جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله دلایل وجود خداوند، برهان حدوث است که راه اختصاصی متکلّمان در میان همه مذاهب کلام اسلامی برشمرده شده است. این برهان دارای یک تقریر معیار است: عالم حادث زمانی است، و هر حادث زمانی به محدِث محتاج است، پس عالم به محدِث محتاج است. در تبیین این دو مقدّمه تقاریر مختلفی وجود دارد. اساس استدلال متکلّمانه در دلیل جهان‌شناختی کلامی ایده حدوث زمانی عالم و احتیاج آن به محدِثی قدیم زمانی است. امّا با بررسی مباحث مطرح از سوی متکلّمان، هیچ‌یک از دو مقدّمه‌ و مفروضات اساسی او ، از جمله حدوث زمانی عالم اثبات نمی‌شود. فلاسفه و حکما اصل ایده زمانی عالم را با مشکل مواجه، و دلیل متکلّمان را قاصر از این می‌دانند که برای عالم موجودی از هر جهت بی‌نیاز از علّت اثبات کند. روایات نیز از مطلق حدوث سخن می گویند که قابل تفسیر به حدوث ذاتی است .برهان وحوب وامکان بر حدوث ذاتی مبتنی هستند و برها ن حدوث نیز می تواند به برهان امکان باز گردد. دلیل ورود اشکالات متعدد بر دلیل حدوث نیز غفلت متکلمان از معنای امکان بوده است .

خدا به عنوان یک وجود برتر و متعالی، همواره یکی از موضوعات مهم برای اذهان بشر بوده است و خرد آدمی که رکنی از ارکان وجودی اوست، هیچ‌گاه از این مهم غافل نبوده است. پژوهش حاضر چگونگی مساله خداشناسی را در دو ساحت عمده توصیف و اثبات وجود آن، از طریق میراث عقلی- فلسفی سه فیلسوف برجسته و تاثیر گزار جهان اسلام، (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا) مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. در ساحت تعریف و توصیف، چگونگی تعریف و توصیف خدا و در ساحت اثبات، مساله برهان پذیری و وجود خدا را با روش فلسفی از منظر سه فیلسوف مسلمان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. پرداختن به توصیف و اثبات وجود خدا از راه عقل و فلسفه از منظر سه فیلسوف صاحب مکتب (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا) در اوضاع بغرنج اعتقادی، که عده‌ی به جهت تنگ‌نظری و جمود فکری وعدم توجه به مبانی و روش‌های فلسفی در خداشناسی، مواضع متاقض و متضادی را اتخاذ می‌کنند و از جسم انگاری خدا و عدم شناخت آن از طریق براهین عقلی – فلسفی سخن می‌گویند، برای قشر تحصیل کرده، بسیار آموزنده و مفید است از سوی کشیدن حصاری محکم بر گرد باور به وجود خدا از نفوذ شبهات منکرین و معاندین نیز می‌باشد. موضوع با روش کتاب‌خانه‌ی با رویکرد تحلیلی- توصیفی انجام شده است. در مساله تعریف و توصیف خدا، بعد از ذکر دیدگاه‌ها و تحلیل و بررسی آنها، پژوهش‌گر به این نتیجه رسیده است؛ که خدا از راه لوازم عقلی و ذاتی باب برهان، قابل تعریف و توصیف است، نه از راه تعاریف ذاتی باب ایساغوجی( کلیات خمس) که مشتمل بر جنس و فصل و از نوع تعاریف ماهوی و حدی است. در مساله اثبات وجود خدا نیز بعد از تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها، به این نتیجه رسیده است، که اثبات وجود خدا برای انسان، امری کاملا معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد و می‌توان وجود خدا را از طریق براهین عقلی- فلسفی از نوع برهان شبیه به لمّ یا برهان لمّ بالعرض، اثبات کرد، نه از طریق برهان لمّ بالذات.

فاقد چکیده

از مباحث بسیار مهم اخلاقی که مورد توجه فیلسوفان اخلاق قرار می گیرد، مسأله «مسئولیت اخلاقی» است. در طول تاریخ مباحث اخلاقی، مسائل زیادی در معنای مسئولیت، شرایط آن، خصوصیات مسئول بیان می‌شود. اهمیت این مسأله وقتی معلوم می‌شود، که به ارتباط آن با بعضی از مباحث فلسفی و کلامی و بعضی داده‌های علوم طبیعی و انسانی توجه داشته باشیم. این مسأله از جهتی با مباحثی چون «علیت» و «جبر» و «اختیار» گره خورده است. و از طرفی با مباحث کلامی مهمی مانند «علم مطلق»، «قدرت فراگیر خداوند» و «قضا و قدر الهی» در ارتباط است. منکران مسئولیت اخلاقی تلاش می‌کنند، تا با بیان‌های مختلفی ثابت کنند که افعال انسان، وابسته به شرایط و احوالی است، که نیاز به دلیل دیگری ندارد. و خواست و اراده انسان هیچ دخالتی در به وجود آمدن و به وجود نیامدن آنها ندارد. جبرگرایان برای اثبات این دیدگاه خود دلایلی را بیان می‌کنند. بعضی براساس قانون علیت، اختیار انسان و مسئولیت اخلاقی او را انکار می‌کنند. بعضی از جبرگرایان با برداشتی ناقص از آموزه‌های دینی مانند «قدرت مطلق»، «علم مطلق» و «قضا و قدر الهی» به جبرگرایی و جبر اندیشی افتادهاند و مسئولیت اخلاقی و افعال انسان را انکار می‌کنند. برخی از اشعریان با استفاده از به «قادر مطلق بودن خداوند»، هر گونه تأثیر و دخالت مسائل دیگر را در انجام کارهای انسان نفی می‌کنند.

---

‫نوشتار حاضر به تبيين نسبت ميان تکامل عقلي بشر با پذيرش امامت مي‌پردازد. برخي از متفکران بر اين باورند که اگر ملاک پذيرش خاتميت بلوغ عقلي و تکامل فکري بشر باشد، بعد از ختم نبوت نيازي به وجود امام نيست و خاتميت با اعتقاد به امامت سازگاري ندارد. نگارنده براي تثبيت جايگاه امامت، تلاش مي‌کند تعارض ميان کمال عقلاني بشر و پذيرش امامت را برطرف کند و شبهه فوق را پاسخ دهد. در آغاز، به موضوع نبوت پرداخته و فلسفه ارسال پيامبران و ادله عقلي و نقلي خاتميت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم را بيان نموده و دلايل منکران خاتميت، اعم از باطنيه(اسماعيليه و قرامطه)، بابيت، بهائيت و قاديانيه را نقد کرده است. از ديدگاه بسياري از انديشمندان، مهم‌ترين دليل خاتميت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم کمال عقلاني و رشد فکري بشر و پويايي و ماندگاري قرآن کريم و سنت نبوي است. به همين دليل، نگارنده اين موضوع را دقيق‌تر تحليلکرده و ديدگاه‌هاي مختلف را ارزيابي نموده و تأکيد مي‌کند که انسان جديد به وحي قديم نيازمند است و تکامل خود را در گرو فهم متن وحي و عمل به آن و اجتهاد مي‌بيند. وي از اين رهگذر وارد مبحث اجتهاد مي‌شود و آن را مظهر رشد عقلانيت بشر معرفي مي‌کند. پس از آن، به مبحث امامت و نسبت آن با خاتميت مي‌پردازد و ويژگي‌هاي امام را عصمت، علم و نصب الهي ذکر مي‌کند و ديدگاه‌هاي دکتر سروش در باره تعارض خاتميت با مرجعيت علمي و عصمت امامان شيعه را نقد مي‌کند. در ادامه، آرمان‌شهرهايي را که فيلسوفان و متفکران از قديم براي مردم تصوير مي‌کردند، توصيف کرده و تسلط و استيلاي عقل بر اين آرمان‌شهرها را از مهم‌ترين ويژگي آنها بيان مي‌‌کند و تأکيد مي‌کند که اين شهرهاي آرماني هيچ گاه در زندگي بشر محقق نگرديده؛ ولي ما مي‌توانيم نمونه بارز آن را در جهان اسلام در عصر امامت وصي پيامبر، امام علي عليه السلام مطالعه کنيم و در انتظار آرمان‌شهري باشيم که در سخنان پيامبر رحمت صلي الله عليه و آله و سلم به آن بشارت داده شده و با ظهور منجي موعود محقق خواهد گرديد.

‫اين نوشتار، ترجمه کتاب وحي و نبوّت تأليف استاد مطهّري و حاوي ابعاد مختلف مباحث نبوّت عامّه و نبوّت خاصّه، خصوصيّات پيامبران الهي و نقش آن‌ها در هدايت بشر، ويژگي‌هاي قرآن کريم و سيره پيامبر اکرم( است. نوشتار يا کتاب مذکور در پنج فصل سامان يافته است. در فصل اوّل ويژگي‌هاي کلّي پيامبران الهي، مانندِ اعجاز آنان براي اثبات نبوّت خويش، ضرورت عصمت آن ها و ادلّه عصمت و اعجاز از منظري قرآني، روايي و عقلي بيان مي‌شود. در همين زمينه تفاوت پيامبران الهي با نوابغ، زواياي گوناگون رهبري پيامبران الهي، خلوص نيت و صاحب شريعت بودن آنان نيز ذکر و ديدگاه‌هاي شهيد مطهّري درباره ويژگي‌هاي عمومي انبياي الهي منعکس مي‌گردد. در فصل دوم با عنوان " نقش تاريخي پيامبران"، تأثير پيامبران الهي در حفظ وضع موجود و تعاليم و تلاش آنان در تکامل بشر به تصوير کشيده شده است. فصل سوم به نبوّت و بعثت انبيا و اهداف نبوّت و بعثت آنان اختصاص دارد. در اين فصل همچنين از دليل ختم نبوّت، علل تجديد نبوّت و معجزه خاتميت و ارزش و کاربرد معجزات پيامبر اسلام( غير از قرآن کريم بحث مي‌شود. در فصل چهارم اهمّيت قرآن کريم به عنوان کتاب آسماني مسلمانان و اوصاف آن، اعجاز، القاب، معاني، تواريخ و قصص انبيا و ساير مباحث مندرج در قرآن بيان مي‌گردد. در فصل پنجم و پاياني با عنوان "مشخصّات دين اسلام"، ابتدا ارتباط ايدئولوژي با جهان‌بيني و سپس ويژگي‌هاي معرفت شناسي و هستي شناسي اسلامي بيان مي‌شود. در همين بخش از ترجمه کتاب(نوشتار حاضر) برخي اَدوار مختلف زندگي رسول خدا و بعضي اوصاف حضرتش همچون: بيزاري از بيکاري و بطالت، مبارزه ايشان با ظلم و مظاهر مختلف ستم به ديگران، اخلاق در خانواده، عبادت، زهد، ساده زيستي، و نظم و انضباط ايشان در دوران گوناگون به تصوير کشيده شده است.

‫در اين پژوهش موضوع علل تجديد نبوتها و مسئله خاتميت پيامبر اسلام(ص) در سه فصل بررسى شده است: در فصل اول، مباحثى كلى نظير مفهوم واژههاى نبى و خاتم، اهداف انبياء از زبان قرآن و از ديدگاه انديشمندان مسلمان، تفاوت پيامبران تشريعى و تبليغى و تعداد انبياء و پيامبران اولوالعزم، ديدگاهها در مورد نسخ در شرايع و امكان و وقوع نسخ در شرايع سخن رفته است. در فصل دوم، علل تجديد نبوتها و مسئله خاتميت با تكيه بر آيات قرآن كريم و روايات معصومين(ع) بررسى شده است و از رهگذر آن علل تجديد نبوتها بيان شده و خاتميت حضرت محمد (ص) به اثبات رسيده است. در فصل سوم، ابتدا علل تجديد نبوتها از ديدگاه انديشمندان مسلمان بررسى شده و و پس از آن موضوع خاتميت طى بحث از علل عدم تجديد نبوتها و علت شايستگى دين اسلام براى جاويدان ماندن تبيين گرديده است.