جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫يکي از ابواب مهم فقه که با قانون جزاي اسلام مرتبط است، باب ديات مي‌باشد، و جنجالي‌ترين مسايل آن، مربوط به موضوع تفاوت ديه زن و مرد است. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي به بررسي ديدگاه مذاهب مختلف اسلامي پيرامون اين مسأله پرداخته است. ديه جزء قوانيني است که اسلام آن را با همان معناي عرفي و عقلايي مورد تأييد قرار داده، و احکامي را براي آن وضع کرده است. اختلاف در مقدار ديه زن و مرد، فقهاي مذاهب اسلامي را به دو گروه اصلي تقسيم کرده است؛ گروهي با استناد به تصريح بعضي از روايات و اجماع فقها، قايل به تفاوت ديه ميان زن و مرد شده‌اند، و گروه ديگر با ترديد در دلالت روايات و اجماع فقها، به اطلاق آيات قرآن و بعضي ديگر از روايات تمسک نموده، و برابري ديه زن و مرد را استنباط کرده‌اند. اما بررسي دلايل و مستندات دو گروه نشان مي‌دهد که روايات معتبر، اطلاق آيات قرآن را تخصيص مي‌زند، و بدين ترتيب، قول به تفاوت ديه زن و مرد قوي‌تر خواهد بود. از سوي ديگر، بر اساس تعبدي نبودن احکام ديات در اسلام، انديشمندان بسياري به ريشه‌يابي علت تفاوت ديه زن و مرد پرداخته‌اند؛ پايين بودن ارزش مادي زنان، کم‌رنگ بودن نقش اقتصادي زن در نظام خانواده، و توجه به تفاوت‌هاي جسماني زناني، دلايلي است که در اين زمينه مطرح شده است؛ اما هيچ کدام مستمسک قطعي و يقيني از آموزه‌هاي اسلامي ندارد، و صرفاً توجيهات عقلي به‌شمار مي‌رود. پاسخ مناسب‌تر آن است که نظام حقوقي اسلام، مجموعه درهم تنيده‌اي است که هر حکم آن را بايد در ضمن مجموع احکام بررسي کرد. اسلام وظايف زن و مرد را بر اساس توان‌مندي طبيعي و فطري آنان تقسيم نموده، و بر اين اساس همان‌گونه که تأمين نفقه زن بر عهده مرد نهاده شده، ميزان ارث و ديه او نيز بيش از زن تعيين گرديده است.

‫در اين پاياننامه اخبار و مباحث مربوط به حضرت محمد صلىاللهعليهوآله از تفسير كشفالاسرار و عدهالابرار ميبدى استخراج و ارائه شده است. اهم موضوعات آن به اين شرح است: اخبار راويان سلف درباره ظهور محمد صلىاللهعليهوآله، آثار نبوت آن حضرت پيش از تولد و بعد از آن، نقش او در جامعه عرب پيش از اسلام، سيماى جهان پيش از ظهور آن بزرگوار، شفاعت پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآله در قيامت، معراج و معجزات او، نامها و صفات او، نحوه تبليغ دين اسلام، خصوع او در برابر معبود، رابطه او با ياران.

‫پژوهش حاضر، که ترجمه کتاب تاريخ و سيره سياسي اميرالمؤمنين علي بن ابي‌طالب تأليف رسول جعفريان است، که بر اساس حوادث روي‌داده پس از وفات رسول اکرم (ص) موضع‌گيري‌هاي سياسي امام علي (ع) در قبال غصب خلافت، تعامل با خلفاي سه‌گانه، اقدام‌هاي ايشان در ايام خلافت خويش و برخورد آن با انواع مخالفان خود، اعم از غاصبين، ناکثين و مارقين را شرح مي‌دهد. نويسنده ابتدا به حوادث تلخ بعد از رحلت پيامبر اسلام (ص) مانند تشکيل شوراي سقيفه براي تعيين خلافت، حمله به خانه علي (ع) و گرفتن بيعت اجباري از آن حضرت و قهر و غضب حضرت فاطمه? با خليفه اول و دوم پرداخته، در عين حال رابطه امام علي (ع) با خليفه اول و دوم را مطابق با مصالح اسلام و مسلمانان، بسيار سازنده برشمرده و مخالفت‌هاي حضرتش با سياست‌ها و اقدام‌هاي خلفا را نيز با همين هدف تفسير کرده است. وي همچنين با اشاره به انزواي سياسي آن امام همام در طول دوران خلافت خلفاي سه گانه، گسترش مخالفت‌ها بر ضد عثمان بن‌عفان و آغاز خلافت امام علي (ع) و بيعت مردم با آن حضرت را تشريح مي‌نمايد. آن‌گاه نگارنده به مشکلات فراوان امام علي (ع) در آغاز خلافت اشاره کرده و رويارويي مخالفان آن حضرت و برخي نزديکان پيامبر اسلام همچون عايشه، طلحه، زبير و مخالفان ديگر امام به ويژه خوارج و معاويه که داعيه حکومت و خلافت مسلمانان را در سر مي‌پروراند، بررسيده و مبارزه آن حضرت در اين سه جبهه و ساماندهي اوضاع سياسي، اجتماعي، فرهنگي، ديني و اقتصادي جامعه آن روز را وصف و تحليل مي‌کند. علت استقرار حکومت امام علي (ع) در کوفه، توطئه‌هاي خوارج، طلحه، زبير، عايشه و عمر و عاص بر ضد حکومت امام علي (ع) ، وقوع سه نبرد جمل، نهروان و صفين و شرح اين جنگ‌ها، کشيده شدن جنگ صفين به حکميت و قبول اجباري آن از سوي امام علي (ع) و در نهايت، جريان شهادت مظلومانه حضرتش در مسجد کوفه، تحليل اين وقايع و نيز موضع‌گيري سياسي امام علي (ع) در قبال اين حوادث، از برجسته‌ترين مباحث مندرج در کتاب مذکور محسوب مي‌شود، که به زبان اردو در اين نوشتار ارائه شده است.

‫پ‍ژوه‍ش‌ ش‍ام‍ل‌ م‍وق‍ع‍ی‍ت‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ و س‍ی‍اس‍ی‌ زن‍ان‌ در ای‍ران‌ از آغ‍از ت‍ا ع‍ص‍ر ق‍اج‍ار، ح‍ق‍وق‌ زن‌ در اس‍لام‌، م‍وق‍ع‍ی‍ت‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ و س‍ی‍اس‍ی‌ زن‍ان‌ در ای‍ران‌ اس‍لام‍ی‌ ع‍ص‍ر ق‍اج‍ار، ن‍ق‍ش‌ زن‍ان‌ در ت‍ک‍م‍ی‍ل‌ ق‍ان‍ون‌ اس‍اس‍ی‌ و ت‍ش‍ک‍ی‍ل‌ م‍ج‍ام‍ع‌ س‍ی‍اس‍ی‌ و ان‍ت‍ش‍ار روزن‍ام‍ه‌ و زن‍ان‌ ن‍ام‍دار ع‍ص‍ر ق‍اج‍ار اس‍ت‌.

---

دعا برخاسته از اندیشه، دغدغه و سبک ‌زندگی هر فرد است بررسی ادعیۀ حضرت فاطمه زهرا (س) تا حدودی اندیشه‌های وی را برای ما روشن می‌سازد. ادعیۀ گوناگونی از حضرت فاطمه زهرا (س) نقل گردیده که بخشی از آن‌ها در تعقیبات نماز وارد شده است. قدیمی‌ترین منبع این تعقیبات کتاب "فلاح‌السائل و نجاح‌المسائل" سیدبن‌طاووس (م664ق) و سپس"بحارالأنوار" علامه مجلسی (م 1037ق) می‌باشد که تعقیبات نماز ظهر، عصر، مغرب و عشاء حضرت فاطمه زهرا (س) را که از خود حضرت زهرا (س) صادر شده است، بیان کرده‌اند. در این پژوهش با استفاده از روش "تحلیل محتوای مضمونی" که یکی از روش‌های علمی و دقیق است و با آن می‌توان به یک الگوی جامع از درون‌مایۀ کلام معصوم رسید این تعقیبات به صورت کمّی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته است. به‌طور کلی این ادعیه شامل چهار جهت‌گیری «خداشناسی»، «انسان‌شناسی»، «فرجام‌شناسی» و «واسطه‌شناسی» می‌شود که از این میان تمام مضامین دعا مورد تحلیل کمّی واقع شده است اما در تحلیل کیفی تنها به بررسی دو مقولۀ «خداشناسی» و «انسان‌شناسی» که پربسامدترین موضوعات هستند، پرداخته می‌شود. نتایج علمی و سنجش آماری مضامین اصلی این ادعیه حاکی از آن است که مقولۀ خداشناسی شامل صفات جلال و جمال خداوند است و مقولۀ انسان‌شناسی شامل موضوعات نیازهای ‌دنیا و توصیف فقر وجودی انسان می‌شود. قالب‌های بیانی تعقیبات نماز حضرت زهرا (س) عبارت است از: «تسبیح»، «تحمید»، «تکبیر»، «تهلیل»، «مناجات» و «دعا». ایشان در قالب‌های بیانی تسبیح، تحمید، تکبیر و تهلیل به توصیف صفات جلال و جمال خداوند پرداخته‌اند و در قالب‌ بیانی مناجات، به بیان صفات جلال و جمال خداوند و فقر و ضعف خود نسبت به خداوند می‌پردازد، در قالب بیانی دعا نیز نیازمندی‌های خود را که در هر یک از مراحل دنیا، هنگام وفات، عالم برزخ، عالم قیامت و عالم بقا دارند از خداوند مسئلت می‌نمایند. بیشترین توجه‌ حضرت فاطمه زهرا (س) در این ادعیه به نیازهای زندگی دنیایی است زیرا که دنیا را محل بهر‌ه‌گیری برای دیگر مراحل زندگی می‌داند. از دیگر نتایج این پژوهش کشف ساختار هندسی ادعیۀ حضرت فاطمه زهرا (س) است که در هر عصری و برای هر انسانی می‌تواند راهگشا باشد.

بی گمان دستاورد های جالب توجه معماری ایران در دوران اسلامی مرهون خلاقیت های هنرمندان و معماران عصر ساسانی است. در این میان نوآوری های کم نظیری که در زمینه ایجاد طرح ها و شکل های متنوع انجام گرفته قابل تامل است. بسیاری از سازه های معماری از جمله گنبد، ایوان، ستون و غیره ریشه در معماری پیش از اسلام و بویژه عصر ساسانی دارد. استمرار برخی از این عناصر و شکل ها بدون هیچگونه وقفه ای در دوره های بعد مانند شکل چهار طاقی در سازه های نمادینی چون مسجد، مقبره، کاخ و کوشک موجب شد تا به مطالعه و پژوهش سیر تحول این شکل از معماری عصر ساسانی تا قرون متاخر اسلامی بپردازیم. از آنجا که بازتاب باورها و انگاره های موجود در ادیان و مذاهب ایران باستان در جنبه های گوناگون فرهنگ و هنر ایران اسلامی نمود داشته، بخشی از مطالعات کتابخانه ای تحقیق حاضر به بررسی متون مذهبی و عرفانی( قران کریم، احادیث و کتب فقهی) پرداخته تا با واکاوی هرچه بیشتر آنها به دلایل استمرار این شکل پی ببریم. علاوه بر آن در کنار دلایل فوق نمی توان از مقبولیت استفاده عام از فرم رایج چهار طاقی با توجه به مقاومت آن در سازه های احداثی و در دسترس بودن مصالح آن صرفنظر کرد. بنا براین در کنار پژوهشهای اسنادی، تحقیقات میدانی نگارنده در مناطق مختلف ایران و مقایسه تطبیقی مراحل شکل گیری و استمرار این شکل در جغرافیای پهناور و متنوع ایران در دستور کار قرار گرفت. نتایج این پژوهش که در قالب رساله دکتری باستان شناسی دوران اسلامی ارائه می شود، تلفیقی است از مطالعات کتابخانه ای با محوریت باز شناسی و تحقیق پیرامون ریشه های تاریخی، مذهبی و اجتماعی استفاده از شکلچهارطاقیو استمرار آن در سازه های دوران اسلامی در فاصله زمانی عصر ساسانی تا قرن 9 هجری از یک سو و پژوهش های میدانی باستان شناختی و معماری با تمرکز بر شناخت هرچه بیشتر سیر تحول بناها و ویژگی های ساختاری در اجزا، عناصر و تزئینات از سوی دیگراست. امید است که با انجام یک پژوهش جامع بتوان به سوالات تحقیق حاضر پاسخی قانع کننده داد.

تزئین در هنر ایران، هم پیش از اسلام و هم در دوره ی اسلامی همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. قرن هشتم هجری یکی از غنی ترین دوره های هنر ایرانی- اسلامی است که پس از حمله ی مغول و به قدرت رسیدن ایلخانیان شکل گرفت. تزئینات معماری این دوره دارای طرح ها و نقوش زیبایی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است.هدف از این تحقیق بررسی عناصر تزئینی معماری ایلخانی از دیدگاه زیبایی شناسانهو کشف روایط پنهان این عناصر بوده است. روش تحقیق توصیفی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی بوده است. پس از بررسی تزئینات شش بنای ایلخانی مشاهده شد که اصول زیبایی شناسی ایرانی- اسلامی همچون ذره گرایی، پرهیز از فضای خالی، رابطه ی ظرف و محتوا، وحدت در کثرت و کثرت در وحدت و... در این آثار وجود دارد.

در فرهنگ و تمدن ایران اسلامی، تجلید به عنوان یکی از شاخه های مهم هنر کتاب آرایی و کتاب سازی، از موضوع های ثمربخش تاریخ تمدن عالم اسلام محسوب می شود که توانسته است با نفوذ معنوی خود حتی در تاریخ تمدن جهان تأثیر به سزایی بگــذارد. بی تردید آگاهی از چگونگی این تأثیر و نقش قابلیت های فکری و هنری ایرانیان بر هنر تجلید گستره ی وسیعی از جغرافیای جهان، از هنگام آغازین تحولات تا تعالی آن، بخش در خور توجهی از علل و عوامل شکوه و جلال معنوی و فرهنگی یکی از تمدن های بزرگ بشری را تبیین می کند. رشد و توسعه ی نگرش حاکمان، عالمان و هنرمندان ایران دوران اسلامی در سایه ی نقش و تأثیر فرهنگ ایرانی- اسلامی، سبب تحول گونه های متعدد و متنوع تجلید (از حیث مواد و مصالح مورد استفاده، فن ساخت و طرح و نقش) در حوزه ی تمدن ایران اسلامی گردیده است.در این رساله ضمن بررسی اجمالی جایگاه هنر تجلید در حوزه ی تمدن ایران اسلامی و نیز فن شناسی و تحولات ساختاری مواد و مصالح و نقش و طرح های مورد استفاده در آن، با بهره گیری از روش مشاهده و بررسی میدانی جلدهای شاخص دوره های مختلف و نیز آثار مکتوب قدیم و جدید، فنون و گونه های مختلف جلدسازی در تمدن ایران اسلامی به تفکیک دوره های تاریخی، شناسایی، طبقه بندی و تحلیل گردید.