جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفسران و متکلمان امامیه برای اثبات آموزه بداء به آیاتی از قرآن کریم، تمسّک جسته‌اند. از دیدگاه ایشان، برخی از آیات، بر امکان وقوعی بداء، برخی دیگر بر نکوهش مخالفین بداء و دسته سوم نیز بر وقوع بداء در امتهای پیشین دلالت دارند. از این میان، آیات دسته سوم، بیشترین ارزش استدلالی را دارند. از جمله آیات دسته سوم که مورد مناقشه موافقان و مخالفان قرار گرفته، آیات 142 اعراف و 51 بقره می باشد که به آیات میقات حضرت موسی× مشهور شده‌اند. مسئله پژوهش حاضر، بررسی دلالت یا عدم دلالت آیات میقات بر بداء و هدف از آن بررسی میزان و چگونگی دلالت این آیات بر اثبات بداء می باشد. به همین منظور، نظرات موافقان و مخالفان تفسیر بدائی از این آیات، به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. تحلیل تفاسیر بدائی و غیر بدائی و تأیید تفاسیر غیر بدائی براساس دلائل و شواهد ذکر شده در تحقیق نیز از جمله یافته های آن است.

واژه «شهر» یکی از مهمترین واژه‌ها در نظام تقویمی قرآن است. واژه ها به عنوان عنصر اصلی کتاب قرآن جایگاه ویژه‌ای در آن دارند؛ لذا واکاوی معنای واژگان قرآنی از مهمترین روش‌های فهم و تفسیر صحیح آیات قرآن است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی درصدد بررسی معنای واژه «شهر» در قرآن برآمده است؛ لذا پس از تبیین معنای لغوی و اصطلاحی، موارد کاربرد این واژه در قرآن عبارتند از: ظرف زمان برای انجام یا ترک کار خاص؛ ابزار اندازه‌گیری با هدف ارزش گذاری پدیده‌ای خاص؛ یکی از ارکان اصلی تقویم؛ بیان قانون تکوینی خداوند در تعداد ماه‌های سال. در موارد نام برده شده، برخی از مصادیق «شهر» در قرآن مشخص و به معنای ماه هلالی است و در مواردی که مصداق معینی ندارد، در ظاهر عرفی و لغوی به معنای ماه هلالی است که به جهت رعایت احتیاط و محاسبه آسان‌تر در عرف، به معنای ماه عددی (30روزه) نیز به کار رفته است. از آنجا که خداوند هدایت و رشد انسان‌ها را وابسته به زمان قرار داده است؛ در پایان برخی از آیات مورد بحث، از تقوا و لزوم توجه به حدود الهی مانند رعایت حدود برخی ماه‌ها و احکام آن، سخن گفته شده است.

موضوع همگرایی و احیای تمدن اسلامی از مقولاتی است که امروزه از دغدغه ها و موضوعات مهم عالمان و متفکران معاصر محسوب می شود. . این موضوع در واقع دربرگیرنده چالش‌ها و مسائل بسیاری است که برای رسیدن به همگرایی در امت اسلامی باید به آن‌ها پرداخت.تبیین و تحلیل توصیفی اندیشه های تمدنی حضرت آیت الله امام خامنه ای در زمینه موانع و اسیبهای همگرایی امت اسلامی به عنوان شخصیت اسلامی – انقلابی اثر گذار جهان معاصر مسأله این پژوهش است. در این نوشتار، پس از مفهوم شناسی دو واژه تمدن و همگرایی سعی شده است با رویکرد توصیفی و با استناد به منابع و بیانات ایشان ، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که مهم ترین موانع و آسیب های همگرایی از دیدگاه ایشان در تمدن نوین اسلامی چیست؟ نتایج حاصل از مطالب این پژوهش نشان می دهد که از نظر ایشان، تقلید کوکورانه از سبک غربی، اتخاذ رویکرد سطحی گرایی و تحجر، کج فهمی‌ها و بی‌اطلاعی‌ها، غفلت از تربیت نسل نخبه انقلابی، رواج ظلم و ستم در میان جامعه، ملی‌گرایی افراطی در امت اسلامی، دامن زدن به اختلافات مذهبی، ایجاد تنبلی و کسالت در بین آحاد جامعه، و قانون گریزی و واگرایی از قانون، از مهم ترین موانع و آسیب‌های اصلی و عمومی تمدن نوین اسلامی هستند.

از زمانی که انسان‌ها در کنار یکدیگر جامعه را تشکیل دادند، ارتباطات شکل گرفت و در تاریخ ادامه یافت. مطالعات ارتباطات در طول تاریخ می‌تواند دستاوردهای زیادی را برای ارتباط‌پژوهان به همراه داشته باشد. یکی از دوره‌های تاریخی مهم در تاریخ ایران، زمان صفویه است. در دوران صفویه که حکومتی مرکزی و قدرت‌مند شکل گرفت شاهد تغییرات بنیادین و مهم در تمام ابعاد حیات جمعی انسانی و اجتماعی هستیم. یکی از این ابعاد، نظام ارتباطات است. نظام ارتباطی در زمان صفویه بیش از دوره‌های دیگر توسعه و نظم یافت. هدف از این تحقیق، بررسی عناصر و مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده و تقویت‌کننده نظام ارتباطات در زمان صفویه می‌باشد که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی در حوزه مطالعات تاریخی ذیل سه مؤلفه اصلی فرستنده، مکان‌های ارتباطی، عناصر دوازده‌گانه شاطران، چاپارها، جهان‌گردان، عالمان و اندیشمندان، هنر، زبان، ارتباطات سیاسی، شهر و راه‌های ارتباطی، کاروان‌سراها، مساجد، زیارتگاه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، صورت‌بندی و مورد کاوشی ارتباطی قرار گرفته است.

این پژوهش با هدف بررسی نقش انقلاب اسلامی در رشد و پیشرفت روان‎شناسی اسلامی انجام شده است. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. برای این منظور، ابتدا زمینه‎های تاریخی و پیشینه روان‌شناسی اسلامی در دیگر کشورها مورد بررسی قرار گرفت. در واقع، پیشینه پژوهش روان‎شناسی اسلامی به دهه‎های 1960 تا 1970 میلادی و جریان اسلامی‎سازی علوم انسانی در پاکستان، مصر و مالزی برمی‌گردد. بااین‎وجود، نقش انقلاب اسلامی در رشد و تحول روان‎شناسی اسلامی بسیار چشمگیر بوده است. در این پژوهش نقش انقلاب اسلامی بر روان‎شناسی اسلامی در پنج محور انگیزشی، حمایتی/ تسهیل‌گر، آموزش، تولید محتوا و بین‌المللی دسته‎بندی شده است. همچنین، فعالیت‌ها و جهت‎گیری‎های نظری در ارتباط با روان‎شناسی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و سرانجام، شش مرحله از هم متمایز، و دغدغه اصلی پژوهشگران در هر مرحله مشخص گردید.

جریان شناسی سیاسی- اجتماعی عرصه‌ای است برای شناخت امر سیاست و روابط سیاسی دربستر رقابت، تضاد و نزاع در حوزه تاریخ، سیاست و جامعه. چهارده قرن قبل انقلاب دینی توسط جریان فکری اسلامی در مدینه ایجاد شد که باعث ایجاد یک تمدن در برابر تمدنهای آن روز دنیا شد. 14قرن بعد، انقلاب دیگری با همان مبانی در ایران رخ داد. در فراز و فرود این دو انقلاب جریانهایی نقش داشتند که این پژوهش به تشابه این جریانها و اشتراکات فکری آنها می‌پردازد. سؤال تحقیق:در انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چه جریانهای فکری نقش آفرینی کردند و تشابه این جریانها در دو انقلاب چیست ودارای چه اشتراکات فکری بودند؟ یافته‌های تحقیق با روش تحلیلی توصیفی پاسخ می‌دهد؛ در دو انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی چهار جریان مهم نقش آفرینی کردندکه عبارتند از: جریان اسلام‌گرا، جریان چپ، جریان ملی‌گرا، جریان سلطنت طلب؛ که تشابه جریانی دو انقلاب در فراز و فرود همانند هم هستند و به لحاظ مبانی فکری اشتراکات زیادی مانند، اعتقاد به حکومت اسلامی بر محوریت ولایت از سوی جریان اسلامگرا؛ تفکیک دین از سیاست از سوی جریان ملی‌گرا؛ نفی دین و مبارزه با دین توسط جریان چپ؛ و اعتقاد به حکومت سلطنتی توسط سلطنت طلبان و.......وجوددارد.

وجه به معارف و علوم انسانی به مدد مؤلفه‎های فرهنگ بومی، در خلق و تحکیم جامعه، نقش بسزایی داشته و از این جهت پیوند وثیقی با سیاست‌ها و راهبردهای فرهنگی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی - تحقیقاتی دارد. با توجه به چنین وظیفه و جایگاهی‌، یکی از راهبردهای اصلی هر نظام سیاسی، پایه‎گذاری یا بازتولید دستگاه فکری در حوزه علوم انسانی است که با توجه به اهداف و آرمان‌های کلان جامعه و با الهام از جهان‎بینی و خرد جمعی، به تبیین و ترسیم راهکارهای بلندمدت کشور پرداخته و سایر نهادهای دست‎اندرکار اداره امور را تغذیه فکری نماید. با ملاحظه واقعیات جاری و حاکم بر جامعه و به‌ویژه برنامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران، به نظر می‎رسد آن‎طور که شایسته است، دستگاه تولید علم در حوزه‎های مختلف علوم انسانی، کارآمدی لازم را نداشته و این آفت ناشی از عدم شناخت نیازهای جامعه و مقتضیات بومی و همچنین سیطره ترجمه بر تولید متون علمی و تناقض بین عمل و نظریه در حوزه علوم انسانی و ضعف تئوریک در گرایش‌های علوم انسانی است. در این راستا یکی از راهبردهای مورد نظر برای پویایی و بازتولید یک نظام علوم انسانی جامع‎نگر و مترقی متناسب با مقتضیات زمان، بومی‎سازی یافته‎های علوم انسانی از طریق انطباق تئوری‎ها و تحقیقات با مسائل و مشکلات و بر پایه فرهنگ خاص کشور باشد. در این راستا نگارنده در این مقاله بر آن است تا ضمن معرفی روش تحلیل گفتمان، به بومی‌سازی آن (سازگاری / عدم سازگاری و میزان انطباق) در جامعه ایران بر مبنای اندیشه سیاسی اسلام بپردازد.

انقلاب اسلامی ایران یکی از مهم‎ترین پدیده­های دهه­های پایانی قرن بیستم بود که با رویکرد و گفتمانی دینی، نگرش مادی‎گرایانه حاکم بر نظام بین‎الملل را به چالش کشید و یک گفتمان تمدنی جدیدی را در سطح جهان مطرح نمود که منشأ دستاوردها و تحولات گسترده‎ای در جامعه ایران، جغرافیای جهان اسلام و در گستره جامعه بین‎الملل گردید. این گفتمان تمدن‎ساز دارای شاخصه­هایی است که تبیین آنها ضرورت دارد. براین‎اساس، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به دنبال پاسخ‎گویی به این سؤال است که: گفتمان تمدن‎ساز انقلاب اسلامی دارای چه شاخصه‎هایی است و چه تأثیری در بازسازی تمدن اسلامی دارد؟ یافته‎های تحقیق نشان می‎دهد که گفتمان تمدن‎ساز انقلاب اسلامی با شاخصه‎هایی از جمله حاکمیت الهی و اسلام ناب محمدی، تأکید بر وحدت و هم‌گرایی اسلامی، استکبارستیزی، عدالت‌خواهی، مردم‎سالاری دینی، و عقل‎گرایی و عقل‎ورزی در مقابل قشری‎گری، تأثیر تعیین‎کننده‎ای در بازسازی تمدن اسلامی داشته و به‎عنوان پلی میان گذشته تاریخ اسلام و آینده تمدن اسلامی محسوب می‌شود که نقش عینی و اجتماعی دین را احیا کرد.

سؤال از چیستی جامعه، پرسشی است که فلسفه علوم اجتماعی متکفل پاسخ به آن است. در طول تاریخ دانشمندان زیادی در پی جواب درخور به این پرسش بوده‌اند؛ اما توفیق و توافق چندانی نیافتند. متفکران مسلمان نیز درصدد برآمدند از راه انتزاع از حقیقت بیرونی و شناخت واژه‌های متناظر جامعه در قرآن کریم و شناسایی ویژگی‌های آن واژگان، به تبیین ماهیت جامعه بپردازند، اما این راه نیز چندان که باید مسئله را حل نکرده است. قرآن کریم مابه‌الاشتراکی که موجب پدیدآیی جامعه می‌شود را در واژه «ولایت» خلاصه نموده و نوعی رابطه عرضی را بین افراد، بر پایه ایمان یا کفر و کنش‌های مطابق با آن‌ها، ذکر می‌نماید که در این پژوهش از آن با عنوان ولایت جمعی یادشده است. نوشتار حاضر که با روش اسنادی و با رویکرد توصیفی تحلیلی و با روش تفسیر استنطاقی به رشته تحریر درآمده، در تبیین چیستی جامعه معتقد است که اولاً قرآن ماهیت جامعه را معنوی ذکر می‌کند و وابسته به جغرافیا، قبیله، نژاد و زبان نمی‌داند و ثانیاً ازنظر قرآن کریم جامعه به مجموعه‌ای از انسان‌ها اطلاق می‌شود که بر یکدیگر ولایت جمعی مبتنی بر بینش و کنش‌های منطبق بر ایمان یا کفر داشته باشند.

ایران معاصر تحت تأثیر مواجهه با مدرنیته، تغییرات اساسی کرده و ازجمله نهاد علمی کشور، تحت تأثیر دو سده ترجمه و توسعه ساختارهای پیشرفته علمی، با چالش‌های متعددی مواجهه شده است. طبقه‌بندی علوم، یکی از پایه‌ای‌ترین و کلیدی‌ترین چالش‌های نظام علمی کشور است که علی‌رغم اهمیت آن، تا حد زیادی مورد غفلت واقع شده است. توجه به چیستی، چرایی، زمینه‌ها و پیشینه راهکار‌های مواجهه با آن، در این تحقیق، زمینه‌ساز اتخاذ رویکردی راهبردی مبتنی بر ظرفیت حکمت اسلامی می‌شود. مطالعه تاریخ تمدن اسلامی نشان می‌دهد که جهان اسلام (و ایران) در دو دوره با چنین چالشی مواجهه بوده است؛ ابتدا در سده‌های سوم و چهارم هجری، که جهان اسلام با نهضت ترجمه علوم یونانی و هندی مواجهه بوده؛ و ثانیاً، در دوران صفویه که حکومت شیعی ایران، با نابسامانی‌ در نهاد علم، حاصل از سال‌ها سلطه تفکر اشعری روبه‌رو بوده است. در هر دو دوره، حکیمان و اندیشمندان مسلمان به‌ویژه شیعه، در اصلاح و سامان‌بخشی نهاد علم، مدیریت جریان دانش و هدایت تغییرات علم، نقش محوری ایفا کردند و بدین‌منظور به‌عنوان راهبردشناسان تمدن اسلامی به طرح‌ریزی مجدد طبقه‌بندی علوم و ارائه مدلی درونی از آن پرداختند؛ اقدامی که از آن به «تعلیم» یاد می‌شود و افراد محوری آن «معلمان» هستند. مختصات انقلاب اسلامی در زمان حاضر، بیش از هر دوره‌ای به دوره فارابی، «معلم ثانی»، در زمان نهضت ترجمه و دوره میرداماد، «معلم ثالث»، در زمان تشکیل حکومت شیعی و آغاز تمدن اسلامی شیعی شباهت دارد. در این تحقیق با روش تحلیل تاریخی، فلسفی و اجتماعی، چالش طبقه‌بندی علوم بررسی شد و راهکار راهبردی مواجهه با آن، یعنی «تعلیم مجدد» معرفی‌ ‌گردیده است.