جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫نوشتار حاضر، با استناد به مسايل تاريخي صدر اسلام و مستندات روايي و تاريخي به بررسي جريان منع تدوين احاديث نبوي توسط خليفه اول و دوم مي‌پردازد و آثار زيانبار منع تدوين حديث در معارف اسلامي به ويژه فقه را تجزيه و تحليل مي‌کند. نويسنده در پنج فصل ضمن ضرورت تدوين احاديث پيامبر اسلام و معصومين( و موضعگيري اهل بيت( در اين زمينه، به بررسي علت‌هاي مهم منع تدوين حديث در عصرخلفا پرداخته و آثار تلخ اين جريان را براي ادوار بعدي اسلام تبيين کرده است. وي در فصل اول ضمن شرح اهميت کتابت و تدوين قرآن و احاديث از نظر قرآن کريم، روايات و عقل، نقش پيامبر اسلام در کتابت قرآن و تدوين آن را وصف مي‌کند. فصل دوم به تدوين قرآن کريم و احاديث نبوي و نقش امام علي( در اين زمينه اختصاص دارد و تلاش آن حضرت و برخي يارانش در تدوين قرآن و سنت نبوي گزارش گرديده و پس از آن، مراحل بعدي تدوين احاديث در عصر امامان پس از امام علي( تا زمان امام صادق( شرح داده شده است. در فصل سوم تدوين احاديث نبوي، يا جلوگيري از تدوين آن از منظر علماي اهل سنت مطرح شده و عملکرد خلفا در اين زمينه (منع تدوين احاديث نبوي) و توجيهات اهل سنت از اين عمل آنان نقل و ارزيابي مي‌شود. در فصل چهارم علل منع تدوين حديث در سخنان عالمان سني مطرح و نقادي شده است. نگارنده به ارزيابي ديدگاه‌هاي اهل سنت در مورد منع کردن پيامبر اسلام( از احاديث خويش، ترس از اختلاط حديث با قرآن کريم، ترس از ترک کردن قرآن توسط مردم و گرايش آنان به احاديث، اکتفا کردن به حفظ احاديث به جاي کتابت آن و سيره و عمل صحابه پرداخته و ضمن رد کردن نظريات آنان، هدف اصلي از منع تدوين حديث را جلوگيري از نشر فضايل اهل بيت( قلمداد مي‌کند. در فصل پنجم آثار ديني، فرهنگي، عقيدتي، فقهي، سياسي و اجتماعي منع تدوين حديث را مي‌خوانيم.

---

‫چکيده : در اين نوشتار به بيان آثار مهّم سياسي، اقتصادي، سياسي، اعتقادي، اخلاقي، جسمي و نفساني برخي عبادات همچون: نماز، روزه، خُمس، زکات و نقش آن ها در جامعه اسلامي پرداخته شده است. نگارنده به همين منظور کوشيده تا موضوع را در شش فصل تبيين ساخته و به مخاطَب انتقال دهد. او در فصل اوّل مباحثي مقّدماتي در زمينه مفهوم لغوي و اصطلاحي و نيز قرآني و فقهي عبادت، معناي جامعه، قوم، ملّت، قبيله، امّت، قريه، شهر و همچنين معناي عرفي عبادت را ارائه کرده و سپس در فصل دوم مراتب و اقسام آن را بيان مي دارد. وي عبادت را به اعتبار نوع معبود به عبادت خدا و شيطان و به اعتبار نوع آن به عبادات واجب، مستحب، بدني و عبادات ها و واجبات مالي تقسيم کرده است. در فصل سوم وي با اشاره به آثار اخلاقي و اعتقادي عبادت و نقش عبادات مهّمي همچون: روزه، نماز، امر به معروف و نهي از منکَر، زکات، خُمس، جهاد و حج را در کسب تهذيب نَفس و تقويت اعتقادات افراد وارسيده است. نگارنده در فصل چهارم به آثار سياسي عبادت توجّه کرده و ضمن بررسي ظرفيّت سياسي يک امّت به ويژه امت اسلامي، تأثيرهاي سياسي عباداتي مانند نماز، امربه معروف و نهي از منکَر، حج، خُمس و زکات را در ايجاد ظرفيّت هاي سياسي، کسب وحدت اسلامي، حفظ نظام اسلامي و انسجام مسلمانان تجزيه و تحليل کرده است. در فصل پنجم وي به تبيين آثار اقتصادي عبادات مذبور به ويژه خُمس و زکات در ايجاد تأمين اجتماعي گسترده و رفاه خانواده براي قشرهاي آسيب پذيراشاره کرده و تأثير آن ها براي تحصيل مصلحت امّت اسلامي و آثار عبادات ديگر را براي بسط برکات الهي و افزونيِ نعمت‌هاي خداوند در جامعه اسلامي بررسي مي کند. او در فصل ششم و پاياني آثار جسمي و نفساني عباداتي همچون: روزه و نماز را تبيين کرده و تأثير عبادات اخير را در سلامت جسم و آرامش روحي، با توجّه به آيات و روايات و اطّلاعات علمي و جديد امروزي ذکر کرده است. وي همچنين مي کوشد تا مفهوم عبادت را تعميم داده، هر عملي را که منجر به کسب منفعت براي جامعه اسلامي و با هدف تقويت آن باشد، عبادت دانسته و تقسيم‌بندي او از عبادات بر حسب نوع آن ها نيز به همين منظور صورت پذيرفته است.

‫پژوهش حاضر، محدوده اختيارهاي قاضي تحکيم در دادرسي‌ها بر اساس فقه شيعه اماميه تحليل مي‌کند و شرايط قاضي و ادله جواز تحکيم را در فقه اسلامي شرح مي‌دهد. نگارنده نخست مفردات مهم بحث مانندِ مفهوم قضا، قاضي، تحکيم و اجتهاد را بررسيده، سپس به تعريف قاضي تحکيم و شرايط او مثل بلوغ، عقل، اسلام، علم و اجتهاد، تشيع، مرد بودن (رجوليت)، عدالت، حريت، سلامت جسمي به ويژه سلامت چشم و دانستن عمل کتابت پرداخته و اختيارها و وظايف او را بيان مي‌کند. در ادامه با اشاره به اقسام قاضي اعم از قاضي منصوب از طرف حاکم اسلامي و قاضي تحکيم، ادله مشروعيت و عدم مشروعيت قاضي تحکيم در عصر غيبت را براساس آيات قرآن، روايات، سيره عقلا و اجماع توضيح مي‌دهد. وي در بخش ديگري، به بحث در باره شرايط تحکيم در دعاوي مي‌پردازد و تمام شرايط معتبر در قاضي تحکيم، همچون: بلوغ، عقل، عدالت، رجوليت، حلال‌زادگي، اجتهاد و همچنين ارتزاق او از بيت‌المال با عنوان حق‌الزحمه در عصر غيبت امام معصوم را بررسي و جواز قاضي تحکيم را اثبات مي‌نمايد. احکام مربوط به قاضي تحکيم مانندِ جواز قضاي وي در امور مختلف جزايي، و محدوده قضا، از مباحث پاياني تحقيق حاضر محسوب مي‌شود. از ديدگاه نگارنده، قاضي منصوب بايد مباشرتاً از جانب امام معصوم يا نايب ايشان نصب شود. اما قاضي تحکيم مي‌تواند توسط طرفين دعوي انتخاب شود و نياز به نصب خاص ندارد، بلکه جواز تحکيم او به مجرد تحقق رضاي طرفين دعوي بر قضاي وي اثبات مي‌شود. نويسنده همچنين اختلاف نظر فقهاي شيعه اماميه را مبني بر اين که: آيا قاضي تحکيم نياز به اذن از امام معصوم دارد يا خير؟ و در فرض غيبت امام معصوم مي‌تواند از حاکم اسلامي مأذون به نصب عام اذن داشته باشد يا خير؟ منعکس کرده و ادله قائلين و مخالفين شرط اذن از جانب امام و نايب عام او را جداگانه مطرح کرده است و اقوال فقهاي مشهور اماميه از سابقين و معاصرين را در اين زمينه باز مي‌گويد. در باره شروط قاضي تحکيم نيز اختلاف نظر فقها را برجسته ساخته و ادله روايي مبني بر آن ها را از لِحاظ فقهي و اصولي منعکس مي‌سازد.

‫پديده ناسيوناليسم که يکي از عوامل مهم در شکل‌گيري دولت‌هاي جديد به‌شمار مي‌رود، و رويدادهاي اساسي جهان را تحت تأثير قرار مي‌دهد، در جهان اسلام و ميان انديشمندان مسلمان با واکنش‌ها و برداشت‌هاي بسيار متفاوتي روبرو گرديده است. برخي از انديشمندان مسلمان با تأکيد بر جنبه فراملي دين اسلام، به‌شدت با ناسيوناليسم مخالفت کرده‌اند؛ و جمعي ديگر، ناسيوناليسم و تمام لوازم آن را به‌صورت کامل پذيرفته‌اند. بدين ترتيب، ناسيوناليسم در ميان مسلمانان گرفتار طيفي از افراط و تفريط شده است. اما يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد که بعضي از انديشمندان و متفکران بزرگ دنياي اسلام، معتقد به نوعي از ارتباط و سازش ميان ايده‌هاي فراملي اسلام و ناسيوناليسم هستند. بر اين اساس، نه مي‌توان آن را به‌طور کلي نفي و طرد کرد، و نه مي‌توان به‌صورت مطلق پذيرفت. ناسيوناليسم قرائت‌ها و گونه‌هاي مختلفي دارد که برخي از آن‌ها داراي ابعاد مثبت و سازنده بوده، و باعث وحدت و استقلال پاره‌اي از ملت‌ها گرديده است. اما نوع تجزيه‌گراي آن که مبتني بر تفاخرات قومي و قبيله‌اي، و تعصبات نژادي مي‌باشد، غيرقابل قبول بوده، و در لسان آيات و روايات نيز نکوهش شده است. آموزه‌هاي دين مقدس اسلام، در قالب معرفي موجوديت و تعدد ملت‌ها به‌عنوان يکي از سنن آفرينش و ضرورت‌هاي جامعه بشري در جهت بازشناسي از يکديگر و بهبود روند امور اجتماعي بشر، ابعاد مثبت و پوياي ناسيوناليسم را تأييد کرده است. متفکراني هم که ارتباط و همخواني ايده‌هاي فراملي اسلام و ناسيوناليسم را پذيرفته‌اند، اعتقاد دارند که در قالب حفظ اسلام، منافع ملي نيز حفظ مي‌شود. از اين منظر، تشکيل دولت ملي و سرزميني، يکي از مراحل رسيدن به دولت اسلامي و تشکيل امت واحده مي‌باشد. و در اين صورت، ناسيوناليسم همسو با آموزه‌هاي ناب اسلامي بوده و نمي‌توان آن را ناديده گرفت. اما ناسيوناليسمي که تنها به مليت بگرايد و در برابر اسلام قد علم کند مردود خواهد بود.

‫با توجه به جایگاه ویژه اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، توجه این پژوهش به بخش «النزول» این تفسیر گرانقدر معطوف شده است. بدن صورت که روایات اسباب النزول سوره های اعراف تا نحل از تفسیر مجمع البیان انتخاب و با روایات اسباب النزول همین آیات در تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت مقایسه و سپس با توجهبه ملاک های مشخص، روایت صحیح و سازگار با ظاهر و سیاق آیات، روایات و عقل و ... انتخاب شده است. در این راستا پژوهش حاضر بحث های مهمی را در خود جای داده است. بعد از بیان کلیات، به معرفی شخصیت مفسر بزرگوار، طبرسی و آثار علمی و تفاسیر ایشان عموما و تفسیر مجمع البیان خصوصا پرداخته است. سپس به مقدمات علم اسباب النزول تحت عنوان گذری در اسباب النزولف ملاک های تشخیص روایات صحیح اسباب النزول و ملاک های طبرسی در نقد، تحلیل و ترجیح روایات سبب نزول و نهایتا به بررسی مقایسه ای روایت اسباب النزول سوره های عراف تا نحل از تفاسیر روایی شیعه و اهل سنت که هدف اصلی این پژوهش می¬باشد، پرداخته است و پس از بررسی تطبیقی سعی شده است کهبه روایت صحیح ذیل آیات دست یابد. واژگان کلیدی: اسباب النزول، مجمع البیان، تفاسیر شیعه، تفاسیر اهل سنت

‫صاحب خمس بر اساس آيات قرآن و روايات، خداوند و پيامبر و جانشينان آن حضرت بوده، و مورد مصرف آن نيز فقراي ذريه پيامبر اسلام( هستند. بدين ترتيب، درآمدي که از طريق پرداخت خمس مسلمانان فراهم مي‌شود به امام معصوم تحويل داده مي‌شود. اما در عصر غيبت کبري چنين امري ممکن نيست، و به‌همين دليل، پيرامون متولي اخذ و مصرف خمس در اين عصر، ديدگاه‌هاي مختلفي مطرح شده است، که از ميان آن‌ها، پنج ديدگاه قابل اعتنا مي‌باشد؛ برخي معتقدند که در دوران غيبت کبري، خمس از سوي امامان براي شيعه حلال گرديده و لزومي به پرداخت آن نيست. صاحب جواهر، خمس را در زمان غيبت همانند مال مجهول‌المالک دانسته است. قول مشهور ميان فقها آن است که خمس اگرچه در عصر غيبت مجهول‌المالک است اما بايد به‌گونه‌اي هزينه شود که خشنودي صاحب مال را فراهم سازد. گروهي ديگر که قايل به وجوب پرداخت خمس هستند معتقدند که سهم امام را بايد نگهداري کرد. و اما نظر جمعي از فقها آن است که در دوران غيبت کبري، ولي فقيه که برخوردار از ولايت مطلقه مي‌باشد، شرايط توليت اخذ و مصرف خمس را دارا مي‌باشد. بر اين اساس، تمام خمس در اختيار ولي فقيه قرار مي‌گيرد تا هرگونه که صلاح دانست، هزينه کند. بر اساس آيه خمس و روايات باب، روشن مي‌شود که نصف خمس به امام، از آن جهت که امام است، تعلق دارد نه از آن جهت که احکام دين را بيان مي‌کند. فقها نيز به‌عنوان نايب امام مي‌توانند در اموال او تصرف کنند، و اين وظيفه‌اي زايد بر فتوا و بيان احکام است که از شئون مقام اجتهاد مي‌باشد. از سوي ديگر، طبيعت امامت و ولايت در زمان واحد و در چهارچوب واحد تعددپذير نيست؛ نيابت امام نيز همين حکم را دارد و تنها يک فقيه مي‌تواند نايب مبسوط‌اليد امام براي پيشوايي مردم، دفاع از دين و جامعه، و تصرف در اموال امام باشد.

‫اين پژوهش، به تبيين فرآيند حادثه 11 سپتامبر و ارتباط آن با تحوّلات صورت گرفته در دهه اخيرِ کشور افغانستان مي‌پردازد. عوامل تأثيرگذار در اين حادثه، اعمّ از عوامل داخلي، اسرائيل و القاعده را معرّفي مي‌کند. نويسنده نخست مفهومي از واژه تروريسم و تاريخچه آن ارائه کرده و با تحليل فرآيند ارتباط آمريکا با بن‌لادن، اشتراک تجاري خانواده بوش و بن‌لادن، تناقض‌گويي درباره ابعاد و علل اين حادثه، پيامدهاي مختلف داخلي، رواني، امنيتي، سياسي، اقتصادي و بين‌المللي آن را توضيح مي‌دهد. او در ادامه با اشاره به تأثير حادثه 11 سپتامبر بر سقوط گروهِ طالبان، ضمن بيان خصوصيات اين گروه، عوامل خارجي و داخلي ظهور طالبان و نقش کشورهايي مانندِ پاکستان و عربستان سعودي در تجهيز و شکل‌گيري آن و سرانجام: اهداف پشت پرده آمريکا از ظهور گروه مزبور براي مهار جمهوري اسلامي ايران را بيان مي‌کند. آن گاه به عملکرد گروه طالبان در قبال کشور هاي همجوار و ديدگاه‌هاي جهاني در خصوص ماهيت و ويژگي‌هاي آنان اشاره کرده و رابطه طالبان با کشورهايي همچون: هند، روسيه و جامعه بين‌الملل را شرح مي‌دهد. وي در بخش ديگري به عوامل داخلي و خارجي سقوط طالبان اشاره کرده و تأثير حادثه 11 سپتامبر و به تَبَع آن، حمله آمريکا به مردم و کشور افغانستان را تجزيه و تحليل سياسي مي‌کند. نگارنده همچنين به مفادّ مصوّبات کنفرانس بن و تشکيل لويي جرگه براي تصويب قانون اساسي کشور افغانستان پرداخته و مراحل تصويب و فراز و نشيب‌هاي پيش روي آن را گزارش مي‌کند. وي برگزاري انتخابات رياست جمهوري در افغانستان و تشکيل پارلمان را يکي ديگر از آثار هجوم به افغانستان برشمرده و نکات مثبت و منفي مندرج در قانون اساسي افغانستان را برجسته مي‌سازد. در بخش سوم به اوضاع افغانستان و تحوّلات سياسي آن پس از طالبان يا به اصطلاح دوران پسا طالبان اشاره کرده و نقش جامعه جهاني، مانند کشور ايالات متّحده آمريکا، سازمان ملل متّحد و بازيگران منطقه‌اي و فرا منطقه‌اي و نيز کشورهاي همجوار همچون: ايران، چين، پاکستان و کشورهاي آسياي ميانه را در اين زمينه بيان مي‌کند و سياست‌هاي اعلامي و اعمالي جمهوري اسلامي ايران در اين زمينه را مي‌ستايد.

---

‫جهان اسلام به‌عنوان مجموعه‌اي قدرتمند و برخوردار از منابع طبيعي ثروت، همواره مورد حسادت و طمع قدرت‌هاي بزرگ دنيا بوده است. آن‌ها براي تجزيه و تضعيف جهان اسلام از هيچ اقدامي فروگذار نکردند، و متأسفانه در اين راه کاملاً موفق بوده‌اند. پژوهش حاضر عوامل و پيامدهاي تجزيه جهان اسلام را مورد بررسي قرار داده است. در زمينه عوامل داخلي، و در بعد سياسي نظامي، اموري مانند بحران نخبگان سياسي، نقش وهابيت و آل سعود در جدايي عربستان از عثماني، و نگاه تاکتيکي و سياسي به مقوله وحدت، در روند تجزيه جهان اسلام نقش اساسي داشته‌اند. در بعد فرهنگي و مذهبي، مخدوش شدن وفاق اجتماعي، ناآگاهي توده مردم، خطا در آسيب‌شناسي و تعصبات مذهبي از عوامل مهم محسوب مي‌شود. در بعد اقتصادي نيز به عواملي مانند ظهور تجارت دريايي غرب با شرق، و پذيرش قراردادهاي تحميلي از جانب حکام ممالک اسلامي مي‌توان اشاره نمود. و اما در زمينه عوامل خارجي مي‌توان به سلطه انگلستان بر هند و نقش آن در تجزيه شبهه قاره، چپاول ثروت هند، و ترس قدرت‌هاي استعماري از اتحاد مسلمين اشاره کرد. در بعد فرهنگي مذهبي، اجراي توطئه‌هاي استعماري مسيحيان عرب‌زبان، و نقش کليسا در از بين بردن يکپارچگي جهان اسلام؛ و در بعد اقتصادي، شکست اصلاحات اقتصادي در دوره عثماني، تقسيم کار بين‌المللي و طرح نظريه تجارت جهاني، از عومل تجزيه جهان اسلام محسوب مي‌شود. از پيامدهاي اين تجزيه مي‌توان به مواردي همچون به‌وجود آمدن کانون‌هاي بحران پايدار در جهان اسلام اشاره نمود. بروز دشمني، عدم انسجام، از ميان رفتن بينش اسلامي، ناسيوناليسم افراطي، کاهش تأثير مفاخر و چهره‌هاي ماندگار اسلامي، وابستگي اقتصادي به غرب، و اقتصاد تک‌محصولي از ديگر پيامدهاي داخلي اين تجزيه بوده است. مسلمانان با بي‌توجهي به فرهنگ خودي و پيروي کورکورانه از الگوهاي فرهنگي بيگانه، طرح و تفسير دموکراسي به شيوه غربي، سوء استفاده از موقعيت زنان، تبليغ فراماسونري و سرکوبي افکار مخالف، بيش از پيش در دام اضمحلال و تجزيه گرفتار شدند.