیز باید به مصلحت و سعۀ وجودی و سازگاری با قوۀ عاقله اضافه کرد. دلالت­هایی که تقلیل‏گرایی اخلاقی آخوند خراسانی دارد، عبارت‏اند از: 1)معرفت اخلاقی پسینی، 2) مطلق­گرایی، 3) عدم استقلال اخلاقی، و 4) استنتاج باید و ارزش از هست. در این پژوهش، ابتدا تقلیل­گرایی اخلاقی آخوند خراسانی تبیین و تحلیل می‏شود و در ادامه، دلالت­های آن بررسی می­شوند.