جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمدّن ظهور و بروز فرآیندی پیشرفت‌های هدفمند و نظام‌مند در یک یا چند جامعه بر اساس طرز تفکری روشن است که شکل معنادار و منضبط به خود گرفته و جامعه را به مقصد مورد نظر می‌رساند. از این‌رو تمدّن رابطه‌ای بنیادین و عمیق با دین داشته که بعثت انبیاء الهی و سیر هدایتی ایشان نمایانگر این ارتباط است. بررسی اهداف بعثت انبیاء در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایه‌گذاری تمدّن توحیدی در جهت عمومی‌سازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزه‌های مادّی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان آدم علیه السلام به عنوان پدر بشریت ظرفیت‌ها و چارچوب‌های نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدّن دینی رهنمون می-سازد. این ظرفیت‌ها را می‌توان در دو بخش ظرفیت‌های درونی و بیرونی برای بهره‌مندی رهبران الهی و جامعه دینی مورد توجه قرارداد. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، ظرفیت‌های تمدّن‌سازانه موجود در سیره و داستان قرآنی آدم علیه السلام را استخراج نموده است تا به‌عنوان الگویی جهت تلاش‌های امروزین در این حوزه معرفی نماید. نتایج گویای آن است که ظرفیت‌های درونی حضرت آدم علیه السلام شامل بهره‌مندی از علم الهی و خلافت الهی، دشمن شناسی، قدرت بر تحمل سختی‌ها و توبه و انابه است. این بخش در پیوستگی‌تام با سطح بیرونی داستان حضرت آدم علیه السلام است که با خطاب «بنی‌آدم» شامل تنظیم پوشش، مدیریت سازه‌ها و مناسک دینی است.

مصاحف صحابه در مواردی ازجمله ترتیب سوره‌ها در مصحف، تعداد سوره‌ها، نام سوره‌ها، به‌کاربردن لهجه‌های متنوع، جای‌گذاری کلمات مترادف به‌جای واژگان اصیل قرآنی وافزودن اضافات تفسیری توسط برخی از صحابه، با یکدیگر اختلاف داشتند. این اختلافات تاحدی طبیعی بود؛ زیرا صحابه، مصاحف خود را به‌منظور استفاده شخصی تدارک دیده بودند؛ بااین‌حال، پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اقتدای عموم مسلمانان به صحابه در قرائت قرآن، اختلافات صحابه دراین‌باره به‌سطح جامعه کشانده شد و درزمان خلافت عثمان به‌اوج خود رسید. عثمان برای جلوگیری از اختلافات، مصاحفی را به‌عنوان مصاحف معیار تدوین کرد و به شهرهای مهم اسلامی فرستاد که به مصاحف امصار مشهور شدند؛ بااین‌وجود، بنابه‌دلایلی ازجمله وجود اختلاف در مصاحف امصار وابتدایی بودن خط عربی، اختلافات قرائی متوقف نشد وحتی افزون‌تر گشت. روایات منقول از عثمان دررابطه با وجود لحن در مصاحف و روایات منقول از عایشه دررابطه با شکایت به طرز نوشتن برخی لغات در مصاحف از آغاز نشان از وجود اختلاف در مصاحف امصار بود. اختلافات مصاحف امصار عبارتنداز: اضافه وکم شدن همزه، اضافه وکم شدن «الف»، اضافه وکم شدن «واو»، اضافه وکم شدن «ل»، اضافه وکم شدن «ف»، اضافه وکم شدن «ه»، تفاوت در نقطه‌گذاری و اعراب، تغییر حرف به هم‌جنس خود و تغییر برخی واژگان. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی نشان داده است که تنها موارد معدودی از اختلاف لهجات از زمان صحابه در مصاحف باقی مانده و اغلب اختلاف‌های مصاحف صحابه با توحید المصاحف برطرف شده است. درمقابل، اختلافات مصاحف امصار مهم‌ترین واصلی‌ترین عامل ایجاد اختلافات قرائی شده و تا امروز ادامه پیدا کرده است.

آیه 6 سوره مبارکه صف، از زبان حضرت عیسی (ع) به ظهور پیامبر موعود بشارت می‌دهد. اکثر پژوهشگران عبارت «اسمُهُ أحمَدُ» را بیانگر نامگذاری خاص پیامبر (ص) به «أحمد» دانسته‌اند و برای اثبات نبوت وی دنبال این اسم یا معادل معنایی آن در انجیل گشته‌اند و مواردی را بیان نموده‌اند. برخی خاورشناسان درصدد انکار این مساله شده‌اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از قراین لفظی مثل کشف بن معنایی واژگان، معنای اسم علم، سبک‌زبانی قرآن و عهدین در معرفی شخصیات و توسعه معنایی و قراین غیر لفظی مثل ادله تاریخی، روایی و عقلی در صدد کشف معنای این عبارت مهم و چالش‌انگیز بوده‌ است. نتیجه اینکه معنای واژگان «اسم» و «أحمد» صرفاً به معنای (نام او احمد است) نیست؛ بلکه می‌توان معنای (صفات او ستوده‌تر است) را از آن اراده کرد که این اوصاف برجسته یکی از دلایل روشن بر تمایز و شناخت آن حضرت از دیگران شده است. از طرفی الزاما آیه 6 سوره صف دلالت بر وجود این نام در انجیل ندارد بلکه ممکن است بشارت با این نام در سنت شفاهی حضرت عیسی(ع) باشد. با بررسی قراین یادشده، شایسته است معنای این عبارت را به مفاهیمی والاتر از صرف ارجاع به اسم علم آن حضرت(ص) تعبیرکرد و می‌توان با لحاظ نمودن توسعه معنایی هم معنای نام و هم صفات اخلاقی و رفتاری رسول اکرم (ص) را از عبارت اراده کرد که وی را سرآمد دیگر پیام آوران الهی کرده است.

این پژوهش باهدف ارایه الگو به منظور بررسی عوامل موثربر اطلاع رسانی بحران آب مبتنی بر آموزه های قرآن انجام شد. بدین منظور تعداد 21 نفر از مدیران، متخصصان و اساتید ارتباطات، رسانه، فضای مجازی، علوم قرآنی و حوزه آب با استفاده از نمونه گیری هدفمند نظری انتخاب شده و با روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی مورد مصاحبه قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته و همچنین چک لیست جهت تهیه و استخراج آیات مرتبط بود و جمع آوری یافته ها تا اشباع نظری اطلاعات ادامه یافت. باتوجه به موضوع پژوهش سوالات دردو بعد شامل، مضامین قرآنی موثرجهت تولید محتوای رسانه ای با محوریت آماده سازی افکارعمومی جهت آگاهی از بحران آب و شناسایی عوامل موثربر اطلاع رسانی مطلوب درباره بحران آب مبتنی برآموزه های قرآن کریم به مخاطب مطرح شد و یافته ها در بررسی مفاهیم قرآنی شامل،آب منشاحیات، نیازمندی به آن برای انسان ،احیاگری ،فراوانی، طبیعت ،برکت،رزاقی،اشاره به ظرفیت ها و گنجایش های آبی در زمین، نیازطبیعت به آب، طهارت و... بود. بر اساس یافته های حاصل ازمصاحبه ها عوامل موثربر اطلاع رسانی دردو بعد راهبردهای اجرایی و کاربردی دسته بندی شد. تکراربه موقع و مناسب مساله بحران آب ازطریق رسانه، استفاده ازظرفیت های رسانه ای، تولید محتوا با ایده گرفتن ازمفهوم آیات مرتبط با آب وتوسعه گفتمان هایی با موضوع بحران آب از راهبردهای اجرایی و اعتمادآفرینی، تقویت مسئولیت پذیری و مشارکت جمعی، غنی کردن محتوا، ابتکارعمل و خلاقیت و... بعنوان مقوله محوری گزارش ازجمله راهبردهای کاربردی است.

تعریف درست از نقش های جنسیتی در جوامع و متناسب با ویژگی زنانه و مردانه از جمله عوامل موثر در تحکیم خانواده است. از آنجا که نقش های جنسیتی در جوامع مختلف برگرفته از فرهنگ و مذهب آن جامعه اند، در این مقاله با رجوع به آیات قرآن و تفاسیر موجود با روش اسنادی، نقش های جنسیتی در قرآن با توجه به دو الگوی قرآنی حضرت موسی (ع) و حضرت مریم (س) بررسی می شوند. نتایج نشان می دهد الگوهای زن و مرد در قرآن از نظر شئون انسانی و قرب الهی، یکسان هستند اما نبوت و رسالت به معنای رهبری جامعه به دوش مردان است. هر دو الگوی قرآنی از جمله پرهیزگاران و مقربان درگاه الهی بوده و در دوره ای از زندگی خود تحت تربیت پیامبران الهی قرار گرفته اند. هر دو دارای معجزه الهی بوده یکی ید بیضا و عصا و .... و دیگری فرزندی که در گهواره سخن می گوید. هر دو به سمت خداوند متعال دعوت نموده و در جریان سختی ها از خداوند طلب کمک می نمایند. نقش ویژه ای که برای حضرت مریم (س) برشمرده مادری پیامبر الهی است و نقش ویژه حضرت موسی (ع) نبوت و رسالت ایشان است. احساسی که برای مریم (س) بر شمرده شده نگرانی و ترس از خدشه دار شدن عفت وی است. در صورتی که برای حضرت موسی (ع) به احساسات ترس و خشم، ترس از تکذیب فرعون و نیز ترس از فریب مردم توسط ساحران و خشم از مشاهده گمراهی قوم خود، اشاره شده است.

این پژوهش بر آن است عنصر رنگ را به عنوان کلید واژه مشترک که هم در آیات قرآن و هم در معماری مسجد در تمدن اسلامی وجود داد مورد بررسی و تبیین قرار دهد. درهنرومعماری تمدن اسلامی ، از رنگ ها بصورت خردمندانه ای استفاده می شود و این استفاده با آگاهی از معنای نمادین هر رنگ و واکنش کلی ایجاد شده از آن رنگ در روان انسان، و در مکانی مقدس- یعنی مسجد- انجام می پذیرد. تلاش هنرمند مسلمان همواره بر این بوده که با استفاده از شناخت اصول رنگ در معماری اسلامی، بتواند گامی موثر در مسیر شکوفایی هنر اسلامی در معماری مقدس مساجد بردارد . با توجه به اینکه هنرمند در معماری مساجد از اصیل ترین رنگها (که در قرآن از آنها نام برده شده) استفاده نموده، لذا محور اصلی پژوهش حاضر، تبیین ارتباط و پیوستگی تنگاتنگ تزیین معماری مسجد با عنصر رنگ-که در متن کتاب آسمانی به انواع آن نیز اشاره شده- می باشد. به روش توصیفی- تحلیلی از منابع و مطالعات تاریخ هنر این استنباط و نتیجه مطرح می شود که قرآن منبع اصلی اندیشه معمار مسلمان در تزیین پوشش داخلی و خارجی معماری مسجد در تمدن اسلامی بوده و معماران اسلامی به رنگ های مطرح شده در قرآن برای تزیین فضای داخلی و بیرونی مساجد توجه خاصی داشته اند.

اصل این‌که پیامبران پیشین درباره ظهور حضرت محمد پیشگویی­هایی داشته­اند در آیاتی از قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. مورخان و محدثان نیز خبرهایی از نوعی آگاهی و پیشگویی از بعثت حضرت در دوره­های نزدیک به ظهور اسلام از سوی کاهنان و کشیشان ارائه داده­اند. شیخ صدوق از عالمان به اخبار امامی در کتاب کمال‌الدین و تمام النعمه خبرهایی را در این موضوع از راویان امامی و غیر امامی نقل کرده است که با برخی از رویدادهای فراتاریخی همراه است. موضوع پیش رو میان‌رشته‌ای و با تاریخ، حدیث و رجال سرکار دارد و روش ترکیبی برای بررسی اسناد و تحلیل محتوا مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به اهمیت گزارش‌های یاد شده این پرسش پیش می‌آید که داده‌های گزارش شده از سوی صدوق تا چه اندازه با آیات قرآن و منابع تاریخی و روایی دیگر همگرا هستند؟ اسناد و محتوای این گزارش‌ها تا چه میزان اطمینان آور و نزدیک به واقع می‌نمایند؟یافته‌های پژوهش تأییدکننده این مدعاست که در اصل و کلیت وجود بشارات النبی همخوان با آیات قرآنی و منابع تاریخی است و داستان­های فرعی و برخی از مطالب فراتاریخی اخبار، چندان با واقعیت و روایت­های تاریخی سازگار نیست.

تمدن بهترین نمود حیات اجتماعی مطلوب بشری است. در این میان ساخت یک تمدن بر اساس ایدئولوژی دین محور و توحید گرا، خواسته فکری و برنامه عملی تمدن خواهان اسلامی است. پاسخ قرآن به مطلوبیت تمدن دینی و لزوم برپایی آن، نقش حیاتی ای در استحکام بنیادهای عقیدتی نظریه تمدن دین محور دارد.بنابراین مساله فهم رویکردهای تمدنی قرآن کریم بر ایجاد یک تمدن توحید محور است پژوهش حاضر با هدف فهم دلالتهای قرآن کریم بر صحه گذاری بایستگی ایجاد تمدنی دینی، با سه گزاره زمانی ِگذشته،حال و آینده -در نگاه قرآن- شکل گرفته است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی اقدام به بررسی و فهم دلایل قرآنیِ مطلوبیت تمدن توحیدی نموده است. پاسخ این پرسش از قرآن، در توجه به وضعیت پیشینی و گذشته، بیانگر حالت پشتوانه ای بوده و در وضعیت حال، تشویق به پیشرفت بسوی وضعیت تمدنی و در نگاه به وضعیت پسینی و آینده نگر، ترسیمِ افقِ تمدنی فراگیر و بی همتا را رخ می نمایاند. به عبارت واضح تر پاسخ قرآن به تمدن پژوهان عصر حاضv؛نخست آنکه در نگاه به پشت سر، ارائه داده های است که می تواند یک پشتوانه تجربی از شکل گیری تمدنهای توحیدی باشد و دوم در بستر فعلی اجتماع آنکه پیوسته جامعه اسلامی را تشویق به ارتقاء به گزاره ها و مولفه های تمدن ساز می نماید و سوم در حالت پیش رو، آینده ایی تمدنی را برای مسلمانان در سرتاسر دنیا ترسیم می کند و آنان را به دستیابی به این آرمان و نوید بزرگ، امیدوار و مصمم می سازد.

در عصر حضور امامان(ع)، اندیشمندان ایرانی تأثیر به سزایی در رشد علوم قرآنی و تفسیر داشته اند. تفاسیر ایرانیان با گذر زمان از لحاظ کمی و کیفی رشد چشم گیری داشت. در ابتدا تفاسیر ایرانیان شامل برخی سوره‌ها و آیات قرآن‌کریم بود، اما با فاصله اندکی از عصر نزول، از قرن دوم به بعد تفاسیر آنان تمام آیات قرآن‌کریم را در برگرفت و از لحاظ کیفی نیز رشد چشمگیری پیدا کرد. مآخذ و مستندات تفسیر ایرانیان به دو دسته متصل و منفصل تقسیم می شود. مستندات متصل عبارتند از: نکات ادبی، سیاق، ویژگی های مخاطب و موضوع سخن بود و مستندات منفصل عبارتند از: آیات دیگر، روایات، آرای صحابه، محاورات عرفی، معلومات عقلی، استناد به اشعار و آرای اهل کتاب بود. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، تلاش های برخی از اندیشمندان شاخص ایرانی برای گسترش تفسیر و علوم قرآن در عصر حضور امامان معصوم(ع) مورد بررسی قرار داده است. هدف این پژوهش اثبات این مدعاست که ایرانیان در گسترش تفسیر و علوم قرآن در صدر اسلام نقش به سزایی داشتند و این به دلیل عشق و علاقه آنان به قرآن است. سوال اصلی پژوهش این است که ایرانیان در عصر حضور تا چه میزان در گسترش تفسیر و علوم قرآنی نقش داشته اند؟ با بررسی اجمالی می توان گفت ایرانیان در عصر حضور نقش چشمگیری در گسترش تفسیر و علوم قرآنی داشته اند و اندیشمندانی مانند: سلمان فارسی، ضحاک، مقاتل و علی بن ابراهیم قمی جزء پیشتازان این علوم به شمار می آیند.

مَثَل، سخن کوتاه و جذابی است که فهم مسایل دشوار را ساده می‌کند، از مقوله‌های مهم در هویت فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شود و از جمله فنون بلاغی حائز اهمیت در قرآن کریم است. تاثیرگذاری و نفوذ فکری و روانی مثل، می‌تواند آن را به ابزاری کارآمد برای تبلیغ و نهادینه‌سازی معارف الهی، یا دستاویزی در جهت واقع‌نمایی و ترویج باطل بدل کند. لذا تحلیل محتوایی امثال و عرضه آن بر مبانی و مثل‌های حق قرآن کریم، به منظور آشکارسازی و مقابله با آسیب‌های فکری-فرهنگی ضروری است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیق و مقایسه به بررسی و تبیین تقابل مبانی و مثل‌های قرآنی با مثل‌های رایج عصر حاضر پرداخته است. با بررسی آیات قرآن کریم و تفاسیر آن‌ها مشخص شد بخشی از ضرب‌المثل‌ها با آیات و تعالیم اسلامی ناهماهنگ است که در دو حوزه فکری و رفتاری مورد تحلیل قرار گرفت. دسته اول شامل مثل‌هایی است که متضمن افکار و عقاید نادرست بوده و با اصول اعتقادی توحید، عدل و معاد سازگار نیست؛ همچون: «آتش که گرفت، تر و خشک می‌سوزند». مثل‌های دسته دوم در بعد رفتاری با آموزه های قرآنی ناسازگار بود و انجام برخی واجبات و فرائض را که مورد تاکید خداوند است، مورد فراموشی قرار داده و حتی نادرست و گاه نابخردانه قلمداد می‌کند؛ مانند: «عیسی به دین خود، موسی به دین خود» و «تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها»